De Gids. Jaargang 113

[p. 69]

C.D.J. Brandt
Buitenlandse politiek

Pot-au-feu-Schuman à la perfide Albion

Iedere keer, dat ik de pen op papier zet voor het schrijven van deze kroniek, doe ik dit met een zekere huivering. Want de tijd, die er nu eenmaal moet verlopen tussen dit ogenblik en het moment, dat deze beschouwing voor het eerst onder de ogen van de lezers komt, is ruim voldoende om het mogelijk te maken, dat iedere bewering of veronderstelling mijnerzijds door wat intussen aan nieuwe feiten en gegevens is bekend geworden, wordt ondersteboven geworpen. En ditmaal voel ik dit bezwaar dubbel sterk, nu ik over het plan-Schuman ga schrijven op de dag zelf, dat de Conferentie van Zes over dit plan begint.

Het valt niet te ontkennen, dat de Engelse regering een slechte beurt heeft gemaakt in West-Europa en, naar ik vrees, ook in de Verenigde Staten met haar weigering om zich bij voorbaat te binden aan de principiële opzet van het plan-Schuman. Attlee's verklaring in het Lagerhuis, de publicatie van het Witboek over de onderhandelingen met Parijs en vooral de verschijning van de brochure van de Labourpartij over ‘European Unity’ hebben de Westeuropese kranten gelegenheid geboden om in hun hoofdartikelen en correspondenties een uitgesproken anti-Engelse toon aan te slaan. Engeland wil het plan-Schuman niet, de Engelse Labourregering verzet zich tegen de eenwording van West-Europa, de Engelse socialisten blazen hoog van hun nationalistische toren, ziedaar een beknopte samenvatting van de verwijten, die aan Groot-Brittannië worden gedaan, een schotel, waaraan zelfs de zure saus à la perfide Albion niet ontbreekt.

Gebeurt dit alles nu terecht? Wie de politiek, en in dit geval peciaal de internationale politiek ziet als een redelijk bedrijf, kan zich over deze anti-Engelse uitbarsting in het groot alleen maar verbazen en... verontrusten,

[p. 70]

respectievelijk - zoals de grote Engelse bladen doen - er schouderophalend met een gezicht van waar-maken-ze-zo'n-drukte-over aan voorbij gaan. Inderdaad, zuiver redelijk bekeken is er op de houding van de Engelse regering en van de Labourpartij heel weinig aan te merken. Men kan de Labourpartij hoogstens voorhouden, dat zij op bepaalde punten wat al te bekrompen socialistisch heeft geredeneerd (maar is dit in een partijbrochure nu zo ongewoon en afkeuringswaardig?) en dat het tijdstip van de publicatie van de brochure vlak voor de regeringsverklaring iets provocatiefs had. En dan niet een uitdaging aan West-Europa, als ik het goed zie, maar aan de eigen regering, aan Attlee en Bevin (in het ziekenhuis) in het bijzonder, aan wier kool- en geit sparende methodes ten aanzien van het probleem van de Westeuropese eenheid hier wel duidelijk een halt wordt toegeroepen. Het zou mij niet verwonderen, wanneer deze brochure allereerst was een stellen van de candidatuur van Dalton voor de opvolging van Bevin aan het Foreign Office, een gebeurtenis, die - gezien de gezondheidstoestand van Ernest Bevin - ieder ogenblik kan moeten plaats vinden. Niet voor niets is Bevin op zijn ziekbed zo kwaad geworden en heeft hij het nodig gevonden, daarbij gesteund door Attlee, om zijn officiële politiek te distanciëren van de inhoud van de partij-brochure.

Maar het feit alleen, dat in de commentaren van het Westeuropese vasteland deze, wat ik zou willen noemen interne kant van de brochure volkomen over het hoofd wordt gezien, dat men er de moeite niet neemt om de brochure werkelijk te lezen, alvorens moord en brand te schreeuwen over het isolationistisch nationalisme van de Engelse socialisten (heeft niet zelfs een figuur van het internationale formaat van een Paul Hoffman zijn al te haastig oordeel, geveld op grond van onvolledige krantenberichten, moeten intrekken!), dat men er niet wil zien, dat samenwerking nog iets anders kan zijn dan de knieën buigen voor het idool, dat plan-Schuman heet, bewijst, dat er in de politiek heel andere krachten werken dan de rede alleen. Wat de Engelse regering (en het bestuur van de Labourpartij) verweten kan worden - maar dan niet zozeer door de Fransen en de Nederlanders enz. als door de Engelsen zelf - dat is, dat zij deze hele zaak zo redelijk heeft aangepakt, dat zij b.v. heeft willen weten, wat het plan-Schuman nu precies was alvorens haar standpunt er tegenover te bepalen, dat zij de gevoelsgeladenheid van woordencombinaties als Westeuropese eenheid en plan-Schuman van het begin af niet heeft gezien of althans gebagatelliseerd.

Het is volkomen redelijk, dat de Engelse regering onaangenaam getroffen is door de manier, waarop de Quai d'Orsay deze zaak heeft behandeld,

[p. 71]

dat het haar geschokt heeft een uitnodiging te krijgen voor de Conferentie over het plan, waaruit zij kon lezen, dat Schuman het eerst met Adenauer over die bijeenkomst was eens geworden, dat zij een reeks van vraagtekens heeft gezet bij dit kartel, dat tegelijk vooral geen kartel zijn zou, bij dit supra-nationale orgaan zonder omschreven bevoegdheid, laat staan verantwoordelijkheid, dat zij er niets voor voelde om het Engelse paard zonder meer te spannen voor het wagentje van de Franse binnen- en buitenlandse politiek en toe te vertrouwen aan koetsier Schuman en palfrenier Bidault en toch... heeft de Franse minister de eerste ronde gewonnen, niet omdat hij idealistischer, maar omdat hij handiger is geweest. Zijn overrompelende taktiek, die o.a. tot uitdrukking kwam in de wijze en het tijdstip, waarop hij zijn plan wereldkundig maakte, heeft over de hele linie, zelfs in Engeland succes gehad. De Engelse pers en zelfs de prime-minister had al instemming betuigd met het plan, voordat zij goed en wel wisten, wat er aan de hand was en toen hun secondaire functie begon te werken, toen werd alles, wat zij gingen zeggen of doen, aarzelen, terugkrabbelen, kleinzielig neerhalen van een mooi ideaal, kortom sabotage en destructie genoemd, althans door velen onzer als zodanig aangevoeld.

Maar nu iets anders. Wanneer we nu het plan-Schuman zelf eens bezien, afgezien van alle gevoelswaarden en politieke handigheidjes, die eraan vastzitten, heeft de Engelse regering dan gelijk, dat het plan vaag is? Zonder enige twijfel. Ik heb immers al gezegd, dat het volkomen begrijpelijk was, dat men in Londen tal van vraagtekens had gezet, toen men het voor zich kreeg. En wat erger is, toen de chef van de Franse ‘planning’, Monnet, kort hierna Londen bezocht om nadere uitleg te geven, bleek het, dat hij, die algemeen gedoodverfd werd als de eigenlijke ontwerper van het plan, op tal van vragen het antwoord eenvoudig schuldig moest blijven.

Daarmee kom ik tot wat voor mij een van de belangrijkste facetten, zo niet de allerbelangrijkste is van deze zaak: de vaagheid van het plan-Schuman is niet slechts een gevolg van de omstandigheid, dat voor de Franse minister de politieke kant van dit plan ver in betekenis uitgaat boven de economische zijde ervan, maar ook hiervan, dat Schuman bij dat politieke idee niet alleen is uitgegaan van West-Europa, maar ook de mogelijkheid, dat Oost-Europa zou willen meedoen, heeft willen openlaten, ja op dit laatste zelfs speciaal heeft aangewerkt. De zinsnede uit het eerst gepubliceerde ontwerp van het plan-Schuman, dat ieder land zou kunnen toetreden, werd door Schuman voor de volle honderd procent gemeend. Daarbij heeft de Franse minister natuurlijk in de eerste plaats gedacht aan Polen, Tsjechoslowakije

[p. 72]

en de Oostduitse Republiek. In dit verband zijn mij drie dingen na de publicatie van het plan-Schuman opgevallen:

1e dat de Franse minister van buitenlandse zaken een paar dagen nadien zich in zulke bewoordingen over de Sowjetunie en haar satellieten uitliet, dat men van het uitnodigend op een kier zetten van de deur kon spreken;

2e dat het Russische commentaar op het plan-Schuman, dat in eerste instantie in de gebruikelijk scheldtoon gehouden was, al heel gauw een wat vriendelijker klank kreeg;

3e dat terzelfdertijd Gunnar Myrdal, de secretaris van het Economic Commitee for Europa (e.c.e.) der Verenigde Naties zo optimist uit Moskou in Genève terugkwam en kon meedelen, dat de Sowjetunie bereid was om zijn graanoverschotten te exporteren naar West-Europa en dus de handel tussen Oost en West te helpen stimuleren.

Dus is het Kremlin hierin geïnteresseerd? Vast en zeker. Alleen al het feit, dat het via de drie Oosteuropese staten invloed zou kunnen oefenen in het Roergebied (een invloed, die de Verenigde Staten en Engeland tot dusver op alle Conferenties van de Grote Vier aan de Sowjetunie hebben geweigerd) is voldoende om dit interesse te verklaren. En bovendien zien de Russen best, wat Schuman verder in zijn achterhoofd heeft bij dit verenigd Europa: het ontstaan van een Derde Macht tussen de Verenigde Staten en de Sowjetunie in, met andere woorden: een neutrale Derde tussen de Grootste Twee en ook in deze achtergornd van het plan-Schuman zit voor hen veel aantrekkelijks.

Inderdaad is de idee van zo'n neutrale Derde Macht des Pudels Kern van het plan-Schuman. Hamert het Franse blad Le Monde, dat Bidault en Schuman zeer na staat, niet al tijdenlang op dit aambeeld van neutraliteit van West-Europa? Maar zonder Engeland is deze gedachte niet te verwerkelijken, omdat de leiding van die Derde Macht dan onherroepelijk uit de handen van Frankrijk in die van de (West-)Duitsers zou overgaan en als dan bovendien de Sowjetunie via haar satellieten nog invloed zou krijgen in het Roergebied, dan zou zij de Roermagnaten (wie dit dan ook zijn op dat moment!) mogelijkheden kunnen bieden in Azië, in het Rode China in het bijzonder, waartegen de tegenwoordige Franse plannen in Afrika volkomen zouden wegvallen. In dit laatste geval zou de Derde Macht in haar geheel langzaam maar zeker in de Sowjetsfeer worden getrokken, zou het Euraziatisch Imperium met Moskou als hoofdstad kunnen worden verwerkelijkt, misschien wel zonder dat het Rode leger een schot zou hoeven te lossen.

In ieder geval moest Engeland meedoen. Vandaar de overrompelings-

[p. 73]

taktiek van Schuman, zijn spelen via de Engelse publieke opinie tegen de regering, via de conservatieven tegen Labour. Vandaar het Franse ongenoegen, toen dit maar gedeeltelijk succes had, vandaar de nauwelijks verholen woede van die kant over de brochure van Labour, die niet alleen een politiek verenigd Europa onder een bovenstatelijke regering verwierp, maar ook door haar principiële afwijzing van iedere vorm van neutrale Derde Machtspolitiek ontijdig Schuman's dierbare aap uit de mouw deed komen en daardoor al degenen in West-Europa en de Verenigde Staten, die de rede nog niet volledig hebben afgezworen en zich niet alleen maar laten drijven op hun idealistisch-romantische gevoelens, voor de vraag stelde: is Schuman nu wel de ware gids voor ons in de doolhof van ons ideaal?