De Gids. Jaargang 113

[p. 473]

Kort commentaar

‘Het Stelsel Leeflang’

De heer Leeflang, voorzitter van de Commissie voor de Propaganda van het Nederlandse Boek, sprak op een persconferentie over de moeilijkheid, om gedichten, korte verhalen en essays te verkopen en stelde daarbij ironisch de vraag, of het geld, dat in deze publicaties werd gestoken, niet beter rechtstreeks aan de auteurs zou kunnen worden gegeven, die er dan tenminste profijt van zouden hebben, terwijl zij nu dikwijls geen cent ontvangen.

De heer Gomperts van ‘Het Parool’ ging hier serieus op in en schetste de gevolgen van hetgeen hij het ‘stelsel Leeflang’ noemde, in een boutade, die niet van welsprekendheid ontbloot was. Het waardevolle van de gehele Nederlandse literatuur, die van oudsher voor 90% poëzie is, zou in het stelsel Leeflang, eenvoudig niet bestaan, zo betoogde hij. Kloos, Verwey, Gorter, Leopold, Roland Holst, Nijhoff, Marsman, Slauerhoff zouden hun fooitje van het boekenbedrijf hebben gekregen, maar de drukpers zou er niet aan te pas zijn gekomen, zo min als aan de essays van ter Braak of du Perron. Het zou tactischer geweest zijn van de voorzitter der C.P.N.B., indien hij zijn eigen vraag ontkennend beantwoord had.

Maar er moet ernstig bezwaar worden gemaakt tegen de wijze, waarop dit principiële betoog is ingekleed. Het contradictoire van de zaak is namelijk, dat nu juist de heer Leeflang zo uitermate geporteerd is voor de betekenis van de poëzie voor ons volk. Hij, die een persoonlijk vriend van Marsman was, streeft er met al zijn toewijding naar, het publiek nader tot de poëzie te brengen en zijn ‘raillerende’ opmerking op de persconferentie beoogde precies het tegenovergestelde van de conclusies, die de heer Gomperts eruit trok.

Niet alleen is het in de hoogste mate grievend voor een vriend der dichters, om te worden misverstaan in zijn bedoeling, maar door de welsprekende aanval van Gomperts is de figuur van Chr. Leeflang in een vals licht komen te staan. Door de ironische opmerking van Leeflang te betitelen als ‘het stelsel Leeflang’ is bij het publiek een verkeerde mening gewekt. Ten onrechte heeft Gomperts de opmerking van Leeflang gebruikt als springplank voor zijn boutade; ten onrechte heeft hij volhard in de bewering dat de voorzitter der propaganda-commissie onduidelijk zou zijn geweest in zijn woorden op de pers-conferentie. Zowel zijn bedoelingen als zijn daden tekenen Chr. Leeflang als een man die voortdurend op de bres staat voor de belangrijke literatuur, en daarvoor kan elk schrijver hem erkentelijk zijn.

E.v.L.

[p. 474]

Allebei Tekeningen

Den krantenlezer zal de reeks strips opgevallen zijn, die de tekenaar Jo Spier voor een jeneverhandel ontworpen heeft en die als steeds de aandacht trekt door Spier's precieze manier van tekenen en zijn rake toepassing van het komisch effect. In één van die striptekeningen heeft hij zich echter lelijk te kijk gezet. Men weet het: Spier tekent naast elkaar twee gelijksoortige, maar volkomen ongelijkwaardige voorwerpen, een zaklantaarn en een vuurtoren bijvoorbeeld en schrijft daar de tekst bij: ‘Allebei lantaarns’. Daaronder dan twee jeneverkruiken, de ene zonder etiket en de andere met die van het vermaarde merk: ‘Allebei jenever’.

De te wraken strip vertoonde twee schilderijen, een kennelijk ‘moderne’ compositie en de ‘Staalmeesters’ van Rembrandt, met het onderschrift: ‘Allebei schilderijen’. Spier was hier verder afgedwaald dan tot Piccolo of De Lach, waarin dergelijke domme grollen al tot het verleden behoren. Maar hij kan altijd nog revanche nemen door een van zijn beste tekeningen naast een karikatuur van Daumier te plaatsen. ‘Allebei tekeningen - allebei jenever’.

J.R.

Nogmaals: Het Analphabetisme in Indonesië

In ‘De Gids’ van Mei 1950 citeert Prof. Jonkers uit mijn artikel over het analfabetisme in Indonesië en zegt dan:

1.	Amerika's politiek is niet geleid, noch beïnvloed geweest door het percentage analfabeten in Indonesië.
2.	Dit percentage is inderdaad hoog, maar Nederland heeft niet stil gezeten indertijd: het heeft ‘ontzaggelijk veel gepresteerd ten aanzien van deze materie’.
3.	Nederland heeft de trap achteraf van de la Court niet verdiend.

Prof. Jonkers wil mij wel veroorloven, het volgende op te merken:

1.	De openbare mening in Amerika ten aanzien van de Ned. Indische politiek was en is uitermate sterk beïnvloed door het hoge percentage analfabeten. Voor het Amerikaanse publiek, dat zelf zo graag kennis als bewijs van culturele ontwikkeling beschouwt, was dit hoge percentage een schokkend getuigenis van verkeerd beleid. Niet is de Amerikaanse politiek geleid door dit argument - en dit is uit mijn zinsnede ook niet te lezen - maar wel was het een vlot werkend motief bij de vorming van de openbare mening.
2.	De overtuiging van mijn opponent, dat ‘Nederland op dit punt ontzaggelijk veel gepresteerd heeft’ wordt op eenvoudige en duidelijke wijze weerlegd door genoemd hoog percentage. Het aantal schooltypen in Ned. Indië, dat Prof. Jonkers noemt, is met nog een aantal andere aan te vullen, maar dat ze met elkaar geen bewijs leveren voor een ontzaglijke prestatie ter bestrijding van het analfabetisme leert het percentage 95.
3.	Sedert jaar en dag heb ik mijn mening over de Ned. Indische onderwijspolitiek in woord en geschrift geformuleerd en steeds in critische zin. Er is dus, naar het mij voorkomt, geen aanleiding, in mijn artikel een ‘trap achteraf’ te zien. Het onderwijs in Ned. Indië was vrij regelmatig een sluitpost op de begroting en er is alle reden, dit het vroegere regime te verwijten.

ALB. DE LA COURT