De Gids. Jaargang 113

[p. 458]

E.J. Dijksterhuis
Een monument voltooid

Oeuvres complètes de Christiaan Huygens, publiées par la Société hollandaise des Sciences. (La Haye, Martinus Nijhoff, 22 vol., 1888-1950).

In de op 13 Mei j.l. gehouden jaarvergadering van de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem heeft de aanbieding plaats gehad van het 22e en laatste deel van de monumentale, door de Maatschappij ondernomen uitgave van de verzamelde werken van den groten Nederlandsen wis- en natuurkundige Christiaan Huygens (1629-1695). Daarmee is een nationaal monument voltooid, dat zeker in geringere mate de algemene aandacht van ons volk zal trekken dan een standbeeld, in Huygens' geboorteplaats 's-Gravenhage opgericht, zou hebben gedaan, maar dat daarvoor dan ook aere perennius, duurzamer dan metaal, in de gehele wereld de gedachtenis aan onzen groten landgenoot in stand zal houden.

Er zijn 65 jaren verstreken sedert den dag, waarop de Directeuren der Hollandse Maatschappij met een niet genoeg te bewonderen breedheid van blik het besluit namen, alle door Huygens gepubliceerde werken, zijn gehele briefwisseling en het omvangrijke handschriftmateriaal dat hij had nagelaten, in een volledige geannoteerde editie te verenigen. Sindsdien is het aangezicht der wereld veranderd en hebben vreselijke rampen haar getroffen. Het werk aan de Huygens-uitgave is echter onverdroten voortgezet. Achtereenvolgens hebben vier redacteuren hun werkkracht, hun toewijding en hun begaafdheid in dienst van de grootse taak gesteld en met onverzwakte handhaving van het zeer hoge peil van exactheid en volledigheid dat van het begin af als norm gesteld was, een editie tot stand gebracht, die in nauwkeurigheid van bewerking en rijkdom van toelichting door geen andere ter wereld wordt overtroffen.

Er is bij de voltooiing der uitgave alle aanleiding, dankbaar de gelukkige omstandigheden te gedenken die haar ontstaan hebben begunstigd: het bestaan van een instelling als de Hollandse Maatschappij, het oudste wetenschappelijke genootschap van ons land, dat hiermee zijn onverzwakt bestaansrecht allerovertuigendst aantoont; de royale en brede wijze waarop zij het werk heeft opgezet en zo heeft doen uitvoeren, dat het ook uiterlijk door geen andere van dezelfde soort wordt geëvenaard; maar boven alles het merkwaardige feit, dat zij, toen de duur der onderneming dien van de wetenschappelijke werkzaamheid van één mens verre bleek te gaan overtreffen, telkens weer een anderen Nederlandsen geleerde bereid en in staat heeft gevonden, als redacteur op te treden. Het had heel goed anders kunnen lopen; de bewerking van Huygens' correspondentie en van zijn in talrijke manuscripten verspreide wetenschappelijke nalatenschap vereiste een combinatie van wis- en natuurkundige, historische en philologische begaafdheid, die niet zo heel vaak voorkomt en het zou dus geenszins ondenkbaar zijn geweest, dat het

[p. 459]

op een gegeven ogenblik onmogelijk zou zijn gebleken, het werk met handhaving van de eenmaal gestelde normen voort te zetten. Deze moeilijkheid heeft zich echter niet voorgedaan. Na D. Bierens de Haan, die van het begin (1885) tot 1895 de leiding heeft gehad, heeft tot 1911 J. Bosscha, daarna tot 1927 D.J. Korteweg en ten slotte tot aan het eind J.A. Vollgraff als redacteur gefungeerd en de thans voltooide editie levert het overtuigend bewijs, hoezeer elk van hen tegen de moeilijke taak opgewassen is geweest. Het heeft steeds tot de tradities van de Huygens-uitgave behoord, de namen van de bewerkers der opvolgende delen niet op het titelblad te vermelden. Men wilde laten uitkomen, dat het om Christiaan Huygens ging en om niemand anders; in de vrijwillige anonimiteit werd tot uitdrukking gebracht, dat men alleen zijn roem wilde dienen. Het was een motief dat respect en sympathie verdient. Door de tallozen in binnen- en buitenland die de Huygens-uitgave met erkentelijkheid en bewondering raadpleegden, werd het echter op den duur toch als een gemis gevoeld, dat men niet wist, wie het ontzagwekkende werk waarvan men profiteerde, verricht hadden. Daarom is het een goede gedachte geweest, in het laatste deel alsnog de namen van de redacteuren en van de medewerkers waarop zij, als zij dat nodig oordeelden, een beroep hadden gedaan, te vermelden.

In 22 statige delen, waarvan sommige een omvang van 1000 bladzijden bereiken, ligt thans het gehele levenswerk van het meest universele wetenschappelijke genie dat ons land heeft voortgebracht, voor ons, voorzien van alle inleidingen en toelichtingen die voor een juist begrip en een billijke beoordeling nodig zijn. Is daarmee nu tevens de studie van Huygens' wetenschappelijke persoonlijkheid en van zijn historische betekenis voltooid? Integendeel: zij moet eigenlijk nog beginnen. Nog ontbreekt er veel aan, dat wij een volkomen helder beeld zouden bezitten van de prominente positie die Huygens in de zeventiende eeuw in de wiskunde, de natuurwetenschap en de techniek heeft ingenomen en van de invloeden die hij heeft ondergaan en uitgeoefend; en er ontbreekt nog veel meer aan, dat dit beeld reeds tot gemeengoed zou zijn geworden van allen die in de geschiedenis van het wetenschappelijke denken en van zijn uitwerking in de menselijke samenleving belang stellen.

Maar die studie kan nu ook eigenlijk pas een aanvang nemen; eerst nu het materiaal volledig en volmaakt geordend ter beschikking staat, zal precies kunnen worden nagegaan, wie Huygens geweest is en wat hij tot stand heeft gebracht. Moge het resultaat van zulk een onderzoek ons binnen niet te langen tijd in den vorm van een voor brede kringen leesbaar boek worden voorgelegd.

Wij zullen niet de vermetele poging ondernemen, hier in enkele regels een indruk te geven van wat dit boek zou bevatten. Dat het belang zou hebben ver buiten de kringen van historisch geïnteresseerde beoefenaren van wiskunde en natuurwetenschap lijdt echter geen twijfel. Meer en meer dringt het inzicht door, dat van de vele krachten die hebben samengewerkt om onze hedendaagse cultuur in haar verwarrende mengeling van grootsheid en verworpenheid te doen ontstaan, de omwenteling die het wetenschappelijk denken in de zeventiende eeuw heeft ondergaan, wellicht de allerbelangrijkste is geweest. Voor wie dit inzicht deelt, verkrijgt de figuur van iemand die in deze omwenteling een zo groot aandeel heeft gehad als Christiaan Huygens, een betekenis, die spot met alle scheidingslijnen die men tegenwoordig zo graag tussen verschillende gebieden van het leven des geestes trekt.