De Gids. Jaargang 113

[p. 379]

A.N. Molenaar
Binnenlandse politiek

Gedurende de periode, waarover dit overzicht handelt, is de Tweede Kamer niet bijeen geweest. De Eerste Kamer heeft de behandeling van de verschillende hoofdstukken der begroting voortgezet. Er is aanleiding om in het bijzonder stil te staan bij de besprekingen over het beleid van de Minister van Sociale Zaken, dat ditmaal in de Senaat nogal wat verzet ontmoette.

De heer de Bruyn, die tot tweemaal toe waardering voor, resp. vertrouwen in, het beleid van Minister Joekes uitsprak, liet intussen niet na enige zeer critische opmerkingen te maken. De Katholieke spreker ging uit van de stelling, dat de loonbepaling tot de taak van het bedrijfsleven behoort. Ergo, concludeerde hij: moeten de organen van de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie (p.b.o.) zo spoedig mogelijk met deze taak worden belast en behoort het college van Rijksbemiddelaars terug te treden.

Minister Joekes zag dat anders. Wel wilde hij de bedrijfschappen in de voorbereiding van de loonregelingen kennen, maar zolang loon- en prijsbeheersing nodig blijven, moet een overheidsorgaan ook op het gebied der lonen regelend blijven optreden.

De heer de Bruyn noemde deze redenering ‘bepaald onjuist’. En terecht merkte hij op, dat in de gedachtengang van de Minister de bedrijfschappen tot adviescolleges van het college van Rijksbemiddelaars worden verlaagd. De Minister wees intussen op art. 93 van de wet op de p.b.o., waarin staat, dat de bedrijfschappen met de loonvaststelling kunnen worden belast. Daarom behoeft het nog niet te gebeuren.

De heer de Bruyn was weinig bevredigd door 't Ministers antwoord en terecht m.i.; men kan toch de loonvaststelling aan de bedrijfschappen overlaten en door repressieve controle van overheidswege tegen een ongewenste stijging der lonen waken.

Intussen bleek uit het debat, dat de P.v.d.A. een zodanige liberalisatie zelfs in tijden, dat de stand van onze betalingsbalans een door de overheid

[p. 380]

beheerste prijs- en loonpolitiek niet meer nodig maakt, niet wenst. De heer Oosterhuis liet hieromtrent geen twijfel. Volgens socialistisch inzicht - hij noemde dat een principe - is een beheerste loonvorming in ‘een behoorlijke economische ordening’ onafwendbaar.

Inzake de prijspolitiek stonden de heren Oosterhuis en de Bruyn niet zo heel ver van elkaar. Toch was de eerste milder in zijn oordeel. Hij vroeg of de Regering geen maatregelen wilde ‘overwegen’, die konden leiden tot een zekere prijsbeheersing. Grijp, Excellentie, zo riep hij uit, op zodanige wijze in, dat de opzet van de met zorg gekozen politiek ter opvoering van de productiviteit niet bij voorbaat een mislukking wordt. De Katholieke spreker sprak iets duidelijker en gewaagde van onrust, die er bij hem over de stijging van de prijzen bestond. Per 1 Januari is toestemming verleend om de lonen met 5% te verhogen. Ook hiertegen had de heer de Bruyn bezwaar; de Regering had deze verhoging z.i. niet facultatief moeten stellen. Maar thans bedroeg de prijsstijging al 7.6%. En daarop liet hij de vraag volgen: is het prijsbeleid van de Regering in verband met haar loonpolitiek - houdbaar gebleken. Het Kabinet heeft op tweeërlei wijze een speculatieve politiek gevoerd, nl. allereerst heeft het gehoopt, dat de prijzen op de wereldmarkt zouden dalen en ten tweede, dat het vrijgeven van de prijzen in het binnenland via de concurrentie eveneens tot prijsverlaging zou leiden. Die speculaties zijn niet uitgekomen; de Regering kan niet volstaan met ‘gadeslaan’ (terminologie van de Memorie van Antwoord).

Over de werkgelegenheid liet de Katholieke spreker bittere klanken horen. Het is niet genoeg zo zei hij, dat Gij kaartsystemen aanlegt omtrent werken, die in de toekomst - als er werkloosheid is - kunnen worden ter hand genomen, neen: Gij moet nu reeds voorbereidend werk doen (o.a. gericht op noodzakelijke onteigeningen). Komt de werkloosheid, dan dient Gij klaar te zijn. Bij repliek liet de spreker van zijn teleurstelling over 's Ministers weinig positieve antwoord blijken door te zeggen, dat hij omtrent dit gewichtige vraagstuk geen geruststellende mededeling had vernomen.

Over de sociale verzekering werden de hardste noten gekraakt. Hier waren het de heer de Bruyn en ik zelf, die de ongerustheid omtrent 's Ministers beleid tot uitdrukking brachten.

Van een algemene uni catie der sociale verzekeringswetten komt voorlopig niets. De Minister wil met een unificatie der uitvoeringsorganen beginnen. Rijksverzekeringsbank en Raden van Arbeid moeten op den duur verdwijnen en de 26 verplichte bedrijfsverenigingen, die in 's Ministers

[p. 381]

plan bestemd zijn om de wet op de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering uit te voeren, zullen ook alle andere sociale verzekeringen ter uitvoering krijgen. Maar - aldus de Minister - er zal een centraal administratiekantoor moeten komen om te voorkomen, dat de administratieve controle in alle gemeenten van Nederland door 26 uitvoeringsorganen zal plaats vinden.

Dat de overheidsorganen (Rijksverzekeringsbank en Raden van Arbeid) werkelijk zullen verdwijnen, heeft de Minister niet aannemelijk kunnen maken. Zijn partijgenoot Oosterhuis heeft er zich in elk geval al tegen verzet en ook de heer Schipper (A.R.) verklaarde dit geen fraaie figuur te vinden.

Evenmin vermocht de Minister de Kamer te overtuigen, dat het toekomstig Centraal Administratiekantoor de apparatuur en het personeel van de Raden van Arbeid wel zal overnemen. Ik vestigde er 's Ministers aandacht op, dat als hij blijft vasthouden aan zijn plan om de wet op de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering met 1 Juli 1950 in werking te stellen er niets van de Raden van Arbeid over te nemen zal zijn; immers zij voeren thans geen bestaande werkloosheidsvoorziening uit. En als de Minister dan later ook andere wetten door dat Centraal Administratiekantoor laat uitvoeren, bestaat het apparaat en zal het niet geneigd zijn veel ambtenaren en kantoorinventaris van de Raden van Arbeid over te nemen. Ik meende dan ook, dat de Minister bedoelde wet op 1 Juli 1950 niet in werking kan laten treden. Hoewel dit op zichzelf een, voor de Minister, beschamende beslissing zou zijn, is het toch de enige weg om nog iets van 's Ministers plannen tot stand te brengen. Immers dan kan de Minister inmiddels een organisatiewet indienen en voorstellen om de ziektewet en de kinderbijslagwet door bedrijfsverenigingen en het Centraal Administratiekantoor te laten uitvoeren. Dan bestaat ook de mogelijkheid, dat hij de bij dat centrale administratiekantoor betrokkenen bereid vindt een stuk apparatuur van de Raden van Arbeid over te nemen.

Tegenover het verwijt van de heer de Bruyn en van mij, dat de Minister in de wet op de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering geen Centraal Administratiekantoor had opgenomen en dat hij daardoor in moeilijkheden is gekomen, verweerde de Minister zich door op te merken, dat hij het ontwerp bij zijn optreden in de door de beide Kamerleden bestreden vorm gevonden had. Alsof hem de mogelijkheid had ontbroken om voor of tijdens de behandeling in de Tweede Kamer zijn ontwerp alsnog aan te vullen!

Fel reageerde de heer de Bruyn tegen de politiek van de Minister om

[p. 382]

langs een weinig aantrekkelijke omweg alsnog zijn doel te bereiken. Nu Gij ziet, Excellentie, zo was zijn betoog, dat tal van bedrijfsverenigingen zelf eigen administraties opzetten, nu laat Gij verluiden, dat de bedrijfsverenigingen slechts dan voor erkenning in aanmerking zullen komen, indien zij bereidzullen blijken om de voorwaarden te aanvaarden, die in de, hun in ontwerp zelfs nog niet bekende, organisatiewet opgenomen zullen worden. De heer de Bruyn heeft dit soort détournement de pouvoir van de Minister sterk gegispt en bovendien in het licht gesteld, dat uitsluitend de Minister voor het eventueel niet tijdig invoeren van de wet op de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering verantwoordelijk is. Ik heb mij bij die concluise volledig aangesloten en de gevolgde methode als ‘ongepast’ gekenschetst. Een derde punt, dat tot ernstige critiek aanleiding gaf, was het beleid van de Minister inzake de ouderdomsvoorziening. Met 1 October loopt de noodwet-Drees af, maar de Minister zal dan met zijn definitieve regeling niet klaar zijn en de werking van bedoelde noodwet - die aanvankelijk op drie jaar was gesteld - zal dienen te worden verlengd. Maar wat daarna - zo vroeg ik? Uit de stukken meende ik te moeten afleiden, dat bij de definitieve regeling de door mij als hatelijk gekwalificeerde aftrek van de helft van eigen besparingen zal worden gecontinueerd.

En voor hoeveel jaren vroeg ik. De Minister gaf geen antwoord.

Trouwens het antwoord van de Minister was uitvoerig - hij sprak 3½ uur - maar uiterst weinig positief. Een der dagbladoverzichtschrijvers heeft het doen voorkomen alsof na 's Ministers rede de strijdbijl was begraven en dat daarom slechts kort werd gerepliceerd. Maar er was een gans andere reden om niet andermaal den degen met de Minister te kruisen. Wat de hoofdpunten van zijn beleid betreft, had de bewindsman vrijwel alles toegegeven wat zijn bestrijders hem tegemoet hadden gevoerd. Op 29 Maart zei ik: ik wil wel een voorspelling uiten nl. deze, dat de Minister zo al niet binnen 24 uur dan toch binnen zeer korte tijd tot de conclusie zal komen, dat hij klemvast zit en de wet op de wachtgeld- en werkloosheidsverzekering niet op 1 Juli 1950 in werking kan laten treden. En op 30 Maart verklaarde de Minister, dat inderdaad invoering der wet op die datum ‘bezwaarlijk’ zal zijn. Ja, wat wil men dan als Kamerlid nog meer zeggen?

En met de wenselijkheid om een centraal administratiekantoor tot stand te brengen en prioriteit te verlenen aan het overbrengen van de uitvoering van ziekte- en kinderbijslagwet naar de nieuwe bedrijfsverenigingen was het al net eender: de betreffende ontwerpen zijn gereed - aldus de Minister - om naar de Raad van State gezonden te worden.

[p. 383]

Wat de ouderdomswet betreft moest de Minister de sombere vermoedens betreffende het continueren van de aftrek van eigen besparingen bevestigen. Het was alles heel teleurstellend, maar het gaf geen basis voor verdere zakelijke discussie.

Wel zou er aanleiding zijn geweest de heer Oosterhuis nog te bestrijden. Deze had nl. een tussenoplossing met betrekking tot die aftrek in overweging gegeven. Om de ontwikkeling van de bedrijfspensioenfondsen niet te belemmeren gaf deze spreker in overweging om bij die aftrek de uitkeringen uit pensioenfondsen en uit de Invaliditeitswet buiten beschouwing te laten. Dat deze gedachte bij de Voorzitter van het Verbond van Nederlandse vakverenigingen opkomt is wellicht begrijpelijk, maar van een volksvertegenwoordiger is het toch niet goed te keuren, indien hij niet inziet, dat er behalve arbeiders ook andere personen zijn, die zelf gespaard hebben en voor wie het even hatelijk is om - eenmaal 65 jaren geworden - te moeten ervaren, dat de helft van de inkomsten uit eigen spaarpenningen van de ouderdomsuitkering wordt afgetrokken.

Ten vorig jare was mijnerzijds reeds gepleit voor een prijsgeven van het z.g. verzekeringsbeginsel bij de ouderdomsverzorging. Thans heb ik uitvoerig aangetoond, dat door de bijslagen uit de Staatskas op de renten van dat beginsel niet veel meer over is. Voorts heb ik gewezen op de geweldige administratie, die een verzekeringssysteem als thans in de Invaliditeitswet is neergelegd, met zich meebrengt. Ik vond daarin voldoende aanleiding om aan te dringen op een eenheidsrente en de premies te vinden uit de opbrengst van de vereveningsbelasting (voor de arbeiders) en uit de omzetbelasting (voor de zelfstandigen).

De heer Vixseboxse, die zich ten vorige jare reeds voor een bodempensioen, gezien als gemeenschapsdaad had uitgesproken, liet thans een nog duidelijker geluid horen. Hem trok de gedachte aan om de middelen bijv. uit een algemene bedrijfsbelasting - als hoedanig hij de omzetbelasting noemde - te vinden.

Het is onmogelijk om in dit overzicht aan alle belangrijke onderwerpen, die ter sprake kwamen aandacht te schenken. De heer Vixseboxse verzette zich op principiële gronden tegen een kinderbijslag voor kleine zelfstandigen en zowel door de heer Schipper als mijnerzijds werd verklaard, dat wij tegen de thans bestaande kinderbijslagen voor arbeiders toch wel gewichtige bezwaren hebben.

De benoeming van twee staatssecretarissen kwam ook aan de orde. Zelfs 's Ministers partijgenote mej. Tjeenk Willink kon de benoeming van twee ambtenaren tot dit hoge ambt niet prijzen en mijnerzijds werd ook de

[p. 384]

positie geschetst, waarin de ambtenaren verkeren, die thans tijdelijk de door de heren van Rhijn en Muntendam verlaten posten bezetten. Het debat leverde niets op; de Minister bleef van mening, dat hijzelf door deze beide benoemingen zou worden ontlast, waartegen ik bij repliek aanvoerde, dat de beide hoofdambtenaren tot op het ogenblik van hun benoeming toch ook volop bezet waren.

Een opmerking uit anti-revolutionnaire kring dient nog te worden vermeld. Gezien de prijsstijging - ook de huren gaan binnenkort omhoog - en de aanstaande verhoging van de personele belasting vroeg de heer Schipper, of het niet beter zou zijn, als de Regering erkende, dat de nood, waarin wij verkeren zo groot is, dat het redelijk bestaansminimum niet gehandhaafd kan worden. Laat de Regering dat - als zij deze mening heeft-ronduit erkennen en er naar streven de verminderde welvaart naar rechtvaardige maaatstaf te verdelen, zodat zij, die het minste hebben, minder lasten dragen en de anderen, die meer inkomen genieten, groter aandeel dragen in de vermindering dier welvaart.

De Minister heeft op deze m.i. belangrijke passage uit de rede van de heer Schipper niet gereageerd. Met betrekking tot verschillende opmerkingen gaf hij voorts blijk er prijs op te stellen het debat uit te stellen totdat de betreffende ontwerpen van wet in de Eerste Kamer in behandeling zouden komen.

Zo was het slot van het debat op de hoofdpunten weinig bevredigend. Wanneer men de grondoorzaak van 's Ministers falen opspoort is deze m.i. gelegen in een, principieel sterk van de mijne afwijkende, opvatting over de betekenis van het overleg, dat in voorbereidende commissies en met name met de stichting van de Arbeid plaats vindt.

Naar mijn mening volgt de Minister bij het z.g. plegen van overleg een verkeerde methode. Hij neemt nl. de leiding van dat overleg niet in eigen hand, maar laat de besprekingen buiten hem om òf door de heer van Rhijn òf in - en dus onder leiding van de voorzitter van - de Stichting van den Arbeid plaats hebben.

De Minister volgt deze methode ook als het om het uit- of inschakelen van de overheidsorganen bij de nieuwe organisatie tot uitvoering van de sociale verzekeringen gaat. Tekenend is in dit opzicht de door mij hieronder gecursiveerde woorden in een deel van de rede, die de heer Oosterhuis op 29 Maart in de Eerste Kamer hield. Deze zei n.l.:

‘Op het stuk van het inschakelen van de Raden van Arbeid zou ik gaarne nog deze algemene opmerking willen maken. Ik geloof, dat het overleg - en dit gaat eigenlijk over deze geachte bewindsman heen - dat wij hebben te

[p. 385]

plegen als georganiseerd bedrijfsleven, zich zo spoedig mogelijk ook moet uitstrekken tot het overleg met het Overheidstoporgaan van de sociale verzekeringen, dat is de Raad van Beroep, (hij bedoelde: De Rijksverzekeringsbank) en dat het weer moet worden opgenomen, voorzover het stroef loopt, met de Raden van Arbeid’.

Waarom gaat dit buiten de Minister om? M.i. dient hier bij uitstek de Minister de teugels in handen te houden.

Er wordt dus in adviescolleges en in de Stichting van den Arbeid overlegd en... de Minister wacht op de resultaten. Jarenlang.

Dit wil zeggen, dat de Minister feitelijk wacht tot hem een regeling wordt voorgelegd, die door de belanghebbenden algemeen wordt aanvaard. Hij erkent, dat daardoor het bereiken van snelle resultaten wordt belemmerd, maar hij acht een ‘breed overleg’ de grondslag van de democratie.

En als ik dan de Minister toevoeg, dat ook ik dat overleg bijzonder hoog aansla, maar daarnaast van mening ben, dat een Minister niet eindeloos op resultaten kan blijven wachten, dan vraagt de Minister mij: En zijt Gij er nu zeker van, dat - indien ik zelf een wetsontwerp op het Departement doe gereed maken - de Kamers met dat ontwerp genoegen nemen?

Mijn antwoord daarop luidt, dat ik die zekerheid niet heb maar van mening ben, dat de Minister een eigen oordeel dient te hebben en voor zijn eigen inzichten in de Staten-Generaal moet durven opkomen. Zeker kan het Parlement hem dan wellicht de gevraagde medewerking ontzeggen, maar zulks zal toch slechts in een uitzonderingsgeval geschieden. Immers een Minister, die weet wat hij wil en na langdurig gepleegd overleg met een eigen ontwerp voor de Staten Generaal komt, staat in den regel bijzonder sterk, vooral als hij zijn eigen ontwerp met deskundigheid, overtuiging en kracht weet te verdedigen.