De Gids. Jaargang 113

[p. 278]

E.J. Dijksterhuis
The Life of Science Library

(The Life of Science Library, published by Henry Schuman, Inc. New York)

De titel van deze groots opgezette reeks van uitgaven op natuurwetenschappelijk gebied kan misverstand wekken. Men denkt bij ‘Life of Science’ wellicht aan de levende wetenschap van nu en verwacht een serie monographieën over haar jongste ontwikkeling. Maar ‘life’ blijkt als levensloop bedoeld te zijn: de aangekondigde boeken zijn historisch van aard. De grondgedachte waarop de onderneming gebaseerd is, is deze: onze samenleving wordt in hoge en nog steeds sterker wordende mate beheerst door de natuurwetenschap en de op haar berustende techniek; tegelijkertijd onttrekken beide zich steeds meer aan het inzicht van den niet-vakman, die echter aan den anderen kant door verbeterd middelbaar onderwijs veel meer begrip voor haar grondslagen bezit dan in vroegere tijden ooit bereikt kon worden. Dit opent een mogelijkheid, hem te behoeden voor de geestelijke gevaren die verbonden zijn aan gedachteloze aanvaarding van wat de natuurwetenschap leert en de techniek biedt, namelijk door hem een principieel inzicht te schenken in de beginselen waarvan zij uitgaan en de methoden die zij toepassen. Dat inzicht kan het best worden bijgebracht langs den weg van een historische inleiding. Terwijl de wetenschap in haar actuelen vorm steeds meer het bezit van enkelen wordt, moet ze de belangstelling der velen vragen voor haar ontwikkeling in den tijd. Zo leidt de wens, voor ieder die intellectuele behoeften bezit, een weg te openen waarlangs hij het contact met de natuurwetenschap kan vinden en behouden, tot beoefening van wetenschapsgeschiedenis.

Deze ontleent echter haar bestaansrecht niet uitsluitend, zelfs niet in de

[p. 279]

eerste plaats, aan deze methodische mogelijkheid. De ontzaglijke invloed dien de natuurwetenschap op de hedendaagse samenleving uitoefent, leidt vanzelf tot het stellen van vragen of het vellen van oordelen over de waarde die aan dien invloed gehecht moet worden. Daarbij komen grote meningsverschillen aan het licht: waar de een zegen ontwaart, speurt de ander vloek. Beiden zullen zich echter, willen ze niet geheel in de sfeer van het emotionele blijven, gedwongen voelen tot een onderzoek naar de wording van de huidige situatie, tot de vraag, waar haar - met ontroerde dankbaarheid te begroeten of met leedwezen vast te stellen - wortels liggen. Dat onderzoek vereist echter een nauwkeurige studie van de historische ontwikkeling van het natuurwetenschappelijk en in verband daarmee ook van het mathematisch denken en leidt dus ook weer tot beoefening der wetenschapsgeschiedenis.

In helderheid van inzicht in de noodzaak, aan dezen tak der historische wetenschap een plaats in te ruimen naast de van oudsher beoefende politieke geschiedenis - voor lager en middelbaar onderwijs vrijwel nog steeds haar enige vorm -, naast de historische beschouwing van het economische en het sociale en naast de geschiedenis van de kunsten is Amerika Europa ver voor. Een kort geleden namens de Académie internationale d'Histoire des Sciences ingestelde enquête naar de positie van de wetenschapsgeschiedenis in het universitaire onderwijs heeft aan het licht gebracht, dat zij in Amerika op grotere schaal en meer bewust georganiseerd zowel in het natuurwetenschappelijk vakonderwijs als in het algemene historische onderwijs betrokken wordt dan hier nog veelal geschiedt. En deze indruk wordt door de verschijning van de reeks van uitgaven die we hier bespreken, versterkt.

Wat wij hier kort samenvatten, kan men in grote uitvoerigheid betoogd, met tal van voorbeelden toegelicht en in tal van richtingen uitgebreid vinden in het eerste deel, waarin G. Sarton, hoogleraar in wetenschapsgeschiedenis aan Harvard University en zowel door zijn redacteurschap van Isis als door zijn befaamde Introduction to the History of Science bij iederen historicus bekend, onder den titel The Life of Science een aantal Essays in the History of Civilisation verzamelt; de ondertitel is essentieel voor zijn standpunt: hij ziet wetenschapsgeschiedenis als het centrale hoofdstuk der algemene beschavingsgeschiedenis.

Na de in dit deel en in het prospectus van den uitgever uitgesproken en verdedigde beginselverklaringen wekt de wijze waarop de serie tot dusver is voortgezet, enige verrassing. Gezien de doelstelling, die immers uit principieel inzicht in beginselen en methoden der natuurwetenschap bestond,

[p. 280]

zou men een systematisch-historische behandeling van haar verschillende takken verwacht hebben; in plaats daarvan blijkt de stof voornamelijk gegroepeerd te zijn om onderzoekers en instellingen, waarbij aan het zuiver biografische element een aanzienlijke plaats wordt ingeruimd. Dit hangt waarschijnlijk samen met de uitgesproken bedoeling, de reeks zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor den belangstellenden, niet wetenschappelijk geschoolden algemenen lezer èn met de kennelijke voorliefde waarmee men in Amerika de biografiek als wetenschap, half uit historische, half uit psychologische motieven beoefent (er zijn universiteiten waar zij als afzonderlijk leervak gedoceerd wordt).

Voor het doel der reeks is de gekozen opzet echter niet bevorderlijk. Men krijgt geen overzicht over het geheel der historische ontwikkeling; ook is het niet duidelijk waarom men biografische belangstelling speciaal zou botvieren op beoefenaren der natuurwetenschap en niet op kunstenaars, wijsgeren, staatslieden en veldheren; en ten slotte wordt het inzicht in iemands wetenschappelijke prestaties in den regel door een gedetailleerde kennis van zijn levensloop in het geheel niet bevorderd. Men kan zich menselijk geïnteresseerd voelen in de tragische geschiedenis van den genialen Fransen wiskundige Evariste Galois, die op twintigjarigen leeftijd aan de gevolgen van een duel overleed na niets anders dan miskenning en veronachtzaming ondervonden te hebben; maar men zal er de theorie van de eindige commutatieve lichamen en haar toepassing in de leer der algebraische vergelijkingen niet beter door begrijpen. En zo kan men dan ook in het deel der reeks waarin de Engelse historicus Angus Armitage Copernicus en zijn werk behandelt veel wetenswaardigs over den groten hervormer der astronomie en zijn tijd lezen zonder daardoor ook veel inzicht te verwerven in de betekenis van de hervorming, die hij teweegbracht.

Wanneer men echter eenmaal over dit verschil tussen doelstelling en verwezenlijking van de reeks is heengestapt en dus den opzet aanvaard heeft, kan men slechts de grootste erkentelijkheid gevoelen voor den rijkdom aan historische kennis die hier door een groep van uiterst deskundige auteurs - vrijwel allen universitaire docenten in wetenschapsgeschiedenis - in prettig leesbaren vorm geboden wordt. In deel II behandelt V. Robinson, hoogleraar in de geschiedenis der geneeskunde aan de Temple University School of Medicine, de geschiedenis der anaesthesie; het is een boek dat men ter lezing zou willen aanbevelen aan ieder die slechts voor de schaduwzijden van de ontwikkeling van de natuurwetenschap oog heeft; het kan heel leerzaam zijn, eens duidelijk gemaakt te zien, wat voor circa honderd jaar een operatie betekende.

[p. 281]

Speciaal over Amerikaanse wetenschapsbeoefening handelen J.F. Fulton en Elis. H. Thomson in het aan Benjamin Silliman gewijde deel, waarin zij het leven van dezen pionier van het Amerikaanse hoger onderwijs in natuurwetenschap schetsen, en Paul Oehser in zijn geschiedenis van de Smithsonian Institution (een instituut ter bevordering van wetenschap en kunst, gesticht uit een aanzienlijk kapitaal, dat de Engelsman Smithson in 1838 met dit doel aan de Verenigde Staten naliet). Op technologisch gebied bewegen zich Ivor B. Hart met een biographie van James Watt (waarin een geschiedenis van het stoomwerktuig) en Ch.E. Gibson met zijn The History of the Ship. De geschiedenis der natuurwetenschap in Engeland is vertegenwoordigd door Dorothy Stimson met een History of the Royal Society en door B. Farrington met een boek over Francis Bacon. F. Sherwood Taylor droeg een deel bij over de geschiedenis der alchemie, dat wellicht het best van alle de eigenlijke bedoeling der reeks helpt verwezenlijken. Daarentegen overheerst in het overigens lezenswaardige boek van D. Cannon over den Spaansen histoloog Santiago Ramóny Cajal het biografische wel al te zeer. Men kan het uit een oogpunt van human interest curieus vinden, te zien hoe uit een boefje een Nobelprijswinnaar kan groeien, maar met zijn betekenis voor de neurologie heeft het toch maar weinig te maken. Een vertaling van het reeds enkele decennia oude, maar nog steeds hoog te waarderen boek van den Utrechtsen pharmacoloog Magnus over Goethe als beoefenaar der natuurwetenschap vormt het laatst verschenen deel der Library. Reeds zijn echter nieuwe delen aangekondigd, over Rabelais, Benjamin Franklin, Cushing, Leonardo da Vinci en een algemene geschiedenis van de techniek (van de hand van onzen landgenoot Forbes). En de uitgever spreekt over een uitbreiding tot honderd delen!

Een zeer belangrijke onderneming dus, waaraan wij ook in ons land bekendheid toewensen. Jammer alleen, dat Amerikaanse boeken hier vrijwel onbetaalbaar worden. Dat de devaluatie ons noodzaakt, voor een boek dat in Amerika 4 $ kost (dit is de prijs van de meeste delen van de serie) vier maal f 3.80 dus f 15.20 te betalen, dus al erg genoeg, maar in den boekhandel komt het op ruim f 18.-. In De Nieuwe Stem is laatst al eens gevraagd, waar dit aanzienlijke verschil vandaan komt; voorzover ons bekend is, heeft de boekhandel die vraag nog niet anders beantwoord dan door mede te delen, dat deze prijsverhoging geoorloofd is. Maar dat kan men moeilijk een bevredigende opheldering noemen in een kwestie die voor ons land van zo vitaal belang is.