De Gids. Jaargang 113

[p. 146]

C.D.J. Brandt
Buitenlandse politiek

1950: Het jaar van Azië

Er behoort niet veel voorspellingsgave toe om te profeteren, dat in 1950 het centrum van de activiteit in de internationale politiek in Azië zal komen te liggen. De tekenen, die hierop wijzen, zijn te duidelijk, dan dat wij er zelfs zouden kunnen misverstaan. Alleen reeds de omstandigheid, dat China de communisten in handen gevallen is, een gebeurtenis, die alle mogendheden ter wereld voor de noodzaak plaatst om hun verhouding tot dit land opnieuw te bezien, is een voldoende reden om met zekerheid te mogen verwachten, dat onze ogen in het komende jaar vooral naar het Oosten gericht zullen zijn.

Betekent het feit, dat de Chinese Volksrepubliek aan Thibet, Birma en Tonkin grenst en de kusten van de Oost- en Zuid Chinese zee bereikt heeft nu ook, dat de invloedssfeer, ja de machtspositie van de Sowjetunie zich op het ogenblik reeds zover uitstrekt? Zal de ‘dynamiek’ van de Chinese communisten halt houden aan de grenzen, die zij bereikt heeft of zal er reeds in de naaste toekomst met een verder opdringen van de communistische invloed in Zuid-Oost Azië moeten worden gerekend? Ziedaar twee van de vragen, waarop de ministers van buitenlandse zaken en hun adviseurs in alle kabinetten ter wereld momenteel een antwoord zoeken. Van de beantwoording van deze cardinale vragen hangt de nieuwe politiek ten aanzien van China in de eerste plaats af. En Dr Jessup, president Truman's ambassador at large, bereist het Verre Oosten, om gegevens voor het antwoord van het State Department te verzamelen, Bevin overlegt op het ogenblik, dat ik dit schrijf, in Colombo op de Conferentie der ministers van het Gemenebest met zijn collega's over de ‘response’ op de ‘challenge’ van China en het Politbureau worstelt in Moskou met Mao Tse Toeng over hetzelfde probleem.

Want laten wij ons toch vooral niet verbeelden, dat Stalin het antwoord op onze vragen gevonden heeft. Of beter gezegd, voor zichzelf hebben de

[p. 147]

Russen dit antwoord wel gevonden, maar zij weten niet, of hun antwoord ook dat van de Chinese regering in Peking is.

Mao Tse Toeng is in Moskou - dat is voor niemand een geheim - om te onderhandelen over een nieuwe alliantie met de Russen, die in de plaats moet komen van het verdrag van Augustus 1945, dat Tsjang kai Tsjek met Stalin sloot. Het opvallende is echter, dat dit bezoek zo lang duurt en dat er practisch niets over gepubliceerd wordt, noch voor ons gebruik noch voor dat van de Russen zelf. In het begin hebben wij gehoord, dat Mao Tse Toeng door Stalin was ontvangen; wij weten ook, dat de Chinese premier zijn gelukwensen heeft gevoegd bij de vele, die Uncle Joe heeft ontvangen en dat hij heeft deelgenomen aan de plechtige viering van de verjaardag van het opperhoofd der Stalinisten, maar na die eerste tijd ... hangt er een volkomen stilte om dit bezoek. Mij doet dit ongebruikelijke doodzwijgen van de officiële visite van de leider van de Chinese communistische revolutie terugdenken aan een ander bezoek aan Moskou, nl. aan dat van de Turkse minister van buitenlandse zaken Saradjogloe in September - October 1939. Ook dit was met zekere tam-tam aangekondigd, ook toen verwachtte men een spoedig tot stand komen van een accoord - de herinnering aan Ribbentrops ‘blitzbezoek’ aan de Sowjethoofdstad zat een ieder nog vers in het geheugen - maar ook toen viel er een stilte van weken en zodra Saradjogloe in Ankara terugkwam, tekende hij...een accoord met Engeland en Frankrijk. Nu moet men deze parallel niet zo maar tot het uiterste doortrekken en uit de opvallende stilte om Mao Tse Toeng's verblijf in Moskou al te vlug de conclusie trekken, dat ook zijn besprekingen met de Sowjetleiders tot geen enkel resultaat zullen leiden, zover is het nog niet en zover zal het misschien niet eens komen. Maar wel staat het voor mij vast, dat als de heren in Moskou zich verbeeld hebben, dat Mao Tse Toeng genoodzaakt en bereid zou zijn zich zonder meer in het onderschikkend verband van de satelliet te laten plaatsen, hun reeds nu duidelijk is geworden, dat dit een illusie is geweest.

Een paar dagen voordat Mao Tse Toeng naar Moskou vertrok, werd er in Peking een interessante verklaring gepubliceerd, die de verhouding van China en de Sowjetunie van communistisch Chinees standpunt bezag. Hierin werd onder meer verteld, dat Mao Tse Toeng pas in 1941 en 1942 in de gelegenheid was geweest om Stalins werken te bestuderen, waarvoor hij tevoren ‘door de blokkade van de communisten door de Kwomintang en door de moeilijkheden van de vertaling’ (N.B.!) geen gelegenheid had gehad. Verder werd er in gestipuleerd, dat de Chinese communistenleider

[p. 148]

in zoverre een ‘trouw volgeling’ van Stalin mocht heten, dat hij door zelfstandige studie van de leer van Marx en Lenin tot precies dezelfde conclusies was gekomen als Stalin. Bovendien betitelde deze verklaring Mao Tse Toeng als een van Stalins ‘naaste wapenbroeders’, een praedicaat, waarvan de betekenis pas recht duidelijk wordt, wanneer men zich realiseert, dat dit in Moskou alleen toegekend wordt aan een enkele onder de leden van het Politbureau. Kortom deze verklaring, die, zoals gezegd, in Peking werd uitgegeven vlak voor dat Mao Tse Toeng Moskou bereikte, poneerde in alle opzichten een nevenschikkend verband tussen de Chinese premier en Stalin en - wat even belangrijk is - zij wekte door er volkomen over te zwijgen de voorstelling, dat de Chinese revolutie home-made was en geen dank verschuldigd aan hulp van de Sowjetunie.

Dat dit meer is dan alleen maar een interpretatie van mij persoonlijk blijkt m.i. uit het feit, dat Moskou nodig heeft gevonden om de pretenties van deze verklaring te bestrijden, natuurlijk indirect, d.w.z. zonder haar te noemen. Toen Mao Tse Toeng een dag of veertien in Moskou was, vertelde de radio-commentator Joesof zijn Russische toehoorders nl. het volgende. Hij stelde vast, dat Stalin ‘als leider en leraar van de arbeiders van de gehele wereld’ (let op dat woordje gehele!) het Chinese proletariaat een machtig wapen had gegeven. Want hij had een theorie van de Chinese revolutie opgesteld, hij had belangrijke raad gegeven aan de Chinese revolutionnairen en bovendien de rijke ervaring van de Russische bolsjewistische partij tot hun beschikking gesteld. Stalin was het ook, die de Chinezen had gewezen op de speciale positie van hun land als half-koloniaal gebied, hij had hun aangeraden, om vooral rekening te houden met de nationale eigenaardigheden. Hier hebben we dus in optima forma de lezing - en niet uit de mond van de radiocommentator Joesof - dat Stalin de zon is en Mao Tse Toeng niet meer dan de maan.

En wanneer eenmaal het vraagstuk van neven- of onderschikking, van zon of maan aan de orde is in een verhouding van twee mensen of twee machten - de strijd tussen keizer en paus, tussen imperium en sacerdotium in de Middeleeuwen heeft het ons geleerd - dan is de oplossing daarvan niet zo gauw gevonden en - voeg ik er bij - wanneer zij al gevonden wordt, dan blijkt zij vaak maar zeer tijdelijk te zijn.

Toen ik hiervóór betoogde, dat Stalin voor zichzelf misschien wel een antwoord had gevonden op de vragen, die het nieuwe China heeft opgeworpen, doelde deze uitspraak intussen niet alleen op de kwestie van ‘gelijke of satelliet’, maar ook of zelfs in de eerste plaats op de materiële inhoud van een eventuele Russisch-Chinese alliantie. Ik ben er nl. van over-

[p. 149]

tuigd, dat Stalin om te beginnen van het nieuwe verdrag niet minder zal willen worden dan van dat van Augustus 1945, met andere woorden, dat hij zal verlangen dat in ieder geval Mandsjoerije en misschien nog wel een groter stuk van Noord -China aan de Sowjetunie zal worden overgelaten. In ruil daarvoor zal Stalin dan voortgaan te doen met wat Moskou de laatste maanden al gedaan heeft, nl. Mao Tse Toeng te wijzen op de grote expansiemogelijkheden, die er voor de Chinese communisten in Zuidelijke richting liggen. De vraag is echter, of Mao Tse Toeng het Noordelijk gebied, van waaruit de nationale communistische revolutie in China zich over de rest van het land heeft verspreid, zal kunnen en willen prijsgeven aan het Sowjetimperialisme en of de tien vogels in de lucht van het Zuiden hem nu wel zo lokken.

Dit laatste zal bovendien ook afhangen van het antwoord, dat de Chinese premier zichzelf kan geven op de vraag: hoe groot zijn die kansen voor een verdere expansie van communistisch China in Zuidelijke richting? En dit antwoord hangt op zijn beurt weer af van de vraag: welke houding zullen de Verenigde Staten, het Britse Gemenebest, Birma, Indo-China plus Frankrijk, de Verenigde Staten van Indonesië plus Nederland, tegen het communistisch China aannemen? Dit is natuurlijk niet alleen een kwestie van al of niet de jure of de facto erkennen van het regiem van Mao Tse Toeng, zelfs niet in de eerste plaats, hoewel er in die al of niet erkenning reeds een aanwijzing kan zitten voor een toekomstige houding, maar wel van een keuze tussen een politiek van meer of minder positieve samenwerking en een politiek van alleen maar ‘containment’. Er zijn natuurlijk allerlei tussenvormen denkbaar, maar in wezen ligt de keus voor de staten van Zuid-Oost Azië en van het Westen hier: samenwerking met of containment d.i. isolering van communistisch China.

Deze keus is door genoemde staten nog niet gedaan. Dit is op zichzelf niet zo erg - misschien is het zelfs wel goed, dat Mao Tse Toeng in Moskou nog niet precies weet, wat hij van de andere kant te wachten heeft en men kan ook redeneren, dat het Westen en Zuid-Oost-Azië goed doen met eerst de resultaten van Moskou af te wachten alvorens zich in de een of andere richting vast te leggen - wanneer de ervaring van de jongste tijd van soortgelijke situaties ons niet had geleerd, hoe groot het gevaar is, dat het Westen het initiatief verliest en steeds weer niet anders doet dan de paarden achter de wagen spannen. Daarom is het op zichzelf verheugend, dat in ieder geval de leden van het (Britse) Gemenebest de kwestie - China met haar consequenties, als punt één op hun agenda te Colombo hebben staan. Wat uit die besprekingen zal voortvloeien kan ik op dit ogenblik

[p. 150]

nog niet zeggen. Wel heeft het even vreemd aangedaan, dat de regering in Londen niet een paar dagen heeft kunnen wachten met de erkenning van de Volksrepubliek China; een gezamenlijke erkenning door de leden van het Gemenebest zou niet alleen eleganter zijn geweest, maar ook indrukwekkender, omdat zij een aanwijzing zou zijn geweest, dat de Conferentie een eindweegs gevorderd was in de richting van een gezamenlijke politiek ten opzichte van China.

Ondertussen is het wel verklaarbaar, waarom Bevin het tempo zo geforceerd heeft. Afgezien van de sterke aandrang in deze richting van de Britse belanghebbenden in China, in Hongkong en elders gevestigd, hebben wij bij deze haast van het Foreign Office te maken met een element in de Engels-Amerikaanse verhouding van het ogenblik. Want hier zit voor het Westen de crux van het probleem-China: terwijl het voor een bevredigend antwoord op deze nieuwe uitdaging gewenst, neen sterker, volstrekt noodzakelijk is, dat Washington en Londen het gezamenlijk geven, is de practijk van het ogenblik, dat de Verenigde Staten en Engeland door de kwestie-China nog meer uiteengedreven worden dan door andere actuele vraagstukken van internationale politiek, economie en strategie reeds gebeurd is of nog dagelijks gebeurt.

Aan wie de schuld? Dat kan en behoef ik niet uit te maken. Maar één ding staat voor mij vast: het Westen zal nooit een antwoord kunnen vinden, zolang men in Washington geen lijn weet te brengen in zijn politiek ten aanzien van China en aanverwante vraagstukken, zolang men er hulpeloos rondtolt op de manier als dat in de eerste dagen van Januari het geval was met betrekking tot de kwestie van al dan niet militaire en/of economische hulp aan Tsjang kai Tsjek op Formosa. De militairen tegenover het State Department, Mac Arthur tegen Dean Acheson, een aantal Congresleden tegenover Truman en zijn naaste adviseurs, een president, die nu al eigenlijk helemaal gebiologeerd lijkt door de November-verkiezingen voor Senaat en Huis van Afgevaardigden en dus niets minder graag doet dan knopen doorhakken, ziedaar enige facetten van het beeld der verwarring, dat de Amerikaanse politiek ten aanzien van China te zien geeft. En waarvan het resultaat is, dat men zich vastlegt op het compromis - dat tenslotte niets anders is dan een vlucht voor de verantwoordelijkheid - dat men voorlopig maar niets zal doen, dat de Verenigde Staten strikt neutraal zullen blijven. Alsof er niets veranderd is in de laatste tien jaren, alsof de Verenigde Staten niet de helft van de Grootste Twee, wat zeg ik, de Grootste Eén zijn geworden, alsof hun nu nog een zich verschuilen in de neutraliteit zou kunnen lukken, waar zelfs een landje als het onze geen kans meer voor ziet.