De Gids. Jaargang 113

[p. 61]

A.N. Molenaar
Overzicht van de binnenlandse politiek

De algemene beraadslagingen over de Rijksbegroting voor 1950 hebben in deze tijd niet meer dezelfde aandacht, als zij in de tijd van Thorbecke en J. Heemskerck Azn. hadden. Zelfs kan men staande houden, dat ook in de jaren van de coalitie (1901-1925) het parlementaire spiegelgevecht, dat in November van elk jaar pleegt plaats te vinden, meer publieke belangstelling trok dan thans.

De heer Tilanus heeft er in zijn rede ditmaal op gewezen, dat er in de regel tussen twee algemene verkiezingen in, viermaal met het zittend kabinet van gedachten wordt gewisseld over het algemene regeringsbeleid. Daarvan is de eerste bespreking, onmiddellijk nadat het Kabinet is geformeerd en zijn program heeft bekend gemaakt, de belangrijkste. In betekenis volgt dan het debat in het vierde zittingsjaar, omdat men daarin een voorbereiding van de naderende verkiezingen kan zien. Het is - zoals de heer Tilanus zei - een preludium op de verkiezingen; men ontwikkelt zijn wensen, zijn ideeën en zijn programs; men stelt zich als het ware in slagorde op en men bepaalt opnieuw zijn houding ten opzichte van het Kabinet en de Regeringsdaden.

Het is dus te begrijpen, dat ditmaal - bij de tweede ontmoeting tussen het Kabinet en de Tweede Kamer der Staten-Generaal - een niet al te scherp debat tussen de Regering en de partijleiders heeft plaats gehad.

Wel trok de aandacht een enigszins agressief optreden van de leider van de P.v.d.A., de heer van der Goes van Naters, tegenover de K.V.P., een aanval, die op waardige wijze door de heer Romme werd gepareerd.

Reeds in het voorlopig verslag was van een zekere geprikkeldheid van de zijde van de P.v.d.A. tegenover de K.V.P. gebleken. Daarin was nl. gevraagd, of laatstgenoemde er naar streeft de samenwerking met de P.v.d.A. te verbreken, waarbij dan als aanleiding zou moeten worden beschouwd het verlangen om de progressieve basis van het huidige Regeringsbeleid los te laten.

In het mondeling de bat leidde de heer van der Goes van Naters het geschil-

[p. 62]

punt wat rustiger in. Hij zeide, dat wie zich op ruzies had gespitst door zijn rede zou worden teleurgesteld. Hij maakte een duidelijk onderscheid tussen het doen van een aanval en het innemen van een duidelijke stelling. Uit zijn verder betoog bleek, dat zijn partij onder meer weinig was ingenomen met de Nota, die Minister van den Brink aan de industrialisatie had gewijd. Naar de mening van den heer van der Goes waren beslissingen van economische aard, die in de private sfeer worden genomen, onvoldoende voor de welvaartsbevordering en soms contrairi aan een deugdelijke industrialisatie. Nadrukkelijk stelde de socialistische leider vast, dat het winstmotief naar zijn mening geen criterium voor een deugdelijke industrialisatie is.

Het was wel goed, dat de heer Oud tegenover dit betoog nog eens in het licht stelde, dat de industrialisatie ten slotte toch in hoofdzaak van particuliere investeringen zal moeten komen. De socialisten stellen het meestal voor alsof het particuliere bedrijfsleven wordt verdedigd om winst te maken, maar spreker wees er op, dat nu eenmaal de winstmogelijkheid het meest doeltreffende middel is om tot meer bedrijvigheid te geraken. Ernstig bezwaar had hij tegen de opvatting van de heer van der Goes van Naters, dat, wanneer men een andere opvatting dan de socialistische verdedigt, men ervan verdacht wordt een minder sociaal gericht beleid te bepleiten. Zou men het betoog van de heer van der Goes van Naters in zijn volle consequenties doorvoeren, dan zou men ook de heer Lieftinck, die zeer wel de betekenis van particuliere investeringen inziet en die ook gevoelt, dat de belastingdruk te hoog is, van het voeren van een minder sociaal gericht beleid moeten beschuldigen.

Ook de wijze, waarop de P.v.d.A. bij de burgemeestersbenoemingen wordt achtergesteld, had bij de heer van der Goes van Naters en zijn vrienden kwaad bloed gezet. Hij stelde in het licht, dat er na de oorlog 73 socialistische burgemeesters waren benoemd - en niet een 100-tal gelijk de Regering had gezegd - maar dat zulks meestal had plaats gevonden in dorpen en plaatsen met minder dan 10.000 zielen. Hij meende, dat door deze politiek de goede verstandhouding tusschen zijn partij en de Regering niet werd bevorderd.

Ook de houding, die de heer Romme onmiddellijk voordat de R.T.C. het Indonesische vraagstuk zou behandelen, had ingenomen, had hem weinig bekoord. Men zal zich herinneren, dat de heer Romme voor de toen door de Regering ingeslagen weg geen verantwoordelijkheid wilde aanvaarden en de heer v.d. Goes van Naters stelde in het licht, dat deze weg dus buiten de K.V.P. om tot een succes had geleid.

[p. 63]

De heer Romme is op dit alles niet erg diep ingegaan; hij stelde in het licht, dat de opmerkingen, die van de zijde van de P.v.d.A. waren gemaakt er slechts toe zouden kunnen leiden, dat men verder van elkaar kwam te staan, terwijl het in deze tijd z.i. wenselijk was de banden nauwer aan te halen.

Ten sterkste protesteerde hij tegen een opmerking van die zijde, dat zijn partij de progressieve basis op economisch, sociaal en Indonesisch gebied zou hebben verlaten. Inzake Indonesië had hij niet holderdebolder mee willen deviëren, maar de verantwoordelijkheid voor dit fait accompli afgewezen. Wel had hij daarna voor het afwandelen van de nieuwe weg verantwoordelijkheid aanvaard. Ter R.T.C. was de spreker volgens zijn zeggen zelf steeds constructief werkzaam geweest. Het kwam hem verder voor, dat men over het industrialisatieprogram beter bij de begroting van Minister van den Brink zelf zou kunnen discussiëren.

Uit politiek oogpunt was deze gedachtenwisseling, die door de heer Tilanus weinig verstandig en door de heer Oud niet zo erg opwekkend was genoemd, het belangrijkste moment in de algemene beraadslagingen. Meer in de zakelijke sfeer lag het verzet tegen de representatiekosten, die voor de Ministers werden verhoogd en voor de Secretarissen-Generaal der departementen nieuw werden voorgesteld.

De heer Tilanus wees er op, dat de taak der Secretarissen-Generaal niet in de eerste plaats was de Regering te representeren. Zij behoren op de departementen thuis. De heer Schouten heeft nog de algemene opmerking gemaakt, dat het op paedagogische en psychologische gronden wenselijk is, dat de Regering er toe medewerkt de representatie als zodanig te beperken. In verband met het door de Regering aangevoerde motief, dat een deel van de representatiekosten in de zgn. huishoudelijke uitgavensfeer ligt, zodat verantwoording niet wel mogelijk is, merkte de heer Schouten op, dat men met deze motivering van de representatiekosten toch wel op een volkomen verkeerde weg is.

Er was een vrij algemeen verzet tegen deze representatiekosten en men meende, dat als de salarissen voor een behoorlijke vervulling van de taak van de Ministers te laag waren, deze dienden te worden verhoogd. Wat de Secretarissen-Generaal betreft, meende men vrij algemeen, dat met het aanvaarden van representatietoelagen voor deze functionarissen het hek van de dam zou zijn; immers, waarom zouden dan Directeuren-Generaal en andere hoofden van dienst op deze toelagen geen aanspraak kunnen doen gelden?

Wat de Ministers betreft, heeft de Regering de wenk, die uit de Kamer

[p. 64]

was gegeven, gevolgd en een voorstel gedaan om de salarissen tot f 24.000,- te verhogen; dit voorstel werd aangenomen.

Met betrekking tot de Secretarissen-Generaal heeft de Regering op de verschillende begrotingen een z.g. ‘Memoriepost’ gebracht, waardoor de Kamer zich in beginsel kon uitspreken over de vraag of ‘in bepaalde gevallen’ een toelage zal worden gegeven, indien het betreft bijzondere persoonlijke eigenschappen van bepaalde ambtenaren of groepen hunner, alsmede wanneer aan de uitoefening van hun functie bijzondere eisen worden gesteld.

Met dit beginsel heeft de Kamer zich met 47-19 stemmen verenigd.

Er zijn overigens in deze parlementaire discussie wel belangrijke opmerkingen gemaakt. Zo heeft de vraag, op welke wijze men tot een meer efficiënte behandeling van de begroting zou kunnen komen een punt van diepgaande bespreking uitgemaakt. Sommigen stelden voor enkele onderwerpen uit het begrotingsdebat te lichten en in Februari te behandelen. Anderen wilden commissies benoemen, waarin het Regeringsbeleid met betrekking tot de verschillende departementen zou worden besproken en welker leden met de Regering in contact zouden treden. Er waren nog meer denkbeelden.

Tegen elk van de gedane suggesties rezen bezwaren en het was een gelukkige gedachte van de Minister-President om in zijn antwoord aan de sprekers mede te delen, dat het in zijn voornemen lag om, nadat de algemene beschouwingen waren geëindigd, in overleg te treden met de senioren-conventen van de beide Kamers, opdat in een vrije discussie een oplossing zou kunnen worden gezocht voor de vraag, hoe de behandeling van de begroting zou kunnen worden verbeterd en op de daaraan bestede tijd zou kunnen worden bezuinigd.

Een ander punt, dat in het middelpunt van de belangstelling stond, betrof de wijziging van de Grondwet. Vooral de heer van der Goes van Naters heeft, in aansluiting aan een nota, die hij vroeger al eens aan de Kamer had aangeboden, op meer efficiency in het staatsapparaat en hervorming van de Staat zelf aangedrongen. Naar zijn mening bestaat er ten aanzien van het probleem wetgeving door de Regering en contrôle door het parlement een fictie, welke dus naar zijn mening moet verdwijnen. Het parlement zal meer moeten prijs geven en dat zal mogelijk zijn - en worden aanvaard - indien het op een ander niveau maar meer te zeggen krijgt. Dat hij hier vnl. op het internationale terrein doelde, is duidelijk, want hier is het vraagstuk wel zeer acuut geworden. Wanneer de Regering,

[p. 65]

na een vaak langdurig overleg, over internationale vraagstukken met de vertegenwoordigers van vreemde mogendheden tot overeenstemming is gekomen, blijft er voor de Kamers niet veel anders over dan het haar voorgelegde verdrag aan te nemen of te verwerpen, waarbij dan verwerpen nog tot de uitzonderingen zal behoren. Men denke slechts aan de grenswijzigingen, die in de Eerste Kamer alleen werden goedgekeurd, nadat de Regering de portefeuille-kwestie had gesteld.

Intussen zal men zich, naar onze mening, bij het inschakelen van het parlement bij de voorbereiding van verdragen er rekenschap van moeten geven, dat tot dusver bij de samenstelling van onze volksvertegenwoordiging meer op bekendheid met nationale vraagstukken dan op vertrouwdheid met internationale problemen is gelet. Bij de samenstelling van de candidatenlijsten zal aan dit gewijzigde aspect van de parlementaire taak dan ook in de toekomst meer aandacht dan tot dusver dienen te worden gewijd.

Intussen heeft de Regering een herziening van de Grondwet toegezegd, maar het lijkt wel zeer de vraag of de commissie, die ter voorbereiding daarvan zal worden benoemd, er in zal slagen voor de algemene verkiezingen van 1952 zowel de nieuwe rechtsorde, die voortvloeit uit de gewijzigde verhoudingen tot Indonesië en de West in de Grondwet te verankeren, als een meer algemene herziening tot stand te brengen. Naar de mening van de heer Drees zou de Commissie tot Grondwetsherziening ook nog kunnen onderzoeken, welke hervormingen in het staatsbestel mogelijk zijn zonder dat daarvoor wijziging van de Grondwet nodig is.

Bij zijn repliek heeft de heer v.d. Goes van Naters nog de suggestie geopperd om de te benoemen commissie in twee kamers te splitsen, omdat indien één commissie, zowel de nieuwe rijksindeling moet behandelen als de meer algemene hervorming van de staat, hij vreesde, dat er van een spoedig resultaat van haar arbeid geen sprake zou kunnen zijn.

Over de financiële politiek, inclusief de gevolgen van de devaluatie, is mede gesproken. Beschouwingen, gestaafd met een uitvoerig cijfermateriaal, lenen zich intussen niet voor opneming in een Gidsartikel. Veeleer zal de lezer hebben verwacht in deze kroniek iets over de Indonesische politiek te zullen aantreffen. Maar - een enkele opmerking daargelaten, hebben de sprekers gemeend beter te doen hun opmerkingen te reserveren voor het grote debat, dat in de eerste week van December aan de resultaten van de Ronde Tafel zal worden gewijd.

Wat zal dit debat ons brengen?