De Gids. Jaargang 112

[p. 147]

Parlementaire kroniek

Een kroniek over de werkzaamheden van het Parlement sedert de opening van de zitting op 20 September 1949 kan zich beperken tot één onderwerp nl. de Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie, in de wandeling aangeduid als P.B.O.

De Tweede Kamer heeft het betreffende wetsontwerp op 12 October l.l. - men zegt dat de klok juist middernacht aanwees - met 55 - 35 stemmen aangenomen. Met de heer Kikkert (C.H.) hebben alleen de aanwezige leden van de K.V.P. en de P.v.d.A. hun stem aan het voorstel der Regering gegeven.

Had de staatssecretaris van Economische Zaken niet halsstarrig vastgehouden aan het voorschrift van art. 67 tweede lid, waarbij bepaald wordt, dat hoofdbedrijfschappen en bedrijfschappen bij Algemene Maatregel van Bestuur kunnen worden ingesteld, dan hadden ongetwijfeld ook vertegenwoordigers van andere fracties hun stem aan het wetsontwerp gegeven. Dat zulks thans niet geschiedde vloeit voort uit de overweging, die verschillende sprekers naar voren brachten, dat genoemd voorschrift van art. 67 tweede lid in strijd is met de Grondwet.

Art. 152 Gw. bepaalt nl. o.a., dat de wet voor bepaalde beroepen en bedrijven en groepen daarvan lichamen kan instellen, ten einde regelend op te treden.

Voorts bepaalt dit artikel in een tweede lid, dat de samenstelling, inrichting en bevoegdheid van deze lichamen door de wet worden geregeld. Dit tweede lid leverde geen moeilijkheden op, omdat het wetsontwerp zelf de in dat lid bedoelde materie regelt. Maar het eerste lid sprak - naar het oordeel van de heren Schouten en Oud - wier voortreffelijke redevoeringen hier ter plaatse met ere dienen te worden vermeld - duidelijke taal: de instelling van de nieuwe lichamen dient bij de wet - en dus niet bij Algemene Maatregel van Bestuur - te geschieden. In art. 152 eerste lid van de Grondwet wordt de wetgever een positieve taak opgelegd en art. 67 tweede lid P.B.O., dat bepaalt dat de instelling van een hoofdbedrijf- of een bedrijfschap kan geschieden bij Algemene Maatregel van Bestuur, is mitsdien ongrondwettig.

Er was geen speld tussen te krijgen, maar toch weigerde de Staatssecretaris, de heer van der Grinten, de oppositie tegemoet te komen. Tevergeefs voerden de heren Schouten, Oud en Schmal aan, dat zij als Kamerlid de eed van getrouwheid aan de Grondwet hadden afgelegd en van hen dus niet mocht worden verwacht, dat zij met het voorstel zouden medegaan. De Staatssecretaris bleef onvermurwbaar. Erg sterk was zijn betoog in-

[p. 148]

tussen niet. Wel heel ongelukkig was zijn opmerking, dat de interpretatie van de Gw. geen kwestie van ieders persoonlijke verantwoordelijkheid kon zijn. Volgens zijn mening interpreteerd de wetgevende macht, dus in elke Kamer de meerderheid der aanwezige leden de bepalingen van de Gw. Men kan dit als juist erkennen, zonder mede te aanvaarden de mening, dat Kamerleden, die een andere interpretatie van een Gw.artikel voorstaan dan de meerderheid, hun geweten in slaap kunnen sussen met de overweging, dat de meerderheid de verantwoordelijkheid voor de grondwettelijke toelaatbaarheid van een wet aanvaardt. Dit is daarom een onjuist standpunt, omdat elk lid persoonlijk de eed van getrouwheid aan de Grondwet aflegt.

Wij zeiden reeds, dat de Staatssecretaris halsstarrig aan het voorschrift van art. 67 tweede lid (instelling bij Algemene Maatregel van Bestuur) heeft vastgehouden. Dit was daarom vreemd, omdat de Regering in het oorspronkelijk ontwerp een bepaling had opgenomen, krachtens welke openbare lichamen voor ondernemingen, die in het bedrijfsleven een gelijke of verwante functie vervullen (dus hoofdbedrijfschappen of bedrijfschappen) bij de wet konden worden ingesteld.

Verwekte de houding van de Regering dus verwondering, ook de steun die de P.v.d.A. aan het voorstel van de Regering betreffende de instelling van hoofdbedrijf- en bedrijfschappen verleende - men sprak in de Kamer in het algemeen over ‘schappen’ - verdient de aandacht. Immers in het beginselprogram van de P.v.d.A. (art. 15) wordt gezegd, dat de partij ‘mede ter vermijding van bureaucratische machtsaanmatiging’ verlangt, dat de bedrijfschappen bij de wet worden ingesteld. De P.v.d.A. zweeg dan ook bij de behandeling van het betreffende artikel en het daarop betrekking hebbende amendement in alle talen.

Ja, de wegen der politiek zijn soms ondoorgrondelijk.

Wij kunnen in deze kroniek het gehele debat over de P.B.O. niet resumeren. Vandaar, dat wij volstaan met nog iets over de een ander hoofdpunt te zeggen.

Er was in het debat een duidelijk principieel verschil tussen de sprekers van de P.v.d.A. en die van de andere partijen (de communisten uitgezonderd). Terwijl de heer van der Goes van Naters voor zijn partij - de P.v.d.A. - als beslissend kenschetste de vraag of de bedrijf- en productschappen staatsorganen zouden zijn, vertolkten de meeste andere sprekers de gedachte, dat de nieuwe lichamen zich zoveel mogelijk dienden aan te sluiten aan wat uit de maatschappij zelf voortkwam. Zouden zodanige

[p. 149]

lichamen - nadat het bedrijfsleven is geraadpleegd - eindelijk zijn ingesteld, dan behoren zij ook autonoom te zijn.

De heer van der Goes van Naters heeft er intussen op gewezen, dat - wat de K.V.P. betreft - de Kamerleden van die partij hun jasje hadden omgedraaid. In 1919 toen het Katholieke Paasmanifest uitkwam, beoogde men in Katholieke kring de bedrijven te maken tot staatsorganen! Prof. Romme betoogde voorts in 1941, dat het corporatief geleide maatschappelijk leven in het geheel van het staatkundig leven behoorde te worden ingevoegd. En ook pater Stokman zou omtrent die tijd zich in gelijke zin hebben uitgelaten. ‘Toen durfde men het wel aan!’ riep de socialistische leider uit, maar nu niet meer - zo liet hij volgen.

De heer Romme is hierop het antwoord niet schuldig gebleven. Zeker zo zeide hij, de Staat heeft op dit gebied een primaire taak n.l. leiding geven. Maar verder huldigen wij het subsidiariteitsbeginsel, waaruit volgt, dat het zelf doen door maatschappelijke groepen (organisaties) bij ons voorop staat en de Overheid slechts zelf kan ‘doen’, indien het autonome handelen door de maatschappij achterwege blijft.

En op de vraag van de heer van der Goes van Naters of de ‘schappen’ nu staatsorganen zijn of niet, merkte hij op, dat die ‘schappen’ evenals provincies en gemeenten organen in de Staat zijn en niet organen van de Staat.

Wij keren tot het regeringsontwerp terug.

Dit hinkt wat dit punt betreft op twee gedachten. In de productschappen, waarin het bedrijfsleven van grondstof tot eindproduct (b.v. van de vlasboer tot de confectiewinkelier die, het linnengoed verkoopt) zal zijn georganiseerd, zal een door de Kroon benoemd voorzitter met de leiding worden belast. In de, alle ondernemingen van een bedrijfstak omvattende, bedrijfschappen (b.v. de textielindustire) zal de voorzitter - zeer tegen de zin van de P.v.d.A. - door het bestuur van het bedrijfschap (resp. hoofdbedrijfschap) worden benoemd. Maar de P.v.d.A. kreeg gedaan, dat deze benoeming door ‘de betrokken ministers’ moet worden goedgekeurd. Het gaat bij dit amendement - merkte de heer Nederhorst op - om het vraagstuk van de overheidsinvloed in de bedrijfschappen. Feitelijk hadden de socialistische voorstellers ook de voorzitters van de hoofdbedrijf- en bedrijfschappen door de Kroon benoemd willen zien, maar daar de kansen op aanneming van dit amendement niet gunstig bleken, hebben zij - bij wijze van compromis - met de goedkeuring van de voorzittersbenoeming door de betrokken Ministers genoegen genomen.

[p. 150]

Uiteraard hangt de strijdvraag over de wijze van benoeming van de voorzitters der ‘schappen’ ten nauwste samen met de vraag: wat kunnen die voorzitters doen? En deze vraag is weer afhankelijk van de taak, die aan deze schappen zal worden toegekend. Art. 93 geeft er voor de hoofdbedrijf- en bedrijfschappen een begrenzing voor; dit was voor de productschappen niet nodig, omdat deze bij instellingswet worden in het leven geroepen en deze wet van de P.B.O. wet kan afwijken.

Art. 93, dat intussen ook voor productschappen geldt, somt dan de volgende onderwerpen op:

a.	de registratie van de ondernemingen, waarvoor het lichaam is ingesteld en van de in die ondernemingen werkzame personen;
b.	het verstrekken van de voor de vervulling van de taak van het betrokken lichaam nodige gegevens;
c.	de voor de vervulling van de taak van het betrokken lichaam nodige inzage van boeken en bescheiden en bezichtiging en opneming van bedrijfsmiddelen en voorraden van ondernemingen;
d.	de voortbrenging, de afzet, de verdeling en de aanwending, waaronder mede begrepen de opslag van de be- en verwerking van goederen, alsmede het verlenen van diensten;
e.	het onderzoek op sociaal, economisch en technisch gebied;
f.	de mededinging;
g.	de mechanisatie en de rationalisatie van ondernemingen, waarvoor het lichaam is ingesteld;
h.	de normalisatie van voortbrengselen en bedrijfsmiddelen;
i.	de administratie van ondernemingen, waarvoor het lichaam is ingesteld;
j.	de lonen en de andere arbeidsvoorwaarden;
k.	de arbeidsbemiddeling, de aanstelling en het ontslag van personeel;
l.	de vakopleiding, omscholing en herscholing en de vaststelling van de getalsverhouding in ondernemingen, waarvoor het lichaam is ingesteld;
m.	de voorkoming en aanvulling van een tekort aan arbeidskrachten;
n.	de verruiming van de werkgelegenheid en de voorkoming van werkloosheid;
o.	de voorziening in de gevolgen van werkloosheid;
p.	fondsen en andere instellingen in het belang der bedrijfsgenoten.

Lid 4 sluit dan regelingen betreffende de vestiging, uitbreiding en stillegging van onderneming van de bevoegdheid der ‘schap-

[p. 151]

pen’ uit, terwijl het vijfde lid bepaalt, dat geen verordening een gezonde mededinging in de weg mag staan.

Men ziet, dat de taak der ‘schappen’ zeer uitgebreid is en een met de leiding van zaken belaste voorzitter langs de weg der P.B.O. een stevige greep op het economisch handelen in het bedrijfsleven kan verkrijgen.

In dit verband moeten wij ook iets zeggen over art.2 van het wetsontwerp.

Het verschil in visie over de plaats, die de P.B.O. in het maatschappelijk leven zal innemen, kwam in de debatten over dit artikel, waarin de taakomschrijving van de Sociaal-Economische Raad was opgenomen, ook zeer duidelijk uit. Deze Raad die, voor tenminste twee derde deel is samengesteld uit vertegenwoordigers van ondernemers en arbeiders, in gelijk getal door hun resp. ‘representatieve’ organisaties aangewezen, terwijl de overige leden door de Kroon worden benoemd, krijgt volgens het wetsontwerp zowel een adviserende als een regelende functie (verordeningen maken).

Nu had een Commissie van der Ven, waarin ook vertegenwoordigers van werkgevers en arbeiders zitting hadden, voorgesteld, dat richtsnoer bij de vervulling van 's Raads taak zou zijn de bevordering van het belang van het gehele bedrijfsleven, zij het met inachtneming van het algemeen belang.

De Regering is van dit advies afgeweken en stelde in het betreffende art. 2 het belang van het Nederlandse volk voorop en liet dan volgen... alsmede het belang van het bedrijfsleven en de daartoe behoren personen.

Tegen deze nieuwe redactie hebben de heren Schouten, Welter en Korthals een felle oppositie gevoerd. Naar hun mening had het wetsontwerp door deze wijziging een gans ander karakter gekregen. Wij moeten deze wijziging, die de Kamer met 59-27 stemmen aanvaardde (door verwerping van een conform het voorstel van de Commissie v.d. Ven geredigeerd amendement) dan ook zien als een tegemoetkoming aan de P.v.d.A., die de P.B.O. niet vermag te zien als een autonome organisatie van het bedrijfsleven, maar haar wil zien gebruikt om een deel van de Overheidstaak te verrichten.

Zeer te betreuren is ook, dat de Stichting van den Arbeid in het wetsontwerp slechts als adviesorgaan en dan nog alleen van de Sociaal-Economische Raad is erkend. Zulks is dan nog alleen tijdelijk het geval. Zodra de Sociaal-Economische Raad isingeburgerd zal hij, naar het oordeel van de Regering, de adviserende taak van de Stichting van den Arbeid hebben overge-

[p. 152]

nomen en kan de Stichting als adviesorgaan vervallen. Dat de Stichting ook een andere meer autonome taak zou kunnen vervullen en, als uit het werkelijke maatschappelijke leven voortgekomen organisatie voor sociale werkzaamheden, een plaats in de P.B.O. had behoren in te nemen, is feitelijk in het geheel niet ter sprake gekomen.

Alles bijeengenomen heeft het verloop van de behandeling van dit wetsontwerp in de Tweede Kamer ons weinig kunnen bevredigen. Zeer duidelijk is gebleken, dat de K.V.P. - in zekere zin ook de Regering - er waarde aan heeft gehecht de stemmen van de P.v.d.A. voor dit wetsontwerp te winnen. Zij heeft daarmede de wensen van de A.R., C.H. en V.V.D. op verschillende - belangrijke - punten onvervuld gelaten en daarvoor zelfs tegen opneming in het wetsontwerp van een met de Gw. strijdige bepaling niet opgezien.

Het resultaat van de beraadslagingen in de Kamer en het overleg met de Regering draagt dus wel een sterk poltiek karakter. Prof. Romme heeft dit in de Volkskrant van 3 October min of meer verdedigd door er op te wijzen, dat de P.B.O. gebaseerd is op ‘realisme’, maar het ‘Vrije Volk’ (28 September) interpreteerde dit realisme anders en eigenlijk juister door te schrijven:

‘Het is misschien het maximum dat bij de huidige politieke verhoudingen in ons land bereikbaar is, maar het is niet, wat wij ons na de bevrijding hadden voorgesteld. En wat ernstiger is - het is niet, wat ons land nu en straks nodig heeft. Het mist een klare conceptie, en men merkt bij het lezen van de stukken nergens de bewuste wil om van de bedrijfsorganisatie een groot en krachtig instrument te maken voor de verdere economische ontwikkeling van ons land’.

Maar de klare conceptie hadden wij dan toch gaarne anders gezien. Wilde men in de toekomst van de P.B.O. een krachtig en groot instrument maken dan had men zich in hoofdzaak tot het sociale terrein moeten beperken. Daar is de Stichting van den Arbeid ontstaan, daar is de ontwikkeling rijp voor publiekrechtelijke erkenning. Op economisch gebied is echter uit eigen initiatief of tengevolge van vrijwillige samenwerking tussen werkgevers en arbeiders nog bitter weinig tot stand gekomen. En toch hebben Regering en Kamermeerderheid hier iets willen ‘doen’. Maar door aan de blaren te trekken, gaat een plant niet sneller groeien.

Molenaar