De Gids. Jaargang 112

[p. 59]

Huizinga's Verzamelde Werken

Deel II

J. Huizinga, Verzamelde Werken, II Nederland - Tjeenk Willink, Haarlem, 1948. 597 blz.

Met verblijdende snelheid is op deel I dit nieuwe stuk gevolgd. Het vormt de onmiddellijke voortzetting van zijn voorganger, in zover als het wederom over ons eigen land gaat. Natuurlijk in de eerste plaats over deszelfs geschiedenis, al ontbreekt het direct actuele niet. Overigens, ook de kennis van het verleden, waaruit het heden immers geworden is, bezit actuele waarde. Meer dan eens heeft Huizinga het uitgesproken, dat een breuk met het verleden - gesteld dat deze mogelijk is - en dat ook miskenning van het verleden verarming en moedwillige beperking van inzicht met zich medebrengt. Zelfs zijn de meeste bladzijden van deze verzameling studies uit alle perioden zijner werkzaamheid de onafgebroken bewijsvoering voor de juistheid dier overtuiging. Met name geldt dit voor de verzameling geschriften die hier (blz. 95-556) verenigd zijn onder het hoofd: Nederlandsche cultuurgeschiedenis; de hoofdgedachte, die dit alles in zijn bonte verscheidenheid draagt, is die der continuïteit; het hoofddoel, waarop langs verschillende wegen steeds wordt aangestuurd, is de verklaring van ons Nederland van nu uit de eerste cristallisering als onderdeel der Bourgondische landen, uit de meer cultureel en economisch dan staatkundig sterke Republiek der XVIIe eeuw, minder uit den Huizinga weinig belangstelling inboezemenden nationalen staats- en levensvorm der XIXe eeuw. Dat de XXe eeuw daarentegen weer met al de kracht van zijn temperament en zijn geest werd beschouwd en ontleed - maar dan meer in het internationale dan het nationale aspect - zullen latere delen weder aantonen.

Veel van wat hier staat, is algemeen bekend. Toch boeit ook het herlezen, in het bijzonder - en dit is een voordeel der door de bewerkers dezer volledige uitgave gevolgde ordening - omdat men bijeen vindt, wat verspreid was. Het ene illustreert deze, het andere die elementen van het zo omvangrijke geheel en het totale beeld wint nog aan diepte en breedheid. In de laatste decenniën van zijn leven bracht een vroeg verworven internationale vermaardheid Huizinga in vele landen. Het gevolg is, dat wij hier, behalve in het Nederlands, ook in het Frans, het Engels en het Duits, ja eenmaal zelfs in het Italiaans beschouwingen kunnen

[p. 60]

lezen over den Nederlandsen aard en zijn historischen achtergrond. Steeds variaties op hetzelfde thema, maar het thema is zo belangwekkend en de variaties zijn zo verschillend en zo verfijnd ingesteld op de gezindheid - en de kennis - van het vreemde gehoor, dat zij den lezer steeds boeien.

Voorop staan (blz. 1-94) korte bijdragen. Niet zonder ontroering herleest men daar weer de voordracht, die Huizinga in het gijzelaarskamp van St. Michiels Gestel op 3 October 1942 ter herdenking van Leiden's ontzet heeft gehouden. En met ontzag gedenkt men de rol, die hij, de bijna zeventigjarige, bij het verzet der Leidse Universiteit heeft gespeeld.

Trouwens, ook de laatste bladzijden (557 v.) tonen ons, meestal in korte opmerkingen gemaakt als redacteur van De Gids, Huizinga andermaal als strijdbare figuur. Niet gemakkelijk kwam hij in beweging, maar, als hij eenmaal de overtuiging had, dat bijvoorbeeld kostbaar traditiegoed in onze oude steden door slordigheid of gebrek aan eerbied teloor dreigde te gaan, dan schoten de vlammende vonken uit zijn pen.

Ook in dit tweede deel zal de lezer waarschijnlijk het eerst opslaan wat hij nog niet kende. Maar ook het vertrouwde verschijnt hier ten dele in nieuw licht en, wat zeker niet minder waard is, in het oude, vertrouwde licht.

van Groningen