De Gids. Jaargang 112

Een ongelukkig zinnetje?

In het Juni-nummer van dit tijdschrift heeft Dr Dijksterhuis onder de titel ‘Een braakliggend arbeidsveld?’ aanmerking gemaakt op een zinnetje uit mijn artikel ‘Geschiedenis’ in het onder redactie van Dr Proost en mij verschenen verzamelwerk ‘Geestelijk Nederland 1920-1940.’

De geïncrimineerde passage staat op blz. 32 van Deel II en luidt: ‘De geschiedenis der wetenschappen ten onzent is nog een braakliggend arbeidsveld op welks niet-ontginning (de zetter liet dit “niet” vallen) niettemin elke poging tot een Nederlandse beschavingsgeschiedenis moet afstuiten.’

Dr Dijksterhuis ziet maar twee mogelijkheden. Ik schreef dit, meent hij òf uit onwetendheid òf uit gemis aan inzicht in de wetenschappelijke waarde van het zijns inziens op dit gebied wèl verrichte werk. Aangezien hij het eerste als onaannemelijk verwerpt, concludeert hij tot het tweede.

De derde mogelijkheid, dat ik gelijk zou hebben, had hij tevoren al verworpen en toch zou ik daarvoor nog één keer willen pleiten. Ik wil aan dit pleidooi echter de bekentenis laten voorafgaan, dat ik - natuurlijk - beter had kunnen schrijven ‘zo goed als braakliggend.’ Ik kan maar niet genezen van mijn waan, dat verstandige mensen deze onmisbare nuance vanzelf aanbrengen.

Hoe staat de zaak? Dr Dijksterhuis voert een viertal bewijzen aan voor zijn stelling, dat dit arbeidsveld in ons land niet braak ligt. De drie laatste daarvan komen mij echter als evenzoveel bewijzen voor niet van zijn, maar van mijn stelling, dat het wèl braak ligt. Immers, zowel het Leidse Historisch Natuurwetenschappelijk Museum, als de uitgave van Huygens' geschriften en die van Beeckmans Journael zijn slechts, om in het beeld te

[p. 60]

blijven, de rooi-machines, de ploegen en de spaden, waarmee het veld ontgonnen kàn worden - maar nog niet is. Of zonder beeldspraak: voorwerk, voortreffelijk voorwerk, het voortreffelijkst denkbare voorwerk, maar voorwerk. Materiaal voor de beoefenaar der wetenschapsgeschiedenis, maar nog niet deze zelf. En wat zijn eerste voorbeeld betreft: inderdaad, er zijn een aantal medici geweest, die zich de geschiedenis van hun vak hebben aangetrokken, maar, de uitzonderingen dan daargelaten, kan de historicus daarover niet roemen.

Is er dus toch ‘niets’? Neen, toen ik het gewraakte zinnetje schreef, dacht ik aan twee mensen, aan Dr Schierbeek en aan - mijn aanvaller. En het was juist om hen beiden in hun boven mijn lof verheven pioniersarbeid te steunen, dat ik het zinnetje schreef. Dat zij in mijn overzicht zelfs niet genoemd zijn, vindt zijn oorzaak in het feit, dat ik mij tot de ‘gewone’ en economische geschiedenis moest beperken, omdat ik reeds daarvoor de dubbele ruimte gebruikt heb, die wij als regel aan de medewerkers konden toestaan. Dr Dijksterhuis, die zo bescheiden is, dat hij zijn eigen werk in zijn opsomming overslaat, zal deze overweging begrijpen en billijken.

Braakliggend arbeidsveld: ik zou er toch bij willen blijven. Want waar is de biografie - ik noem, willekeurig, een dozijn namen met één voor 't verlies - van Snellius, Vossius, Regius? Van Hugo de Groot, Huygens, Boerhaave? Van Van 't Hoff, Van der Waals, Lorentz, Kapteyn? Van Hooft, Bakhuizen en Fruin? Zij zijn er niet, laat staan dat zij zouden voldoen aan de eisen der moderne wetenschapsgeschiedenis.

J. Romein