De Gids. Jaargang 112

[p. 229]

Aantekeningen en opmerkingen

Een braakliggend arbeidsveld?

Onder redactie van Dr K.F. Proost en Prof. Dr Jan Romein verscheen een verzamelwerk Geestelijk Nederland 1920-1940, waarin een groep van een twintigtal deskundigen een overzicht geeft van wat in die beide decennia ten onzent op verschillende cultuurgebieden tot stand is gebracht. Men zal elders in dit nummer een algemeen gehouden aankondiging van deze belangwekkende publicatie aantreffen; hier willen we echter een opmerking maken over een speciaal punt in het artikel Geschiedenis van de hand van den tweeden redacteur.

Op pag. 32 van Deel II doet Prof. Romein de volgende uitspraak:

De geschiedenis der wetenschappen ten onzent is nog een braakliggend arbeidsveld, op welks ontginning niettemin elke ernstige poging tot een Nederlandse beschavingsgeschiedenis moet afstuiten (de schrijver bedoelt natuurlijk, dat die poging op het ontbreken van de ontginning afstuit).

Getuigen deze woorden enerzijds van een juist inzicht in de onmisbaarheid van de beoefening der wetenschapsgeschiedenis voor het verkrijgen van een juist cultuurhistorisch beeld (een inzicht, dat onder beroepshistorici nog betrekkelijk weinig voorkomt), zo geven ze anderzijds blijk, dat de schrijver òf onbekend is met het werk, dat gedurende de door hem behandelde periode in ons land op het bedoelde terrein verricht is òf de wetenschappelijke waarde daarvan te gering acht om het te vermelden. In beide gevallen is een uiting van bevreemding op haar plaats.

Wij zullen deze bevreemding niet motiveren door een volledige opsomming te geven van wat in het door Prof. Romein samengestelde overzicht onder het hoofd Wetenschapsgeschiedenis zou hebben behoren te staan. We volstaan met op vier voorbeelden te wijzen:

1. In het Genootschap voor Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuurwetenschappen is geregeld historisch werk verricht, dat er niet minder waarde om heeft, dat de resultaten slechts binnen kleinen kring aandacht trekken en waardering genieten. Zonder aan de verdiensten van anderen te kort te doen mogen hier de namen M.A. van Andel, J.G. de Lint, H.J. Lulofs en D. Schoute genoemd worden.

2. Het Leidse Historisch Natuurwetenschappelijk Museum (thans Rijksmuseum voor de Geschiedenis der Natuurweten-

[p. 230]

schappen) is, dank zij toegewijde leiding, uit een klein begin gegroeid tot een verzameling van historische instrumenten die een belangrijk hulpmiddel vormt voor de beoefening van de geschiedenis van de Nederlandse natuurwetenschap.

3. De grote Huygens-uitgave van de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen, die onder al de complete edities van grote wis- en natuurkundigen in binnen- en buitenland de onbetwiste ereplaats bekleedt, werd in de bestudeerde periode onder leiding van D.J. Korteweg eerst en van J.A. Vollgraff daarna tot dicht bij haar voltooiing gebracht. Het in de ogen van Prof. Romein braakliggend arbeidsveld heeft door dit werk aan een internationaal geleerdenpubliek een indrukwekkend beeld zowel van de Nederlandse wis- en natuurkunde der zeventiende eeuw als van de degelijkheid, waarmee de wetenschapsgeschiedenis ten onzent behandeld wordt, voor ogen gesteld. Men kan steeds weer vaststellen, hoe zeer het overal ter wereld gewaardeerd wordt en hoezeer het tot den roem van de Nederlandse geschiedschrijving bijdraagt.

4. De door C. de Waard verzorgde monumentale editie van het Journael van Beeckman maakte een merkwaardige figuur uit de vaderlandse cultuurgeschiedenis, waarvan de betekenis voorheen wel vermoed, maar nooit ten volle beseft was, in binnenen buitenland algemeen bekend.

Dit is waarlijk niet alles. Maar het zal wellicht voldoende zijn om de verwondering over de uitspraak van Prof. Romein, waaruit dit artikeltje geboren is, te motiveren.

Wij blijven ons afvragen, hoe deze passage den schrijver uit de pen heeft kunnen vloeien. Onwetendheid? Het is met het oog op de uitgebreidheid van zijn kennis en de veelzijdigheid van zijn belangstelling onaannemelijk; hij zou in dat geval over wetenschapsgeschiedenis in het geheel niet gesproken hebben. Gemis aan inzicht in de wetenschappelijke waarde van het verrichte werk? Wij moeten het vrezen; in dat geval zou de besproken uitlating nog eens duidelijk maken, hoe vreemd een langs den traditionelen weg gevormd geschiedkundige veelal tegenover de gedachtenwereld der wis- en natuurkunde blijft staan, die hij nochtans als cultuurhistoricus niet kan en mag veronachtzamen.

E.J. Dijksterhuis