De Gids. Jaargang 112

[p. 217]

Parlementair overzicht

Het zou voor de hand liggen dit overzicht te wijden aan de Indonesische kwestie, die van zo overwegende betekenis voor de toekomst van ons Koninkrijk is. Maar op het ogenblik, dat deze beschouwingen moeten worden afgesloten, is het debat in beide Kamers nog niet geëindigd. Vandaar, dat wij vandaag aandacht vragen voor het wetsontwerp betreffende de grenscorrecties, dat op 21 April in de Eerste Kamer tot een belangrijk debat aanleiding heeft gegeven.

De technische kant van het wetsontwerp, dat beoogt onze Oostelijke grens op een aantal punten te verkorten, heeft in de Eerste Kamer weinig bestrijding gevonden: zowel uit waterstaatkundig oogpunt, als met het oog op een meer doeltreffende douanecontrôle was er tegen het voorstel der Regering weinig in te brengen. Enige sprekers vonden intussen de voorgestelde grenscorrecties zó onbelangrijk, dat zij uiting gaven aan de mening, dat het voordeel ervan tegen eventuele nadelen niet opwoog. Als nadelen werden genoemd: de ontstemming bij het Duitse volk, dat Nederland bij de verdere ontwikkeling van zijn economische positie weer nodig zal hebben: voorts de onzekere status van het nieuw toe te voegen gebied, dat voorlopig geen Nederlands territoir wordt. Er waren meer bezwaren o.a. de opname van rond 10.000 Duitsers in onze volksgemeenschap. Aan dit punt is betrekkelijk weinig aandacht geschonken en met name werd verzuimd het feit onder de ogen te zien, dat Nederland, dat nimmer een z.g. minderheidsprobleem gekend heeft, nu kans gaat lopen, dat onder bepaalde omstandigheden de organen van de Verenigde Naties belangstelling voor die minderheid zullen gaan koesteren. Wij hebben in het Indonesische probleem reeds voldoende ervaring opgedaan omtrent de wijze, waarop de Veiligheidsraad de zaken behandelt, dan dat wij er naar zouden verlangen, dat een minderheidsvraagstuk, waarvoor de Verenigde Naties belangstelling plegen te hebben, ons te eniger tijd ook met de grote heren van Lake Success in aanraking zal brengen.

De verdediging van Minister Stikker, aan wie de Regering verzocht had de Kamer van antwoord te dienen, was in vele opzichten een voortreffelijk stuk werk. Vooral de bezwaren, ontleend aan een bericht, als zou België op het laatste ogenblik zijn teruggetreden, kon de Minister ontzenuwen, door er op te wijzen, dat België's reserve slechts een technisch onderdeel van de regeling betrof. Ook over de vraag, welke waarde wij Neder-

[p. 218]

landers aan de protesten van Duitsers tegen de voorgenomen correcties behoren toe te kennen, sprak de Minister behartenswaardige woorden.

Het was echter in eerste termijn reeds duidelijk, dat noch Minister Stikker, noch zijn ambtgenoot van Maarseveen, die de internationale en bestuurstechnische vraagstukken voor zijn rekening nam, de Kamer mee zou krijgen. Daarvoor bleek de oppositie te sterk te zijn. Ook de Regering heeft het blijkbaar zo gezien, want aan het slot van Minister Stikker's rede kwam het hoge woord er uit; de Regering stelde de Kabinetskwestie; het wetsontwerp werd aangenomen.

Het is over deze houding van de Regering, dat de Senaat - ongewoon schouwspel - op zijn achterste benen geraakte. Geen wonder, dat na een korte pauze een bijzonder levendige gedachtenwisseling volgde, want nog nimmer had een Ministerie in de Eerste Kamer de Kabinetskwestie gesteld. De nu aan het woord komende sprekers ontzegden zeker de Regering niet het recht om bij belangrijke vraagstukken de Kabinetskwestie te stellen, maar zij hadden er in dit geval bezwaar tegen, omdat zij het bij een betrekkelijk ondergeschikt vraagstuk deed.

Vrijwel alle sprekers bij de repliek waren er het over eens, dat het vrije beslissingsrecht van het Parlement bij de behandeling van internationale vraagstukken door de Regering in het geding was gebracht. De Minister had er op gewezen, dat het Kabinet zich in zijn onderhandelingspositie ook ten aanzien van andere aanhangige internationale vraagstukken verlamd zou gevoelen, indien dit wetsontwerp zou worden verworpen. Bij repliek werd het standpunt van de Regering door de heer Stikker nog wat scherper belicht, toen hij uitriep: Wat zullen bijv. de Zwitserse vertegenwoordigers bij de onderhandelingen over het zich in Zwitserland bevindende Nederlandse goud zeggen, wanneer wij ons bereid verklaren met een bepaalde regeling in te stemmen? Zullen deze Zwitserse gedelegeerden dan niet uitroepen: maar zijt gij wel zo zeker, dat uw Parlement achter u staat? Zal het u niet, gelijk bij de grenscorrecties, in de steek laten?

Ziehier, het probleem, waarvoor de Eerste Kamer zich zag gesteld. Het kwam in andere woorden dus hierop neer: Moet het parlement de Regering in internationale vraagstukken, die thans in groot aantal aanhangig zijn, de vrije hand laten? Of moest zij bij dit debat opkomen voor het recht van de Kamer om, als zij met de Regering in een bepaald geval van mening verschilt, daarvan ook te doen blijken? Alle sprekers kozen voor het laatste standpunt, dat is voor een vrij parlement, want - zoals

[p. 219]

de heer Wendelaar het uitdrukte - een onvrij parlement is een contradictio in terminis.

Wat nu te zeggen van het standpunt van de Regering, dat haar internationale positie door verwerping zou zijn verzwakt? Wij stellen voorop, dat een dergelijke verwerping natuurlijk alleronaangenaamst voor de Regering zou zijn geweest. Maar was er reden voor het kabinet om zijn prestige - de heer Woudenberg sprak van een opgeschroefde prestigezaak - in het geding te brengen? Niet deze regering, maar haar voorgangster had de grenscorrecties aan de orde gesteld. Nadrukkelijk hadden verschillende sprekers er bij het Kamerdebat de nadruk op gelegd, dat verwerping om zakelijke redenen zou geschieden en dat het vertrouwen in de Regering allerminst geschokt was. Niettemin hield de Regering vol, dat zij na verwerping van het wetsontwerp bij haar verdere onderhandelingen met het buitenland in grote moeilijkheden zou komen. De Kamer trok daaruit de conclusie, dat dit argument bij elk internationaal probleem kan worden aangevoerd en dat op deze wijze het parlement tot een college van jabroers zou worden gemaakt.

Was het standpunt door de heer Stikker, namens de Regering uitgesproken, nu werkelijk juist?

In één opzicht stond de Minister sterk. Hij wees nl. op besprekingen, die in October 1946 in een geheime zitting, ook van de Eerste Kamer, over veel verder gaande grenswijzigingen waren gehouden en waaruit de Regering de overtuiging had mogen putten, dat haar beleid met het gevoelen der volksvertegenwoordiging in overeenstemming was. Speciaal tegen de houding door de anti-revolutionnairen, bij een vorige gelegenheid en nu aangenomen, maakte de bewindsman bezwaren.

Maar afgezien van deze bijzondere omstandigheid moge er op worden gewezen, dat het in het internationale verkeer een dood normaal verschijnsel is, dat verdragen worden gesloten onder voorbehoud van goedkeuring door de wetgevende macht. Hebben wij b.v. de positie van Minister Spaak als verzwakt beschouwd, toen het Belgische Parlement nog slechts luttele maanden geleden weigerde de eerste verlaging van accijnzen in Beneluxverband onverwijld goed te keuren?

Een afwijzend votum van het parlement, gegrond op zuiver zakelijke motieven, behoeft dus m.i. de positie van de Regering niet te verzwakken. Misschien kan een critisch parlement de Regering van een democratisch geregeerd land, ook wel eens een ruggesteun bieden. Zou zij bij internationale onderhandelingen er op wijzen, dat zij met een parlement heeft te maken,

[p. 220]

dat niet alles slikt en weet de Regering dus een eventuele verwerping handig te exploiteren dan kan zij onder bepaalde omstandigheden haar positie m.i. op deze wijze ook versterken.

Prof. Mr G. van den Bergh heeft in het Vrije Volk een gans ander bezwaar tegen de houding van de Eerste Kamer aangevoerd. Z.i. vormt het uitbrengen van de stem in de Senaat, welks afschaffing hij verdedigt, reeds een staatsrechtelijk vraagstuk op zichzelf. Het moet een element bevatten, dat in de Tweede Kamer ontbreekt.

De democratische senator zal zich volgens Prof. van den Bergh moeten afvragen: ‘waaraan ontleen ik het morele recht mede te werken aan de verwerping van een ontwerp, dat door de volkskamer is aangenomen?’ Zijn er aanwijzingen, dat deze beslissing van de Tweede Kamer niet door de volks wil gedragen wordt? Was bijv. de meerderheid in de Tweede Kamer slechts heel gering? Of - sterkste geval - werd deze meerderheid alleen verkregen door het stellen van de portefeuille- of de kabinetskwestie? Is er door de beslissing in den lande in brede kring, ook onder de partijen der voorstemmers, grote beroering ontstaan? Zijn er misschien andere aanwijzingen, waaruit met enige waarschijnlijkheid kan worden afgeleid, dat de genomen beslissing niet door de meerderheid van het volk wordt gedragen?

Alleen in dat geval, besluit Prof. van den Bergh, behoeft het Eerste Kamerlid door zijn democratisch geweten niet al te zeer te worden gekweld, wanneer hij tegenstemt.

Tegen dit betoog kan allereerst worden aangevoerd, dat er herhaaldelijk in de Eerste Kamer wetsontwerpen in stemming komen, waaromtrent de z.g. volkswil zich geen enkel oordeel gevormd heeft. En verder is m.i. duidelijk, dat de grotere of kleinere meerderheid, waarmede een wetsontwerp in de Tweede Kamer werd aangenomen, omtrent de volkswil nog bitter weinig zegt.

Het parlementaire stelsel staat en valt dan ook met de fictie, dat beide Kamers op grond van het den leden door de kiezers verleende vertrouwen, de volkswil representeren, totdat b.v. na een Kamerontbinding van een afwijkend gevoelen bij het volk blijkt.

Daarom is het ook zeer wel denkbaar, dat de Koningin de Tweede Kamer als direct gekozen deel van de volksvertegenwoordiging zal ontbinden, indien Haar Regering in een conflict met de Eerste Kamer het onderspit heeft gedolven. Verkrijgt bij zodanige Kamerontbinding het zittende Kabinet een meerderheid, dan zal zonder twijfel de Eerste Kamer, bij wederindiening van het omstreden wetsontwerp, zich bij haar beslissing naar de uitspraak van het kiezersvolk richten.

[p. 221]

Wij hebben met het bovenstaande slechts een deel van de problemen, die het Eerste Kamer-debat over de grenscorrecties aan de orde heeft gesteld, besproken. Wij zullen later nog wel eens terugkomen op de vraag of er ook middelen zijn om de positie der volksvertegenwoordiging bij de behandeling van internationale vraagstukken te versterken. In dit overzicht hebben wij volstaan met te wijzen op de wijdere betekenis van de behandeling van het wetsontwerp betreffende de grenscorrecties in de Eerste Kamer. De vraag of het parlement bij de behandeling van internationale verdragen en overeenkomsten een zakelijk gefundeerd oordeel mag uitspreken, dan wel - als het op stemmen aankomt - achter de Regering behoort te gaan staan, is met grote duidelijkheid bij het debat in de Eerste Kamer aan de orde gesteld.

Naar mijn gevoelen moet van de parlementsleden worden verwacht, dat zij slechts na zorgvuldige afweging van alle argumenten en alle belangen hun stem zullen uitbrengen, maar het recht van tegenstemmen mag hun niet worden ontzegd. Daarnaast dient de Regering alleen in het uiterste geval, door het stellen van de Kabinetskwestie, een Kamer ondanks duidelijk kenbaar gemaakte bezwaren naar haar zijde te trekken.

Molenaar