De Gids. Jaargang 108

[p. 47]

Bibliographie

Jac. van Ginneken S.J., De Navolging van Christus naar de oudste teksten in de authentieke volgorde bewerkt. - Amsterdam, N.V. Noord-Hollandsche Uitg. Mij, 1944 (Mededeel. Ned. Akad. v. Wet., afd. Letterk., n. reeks, dl 7 n^o 1).

Prof. Van Ginneken's strijd voor wat hij als den zuiveren, oorspronkelijken tekst der Imitatio beschouwt, alsmede voor de erkenning van Geert Groote als den auteur daarvan, zijn bekend. Dit werk is er een consequentie en een praktische toepassing van. Het heeft hem - aldus de Inleiding - gehinderd, dat onze officieele letterkunde wel aandacht wijdt aan Hadewych, zuster Bertken, Jan Luyken en vele anderen, maar niet aan de Navolging; Seneca, Marcus Aurelius en Epictetus worden behandeld, maar ‘onze letterkundigen achten de in litteraire vorm, psychologie en fijne ethica onvergelijkelijk hooger staande Navolging niet hun aandacht waard’. V.G. stelt zich hierbij op het standpunt, dat de Imitatio oorspronkelijk niet in het Latijn geschreven is, althans dat bestaande Middelnederlandsche redacties veilig met oorspronkelijke teksten gelijk kunnen worden gesteld. En verder onderstelt hij, dat Geert Groote de auteur is van het ‘Dagboek’, tusschen 1370 en 1384 geschreven, waaruit hij later de mystieke bladzijden wegliet om den lezers te doen kennen den praktischen zielestrijd, hen in scherpzinnig realisme in te leiden tot het bedriegelijke van de wereldsche ijdelheden, hen te brengen tot den waren deemoed en tot de hoogste kruisvreugde.

Zoo krijgen wij hier dan in hedendaagsch Nederlandsch een Navolging, waarvan boek III en IV aanmerkelijk verschillen van de gangbare edities. De latere aanvullingen, waaraan ook Thomas à Kempis' naam verbonden is, zijn weggelaten; uit III zijn dientengevolge geheele hoofdstukken en gedeelten van hoofdstukken weggevallen; van het resteerende is de volgorde geheel veranderd en over twee gedeelten verdeeld, die niet samenvallen met een eerste en tweede deel van het traditioneele boek III. Ook in IV zijn hoofdstukken vervallen en veranderde de volgorde. Daardoor krijgt men een tekst voor zich, die meer één geheel vormt, waarin duidelijker een ontwikkelingsgang valt te bespeuren; de 22 hoofdstukken van III^I zijn meer een regelrecht vervolg van de 12 hoofdstukken van boek II. De monoloog van den leerling ontwikkelt zich geleidelijk tot een dialoog tusschen leerling en goddelijken Meester, totdat in III^II de diepste tonen worden aangeslagen en de innerlijkestrijd en overwinning tot volle ontplooiing komen. Men mist in deze Navolging het schoon zangerige, de zachte lyriek, de aan wereld en strijd onttogen stemming, die wel zeer kenmerkend waren voor de oude Imitatio volgens Thomas' autograaf en er een heel bijzondere aantrekkelijkheid aan verleenden. Maar het ligt geheel in de lijn van V.G.'s bedoeling, dat wij hier in de eerste plaats krijgen de ‘krachtige en geweldige, stoere en knoestige stukken’, die hem om hun karakter van levensstrijd het meeste boeien - toch zeker ook wel, omdat ze hem herinneren aan den man van zeer groot formaat, dien hij niet los kan zien van de Imitatio: Geert Groote. Door dat directe van toon en woordkeus, dat meer op den achtergrond geraken van het speculatieve element, is gewonnen aan levensrealisme, aan volksdevotie, maar een deel mystiek en ‘innicheit’ is verloren gegaan. Althans in deze uitgave en deze vertaling; wij kunnen ons

[p. 48]

niet voorstellen, dat het geheel en al opzij zal worden gezet, de klassieke Imitatio zal naast deze meer primitieve waardeering blijven vinden. Wij vragen ons bovendien af, of V.G., op zoek naar dat realisme, wel niet eens wat meer heeft in- dan uitgelegd. In de Inleiding beschrijft hij, hoe in III^II de leerling door den Meester tot een crisis gebracht wordt, in een storm geraakt, waaruit dan hoofdstuk 14 (trad. II, 5) op bloeit als het suizen van een zachte stilte: de hymne van de goddelijke liefde. Wij hebben de betreffende hoofdstukken aandachtig vanuit dit oogpunt gelezen, wij hebben er niet dat in kunnen vinden, wat V.G. er in vond.

Het ligt eveneens in de lijn van V.G.'s bedoeling, dat ook de vertaling in engeren zin, de taal, rechtstreekscher, concreter is dan gewoonlijk. Hieraan vooral bemerkt men, dat een deel van het oude bekende verdwenen is; de klank is op sommige plaatsen harden, bijna zouden wij zeggen: wat rauwer, dan wij van den Navolgingstékst gewoon zijn. En dat ook in de gedeelten, die volgens Paul Hagen's en Van Ginneken's opvatting vrijwel onveranderd uit de oudste redactie in den autograaf van Thomas zijn bewaard gebleven. Wij hebben hier en daar vergeleken met bestaande vertalingen: Hasebroek, Van Dijk; meermalen (niet altijd) viel de vergelijking ten gunste van de oude uit. Men leze II, 12: ‘Over den koninklijken weg van het kruis’ in een oude en in V.G.'s overzetting; de onmiskenbare winst op menig punt aan zuiverheid van vertaling weegt hier niet voldoende op tegen een verlies aan taal en sfeer. En ook op V.G.'s standpunt van het stoere en knoestige, het strijdbare en realistische behoefde die sfeer toch niet te worden geëlimineerd! Natuurlijk worde hierbij in acht genomen, dat hij niet vertaalde uit het Latijn, maar uit een authentieken Middelnederlandschen tekst. Maar ook dan komt het ons voor, dat deze tekst op sommige punten wat al te primitief is weergegeven. Vergelijkt men bijv. deze vertaling met de Duitsche, welke Paul Hagen in 1926 als ‘Mahnungen zur Innerlichkeit’, overzettingen der oorspronkelijke ‘Vormaninge de dar tein to binnenwendigen dingen’ in het licht gaf, dan bemerkt men, dat hier wat minder aan het directe, primitieve, stoere werd tegemoet gekomen.

Wat, eindelijk, te zeggen van het gebruik van ‘je’, waar tot dusver alle Nederlandsche vertalingen het voornaamwoord ‘u’ hadden? Het berustte mede op de onderstelling, dat de auteur, Thomas, sprak tot den lezer; uit den authentieken tekst blijkt echter het karakter van monoloog en dialoog (de Meester tot den leerling). Dan is inderdaad ‘je’ een passend, zoo niet meer passend woord. En dan ‘wordt alles ook veel inniger en dieper’. Dit laatste kunnen wij nog niet meevoelen - het is veelszins een kwestie van voelen en wennen, en misschien dat een jongere en volgende generatie al gemakkelijker over dat ‘je’ heenleest. Wanneer dat inderdaad gebeurt, zou het tevens het bewijs zijn, dat Prof. Van Ginneken het doel had bereikt, waarvoor hij met zooveel kennis van zaken, zulk een ijver en warme toewijding ook in deze uitgave heeft gewerkt: de Navolging van Christus aan ons volk te brengen als bron van schoonheid, van troost en van kracht.

J. Lindebdom