De Gids. Jaargang 108

[p. 1]

[Derde deel]

De ontslag-aanvrage van den minister van justitte mr J.J.C. van der Brugghen op 20 juli 1857

Het ministerie van der Brugghen was in functie van 1 Juli 1856 tot 18 Maart 1858. Degeen, die aan het ministerie zijn naam gaf, had het met veel moeite en eerst na een tweede opdracht des Konings gevormd. Mr. van der Brugghen aanvaardde het bewind met de illusie, dat het aan het nieuwe ministerie zoude gelukken de regeling van het lager onderwijs tot stand te brengen met be vrediging van hen, die door de wetsvoordracht van Reenen, uit het ministerie van Hall, zich zeer bezwaard gevoelden.

Nog vóór de wet van 13 Aug. 1857 S. 103 tot stand was gekomen, na verdediging mede of voornamelijk door den minister van Justitie, vraagt deze, dadelijk na de eindstemming in de Tweede Kamer, op 20 Juli 1857 in stilte ontslag aan den Koning! In kleinen kring wordt de ontslagaanvrage, welke door den Koning wordt geweigerd, bekend. Groen van Prinsterer, bij het tot stand komen van deze wet de groote tegenstander van het Kabinet en speciaal van Mr. van der Brugghen, spreekt later van ‘die demissie-vertooning’.¹⁾

Was dit verwijt gerechtvaardigd?

_* * _*

De ontslagaanvrage van Mr. van der Brugghen hangt met de vorming en met het doel van het door hem gevormde ministerie samen. Daarom worde er aan herinnerd, dat de Koning, zich niet kunnende vereenigen met de lager-onderwijs-politiek van de regeering van Hall (1853-1856) aan dit ministerie zijn vertrouwen opzegde, toen de minister van Binnenlandsche Zaken van Reenen, ook na een persoonlijk onderhoud met den Koning, weiger de de Memorie van Antwoord op het Kamer-verslag betreffende het ontwerp-Lageronderwijswet zóódanig in te richten dat de ‘godsdienstlooze’ openbare lagere school, door het ministerie voorgesteld, verdween.

1) Brieven van Da Costa III, pag. 114 (uitgave Groen 1876). De uitdrukking komt voor in een brief van Groen aan Da Costa van 10 Aug. 1857. Dr P. Smit vermeldt het feit van de ontslagaanvrage ter loops in zijn werk: Minister van der Brugghen (pag. 169). In de staatkundige literatuur wordt de ontslagaanvrage niet vermeld; bij de Bruyne wordt zij verondersteld.

[p. 2]

Adressanten, welke den Koning verontrustten, maakten tegen de godsdienstlooze openbare lagere school bezwaar. Naar 's Konings wensch en opdracht aan het nieuwe ministerie, moesten deze adressanten worden ‘bevredigd’.

Was dit mogelijk? Het ministerie van der Brugghen maakte zich de illusie te zullen slagen. Aan het vorige minis erie werd ontslag verleend, zonder dat het in de gelegenheid was geweest haar standpunt in de Memorie van Antwoord te verdedigen. De Koning hield het verschijnen van dat staatsstuk tegen.

Het vormen van het nieuwe ministerie had moeite gekost. De Koning had, met een gelijkluidenden brief van 18 Mei 1856 Groen en Band geraadpleegd. Aan Band was zelfs het ministerpresidentschap aangeboden. Maar Groen¹⁾ en Band weigeren beide tot een nieuw ministerie toe te treden. Band weigert bij schrijven van 27 Mei 1857 zich aan dit eventueele nieuwe ministerie te verbinden in de dubbele hoedanigheid van Premier en Minister van Buitenlandsche Zaken.²⁾

De Koning kan nu zijn lijst der ministers niet handhaven. Op Zondag 25 Mei 1856 bestond zij uit: J.C. Baud, president van den Min. raad en Min. v. Buitenl. Zaken; van der Heym, Binnenl. Zaken; van der Brugghen, Justitie; Rappard (Vrolik), Financiën; Philipse, Herv. Eeredienst; Nispen van Sevenaer, R.K. Eeredienst; Forstner, Oorlog; van der Broecke, Marine; P. Mijer, Koloniën. (Archief Baud). Er moest na 27 Mei een nieuwe weg worden ingeslagen. Toen viel de keuze op Mr. van der Brugghen³⁾. Het nieuwe door hem geformeerde ministerie was homogeen in de door haar aanvaarde ‘bevredigingspolitiek’, maar het was een homogeniteit in aanleg. Hoe het nieuwe wetsontwerp er uit zoude zien, was in Sept. 1856, toen de Kamers weer bijeenkwamen, ook aan de regeering nog geheel onbekend. De opdracht des Konings was vanzelfsprekend algemeen; de leider van het kabinet zette zijn plannen uitéén maar was zéér breedsprakig; het ministerieel overleg kostte tijd.

Prof. Goslinga, die het conflict Groen-van der Brugghen in zijn groote verhandeling, opgenomen in de uitgave ‘Christendom en Historie, Lustrumboek 1925’ objectief heeft beschreven, vraagt,

1) De wijze, waarop Groen medewerking onder bepaalde voorwaarden toezegde, maakte het den Koning gemakkelijk Groen niet verder in de Kabinetsformatie te betrekken.

2) Band-archief, A.N.A.

3) In een brief aan den minister van oorlog Forstener van Dambenoy (aanwezig in diens archief-A.R.A.) schrijft Jhr. F. de Kock, directeur van het Kabinet, dat niet Mackay, maar alleen Van der Brugghen de geschikte man is om uit den oppositie-kring een kabinet te vormen.

[p. 3]

hoe eigenlijk de opdracht des Konings heeft geluid. Het antwoord is nu te geven. De oorspronkelijke opdracht, op het punt van de regeling van het lager onderwijs, werd niet schriftelijk gegeven. Zij werd ook in het publiek niet anders hekend, dan dat het 's Konings wensch was, dat aan de gerezen hezwaren zoude worden tegemoet gekomen. Zij werd vermeld in de sluitingsrede van 5 Juli 1856.¹⁾

Een betere schriftelijke omschrijving van de opdracht wordt gegeven, wanneer de minister van Binnenlandsche Zaken, wiens begrooting begin December 1856, nadat de stemmen twee maal hadden gestaakt, wordt verworpen, ontslag verzocht.

De Koning wil dan den minister Dr G. Simons, zijn vertrouwde, behouden. Z.M. heeft dus alle reden den minister aan de opdracht te herinneren. Zij is omschreven in de Kabinetsmissive van 8 December 1856 en zóó voor de staatkundige geschiedenis bewaard. (Bijlage).

Het ministerie geeft in December 1856 zijn volle aandacht aan de wettelijke regeling van het lager onderwijs. In het archief van der Brugghen (Reveil-archief; Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek) vinden wij de stukken, hierop betrekking hebbende.

Het conflict Groen-van der Brugghen ligt voor ons open, want nu blijkt, dat de minister van Justitie aan zijn collega's een groote nota heeft rondgezonden, genaamd ‘Hoofdlijnen eener te ontwerpen wet op het lager onderwijs’.²⁾ Aan den wensch van Groen (facultatieve splitsing van de openbare lagere school in openbare gezindheidsscholen) wordt niet voldaan.

De memorie van den minister van Justitie is veel te uitvoerig om hier te worden overgenomen. Aangestipt moet worden dat Mr. van der Brugghen enkele beginselen wilde aanvaard zien:

§ 1.	Geen geheel nieuw stelsel in opvoeding en onderwijs.
§ 2.	1^o. Het aanvaarden van de gewetensvrijheid. 2^o. Het erkennen dat het recht en de plicht van opvoeding

1) De opdracht des konings wordt in de sluitingsrede van 5 Juli 1856 door den minister Simons uitgesproken, aldus door het ministerie zelf geformuleerd, dat het ministerie het middel moest zoeken om het onderwijs in dier voege te regelen, dat niemands geweten werd gekwetst, zonder af te wijken van het beginsel der gemengde school. Wanneer de Koning zelf zijn opdracht vermeldt in Dec. 1856 gebruikt hij andere woorden (zie Bijlage).

2) Terzijde van de nota staat aangeteekend: ‘In de eerste maand van het ministerie van 1856 werd deze Memorie door mij opgesteld voor den Ministerraad om te dienen tot nadere ontwikkeling mijner denkbeelden omtrent de regeling van het onderwijs.

[p. 4]

	en onderwijs rust op de ouders; staatstaak is slechts aanvullend. 3^o. Het beginsel, dat de waardeering, beoordeeling en bepaling van het godsdienstig element der volksopvoeding, ligt buiten de bevoegdheid van den Staat (dit is in strijd met Groen's gevoelen). 4^o. Het beginsel dat de Staat dit godsdienstig element niet, uit hoofde dier onbevoegdheid, mag ignoreeren of in de volksschool weren, maar middel moet zoeken, om, ten aanzien van dit godsdienstig element, zooveel mogelijk de verschillende behoeften te bevredigen, met inachtneming van het sub no. 1 genoemde beginsel, dat is met eerbiediging van een iegelijks godsdienstige overtuiging. (Groen beweert dat het ontwerp 1857 in dit middel niet is geslaagd).
§ 3.	Tusschen de twee deelen der natie, aan de eene zijde de Gereformeerde, en aan de andere zijde de R. Kath. orthodoxie, is een groot deel der natie gehecht aan de gemengde school, niet zijnde een godsdienstlooze school, maar een gemengde school, welke, naar mate der verschillende plaatselijke omstandigheden, een meer of minder geprononceerd christelijk karakter draagt. (Groen zoude zich, had hij deze memorie gekend, woord voor woord hebben verzet).
§ 4.	Openbare staatsschool behoort te zijn de Gemengde School. (Anders Groen).
§ 5.	Bijzonder onderwijs ter verzekering van gewetensvrijheid.
§ 6.	Geen facultatieve splitsing, omdat men dan zou krijgen een oneindig fractionnement der staatsschool (anders Groen).
§ 7.	Bevoegdheden der regeering, onder vele waarborgen, om het bijzonder onderwijs te steunen, o.a. met regeeringssubsidies, (het latere wetsvoorstel spreekt van subsidie, telkens bij wet te verleenen).
§ 8.	Het christelijk beginsel op de openbare staatsschool wordt niet nader door de wet geregeld maar vast moet staan: 1^o. dat op de Gemengde school geen kerkelijk leerstellig onderwijs zal worden gegeven; 2^o. dat het godsdienstig element op de Gemengde school zooveel mogelijk zal worden gehandhaafd; 3^o. dat het den onderwijzers verboden zal zijn de bestaande en erkende gezindheden in haar godsdienstige overtuigingen aan te tasten of te krenken.

20 Dec. 1856 schrijft de minister van Binnenlandsche Zaken, dat deze Memorie hem bevreemdt. Het wetsontwerp wordt door

[p. 5]

zijn departement immers reeds bewerkt. Er is veel overeenstemming van denkbeelden, maar de minister van Justitie moest zich onthouden!

20 Dec. 1856. De minister van Justitie haast zich zijn nota in te trekken.

Uit aanteekeningen van Mr. van der Brugghen (bewaard in het Reveil-archief) blijkt, dat in Jan. 1857 Dr. G. Simons nog aan het wetsontwerp werkt. Hij eischt van zijn medeministers dan echter: Kamerontbinding o.a. wegens de brutaliteit van de Tweede Kamer om zijn begrooting te verwerpen. De overige ministers gaan hierop niet in. De Koning verleent nu ontslag aan den minister van Binnenlandsche Zaken. Zijn departement wordt overgenomen door A.G.A. van Rappard, tot nu toe minister van Hervormden Eeredienst in dit kabinet.

In Januari 1857 is het de nieuwe minister van Binnenlandsche Zaken, die een nieuw artikel 22 (later 23) voordraagt (Bijlage 16 Jan. 1857).

Ik herinner aan den oorspronkelijken tekst van het ontwerp Lageronderwijswet en teeken de lotgevallen van de alinea's aan. Art. 22:

Alin. 1. Het schoolonderwijs wordt, onder het aanleeren van gepaste en nuttige kundigheden, dienstbaar gemaakt aan de ontwikkeling van de verstandelijke vermogens der kinderen en aan hunne opleiding tot alle christelijke en maatschappelijke deugden. (Het ontwerp van Reenen bevatte slechts de bepaling, dat het onderwijs wordt dienstbaar gemaakt aan de bevordering van zedelijkheid en godsdienst. De ministers van der Brugghen en van Rappard beschouwden het ongewijzigd aannemen van hun voorstel als een succes. Het strekte ter bevrediging van de grootprotestantsche partij en dus van bepaalde adressanten, niet-Groenianen.)
Alin. 2. De onderwijzer onthoudt zich van iets te leeren, te doen of toe te laten, wat strijdig is met den eerbied, verschuldigd aan de godsdienstige begrippen van andersdenkenden. (De hieraan toegevoegde zin ‘Hij prent aan de kinderen dien eerbied in en wekt hen op tot onderlinge liefde en verdraagzaamheid’ komt te vervallen. Hier behaalt de regeering geen speciaal succes, want ook het ontwerp-van Reenen had ongeveer gelijke bepaling).
Alin. 3. Het geven van onderwijs in den godsdienst wordt overgelaten aan de kerkgenootschappen. Hiervoor kunnen de schoollocalen buiten de schooluren ten behoeve van de leerlingen, die er ter schole gaan, beschikbaar worden gesteld. (Het ontwerp van Reenen had dezelfde bepaling).
Alin. 4. Waar de kinderen van het bezoeken der openbare school, uit hoofde van godsdienstige bezwaren der ouders, worden teruggehouden, en deze bezwaren, na een zorgvuldig onderzoek, niet kunnen worden uit den weg geruimd, wordt, indien hieraan kan tegemoet gekomen worden door de oprichting van eene bijzondere school, tot het oprichten en onderhouden van zoodanige school, desgevorderd, hulp verleend door

[p. 6]

middel van een rijkssubsidie. Het verleenen van zoodanig subsidie geschiedt door de wet. (Deze subsidie-bepaling komt tot groot ongenoegen der regeering bij amendement te vervallen.)

Toen het ontwerp-Lageronderwijswet aan de Staten-Generaal werd ingezonden, moet de inhoud voor Groen van Prinsterer een geweldige teleurstelling zijn geweest. Van zijn hoofdgedachte kwam niets terecht. Groen van Prinsterer wilde niet de gemengde openbare school toegankelijk voor alle gezindheden, maar de zoogenaamde ‘openbare gezindheidsschool’. Het is bekend, dat hij desnoods tot het vormen van vier groepen van scholen zoude hebben willen medewerken. Dit standpunt moet hier, zoo goed als de kamerdebatten, als bekend worden verondersteld. De reeds zeer beperkte mogelijkheid van subsidie-verleening uit 's Rijks kas aan het bijzonder, christelijk lager onderwijs kwam te vervallen. Het debat bereikte niet eens dáárover zijn hoogtepunt. De verwerping van deze gedachte door de kamermeerderheid stond van te voren vast.

Ernstiger was het debat omtrent het karakter van het openbaar Lageronderwijs, uitgedrukt in de formule ‘opleiding tot christelijke deugden’. Hier vond het groote conflict Groen-van der Brugghen een practische tegenstelling. Groen wenschte het geheele woord ‘christelijk’ in verband met het openbaar lager onderwijs, in de wet geschrapt te zien. Toen het ontwerp in de Tweede Kamer was aangenomen, schreef Groen in edele verontwaardiging zijn bekenden en gevierden afscheidsbrief aan de Tweede Kamer.

Groen ging; van der Brugghen bleef in de glorie en in de macht - zóó dacht de tijdgenoot! Zoo oordeelde de staatkundige literatuur. Maar op denzelfden 20 Juli 1857 schreef van der Brugghen zijn ontslag-brief aan den Koning.

_* * _*

Bij het beschrijven van het conflict Groen - van der Brugghen dringt zich de noodzakelijkheid van het vormen van een oordeel over de houding van den minister van der Brugghen op.

1.

De minister van der Brugghen maakte zich in Juli 1856 de illusie, dat het hem gelukken zou den boog te spannen tusschen Groen en Thorbecke; beiden te bevredigen. Dit is niet gelukt, maar aan den ernst, aan de oprechtheid van de poging mag niet worden getwijfeld. De minister heeft gemcend aan de opdracht des Konings te kunnen voldoen. Het is niet gebleken, dat Dr G. Simons den leider van het kabinet daarbij veel heeft kunnen steunen. Van Rappard echter ging zoo ver als mogelijk was.

[p. 7]

2.

De minister van der Brugghen moet door de wet, zooals zij ten slotte luidde, zeer zijn teleurgesteld. Voor het bijzonder onderwijs had hij eigenlijk niets bereikt. Maar voor het openbaar onderwijs had hij een formule gered, welke de mogelijkheid opende, dat het openbaar onderwijs toch christelijk onderwijs zoude blijven. Daarom schrijft Van der Brugghen terecht aan den Koning, dat hij aan de opdracht des Konings slechts ten deele heeft kunnen voldoen. (Ontslagbrief en antwoord des Konings in de Bijlage).

De groep van de groot-protestante partij was althans bevredigd. Bijbel en bijbelgeschiedenis waren wel uit de openbare school verdwenen, maar daarom behoefde het algemeen christelijk karakter der openbare lagere school niet te verdwijnen. Teleurstelling dreef den minister tot een eerlijke ontslag-aanvrage, zooals zijn leven als minister eerlijk was geweest. De Koning weigert, de minister dient. Dit strekt in de historie tot zijn eer. Het was niet gerecht van ‘die demissie-vertooning’ te spreken.

C.W. de Vries

Bijlagen
Brief van den Minister Simons:

's-Gravenhage, den 7 December 1856.

Aan den Koning.

Uwe Majesteit zal reeds berigt hebben ontvangen van de verwerping van Hoofdst. 5 der Staatsbegrooting voor 1857, door de Tweede Kamer der Staten Generaal. Ongesteldheid heeft mij gisteren verhinderd dat berigt aan Uwe Majesteit te geven.

Die ongunstige afloop noodzaakt mij van Uwe Majesteit eerbiedig een eervol ontslag te vragen uit mijne betrekking van Minister van Binnenlandsche Zaken¹⁾. Kon ik Uwe Majesteit niet meer dienen in de hooge stelling, waartoe ik door vereerend vertrouwen geroepen werd, zoo lang ik leef hoop ik den Koning en Zijn Huis te dienen, met al de krachten, die in mij zijn; Uwe Majesteit zal mij, naar ik mij vleijen durf, de welwillendheid ook niet onthouden, waarin ik mij steeds mogt verheugen.

De Minister van Binnenlandsche Zaken,

Simons.

1) Beslist liberale tegenwerking en verwerping van de begrooting (bij tweede stemming van 6 Dec. 1856 staakten de stemmen 32-32 evenals op 5 Dec. 1856) om redenen daar buiten gelegen. Het ontwerp-lager-onderwijswet door Simons beloofd, werd dus door de Kamer niet afgewacht. Later ontwerp van Rappard (23 Febr. 1857).

[p. 8]

Kabinetsmissive:

's Hage, den 8 Decembeer 1856.

Aan den Raad van Ministers.

De Koning heeft van den Minister van Binnenlandsche Zaken ontvangen bijgaanden brief strekkende ter bekoming van eervol ontslag.

Zijne Majesteit heeft mij gelast daarop het antwoord te geven, dat ik de vrijheid neem hierbij copielijk over te leggen, en mij tevens bevolen het een en ander den Raad van Ministers ter overweging mede te deelen.

Ik heb de eer mij door dezen van 's Konings bevelen te kwijten.

De Directeur van het Kabinet des Konings,

De Kock.

Kabinetsmissive:

's Hage, den 8 December 1856.

Zijne Excellentie den Heere

Minister van Binnenlandsche Zaken.

De Koning heeft mij gelast U te berigten dat Hoogstderzelve het ontslag door U, bij missive van 7 dezer aangevraagd, niet kan inwilligen.

Zijne Majesteit had U opgedragen, onder zooveel meer, eene wet op het lager onderwijs zamen te brengen, waardoor aan 's Konings geliefde onderdanen alle waarborgen verzekerd werden, waarop zij in zulk eene teedere aangelegenheid regtmatig aanspraak hebben; eene wet, waardoor de herhaaldelijk tegen vroegere ontwerpen, gerezene bezwaren zouden worden vermeden, en, zoo mogelijk, alle gemoederen zouden worden bevredigd.

Onder de gegeven omstandigheden van gelijke verdeeling der stemming over de begrooting van het departement van Binnenlandsche Zaken, voor 1857, heeft de Koning nog geene redenen gevonden om van Uwe goede, trouwe en eerlijke diensten in 's lands belang, af te zien; maar Zijne Majesteit zoude wenschen, indien Uwe gezondheid zulks toeliet, dat gij bleef medewerken tot datgeene waarroe het Kabinet was bijeengekomen, de opheffing van de bezwaren ten opzigte van het onderwijs, en gij alzoo met Uwe ambtgenooten in overleg trad op hoedanige wijze alsnu in het gernis van Uwe begrooting zoude zijn te voorzien.

Ik heb de eer mij door dezen van 's Konings bevelen te kwijten¹⁾.

De Directeur van het Kabinet des Konings,

De Kock

1) Het ontslag werd 16 Jan. 1857 toch verleend, na tweede verzoek om ontslag.

Notulen van den Ministerraad:

8 December 1856

De Minister van Binnenlandsche Zaken is niet ter vergadering tegenwoordig.

De notulen van het verhandelde in de vergadering van den 6 bevorens worden goedgekeurd.

[p. 9]

⁺ De Voorzitter deelt den Raad mede, dat de Minister van Binnenlandsche Zaken zijn ontslag als zoodanig had verzocht, en doet de vraag of Zijne Majesteit moet aangeraden worden dat ontslag te verleenen, dan wel om bedoelde Minister opnieuw te belasten met het indienen eener credietwet, ten einde hij het mandaat vervulle hem door Zijne Majesteit opgedragen om eene wet op het Onderwijs aan de Kamer te onderwerpen.

De Voorzitter acht het intusschen raadzaam tot dadelijke indiening van de credietwet, opgelijke wijze als de begrooting van 1857 is ingerigt doch voor de helft der daarbij aangevraagde gelden.

Hiermede vereenigt zich de Raad.

Wat de questie van het aanblijven of de vervanging van den Minister van Binnenlandsche Zaken betreft, is de Raad van gevoelen dat 's Konings beslissing behoort afgewacht te worden, en de Raad eerst dan advies kan geven wanneer hem die beslissing zal zijn bekend geworden, of wel wanneer de toestand van den Minister van Binnenlandsche Zaken eene dadelijke voorziening vereischt.

De Vergadering wordt daarop door den Voorzitter opgeheven.

+ Ontslag gevraagd door den Minister van Binnenl. Zaken of zijn al of niet aanblijven behoort aangeraden te worden, of dat er een credietwet voor Binnenl. Zaken moet aangeboden worden ten emde den Minister van Binnenl. Zaken gelegenheid te geven, de wet op het onderwijs in te dienen.

Notulen van den Ministerraad:

16 Januarij 1857.

De Minister van Binnenlandsche Zaken is niet ter vergadering tegenwoordig.

De Minister van Justitie geeft kennis van het op⁺ nieuw door den Heer Simons, aan Zijne Majesteit gedaan verzoek om een eervol ontslag als Minister van Binnenlandsche Zaken, wegens zijne gezondheidstoestand.

⁺ Daar de Heer van Rappard tijdelijk die betrekking waarnemende zich bereid heeft verklaard, het bestuur van het Departement van Binnenlandsche Zaken op zich te nemen, heeft Zijne Majesteit gemeend aan het voormeld door den Heer Simons gedaan verzoek gevolg te kunnen geven.

⁺ De Heer Mr. M. Wiardi Beckman zoude dan tevens kunnen worden uitgenoodigd om de portefeuille van het Departement voor de Zaken der Hervormde Eeredienst enz., op zich te nemen.

⁺ De beraadslagingen over de wet op het Lager Onderwijs worden daarop voortgezet.

Met de algemeene strekking van het nieuwe artikel kan de Raad zich vereenigen, doch wordt de tijdelijke Minister van Binnenlandsche Zaken verzocht eene nieuwe redactie zoo van het artikel, als van de inleiding der Memorie van toelichting voor te stellen.

De vergadering wordt daarna opgeheven.

+ Ontalag Dr. Simons, als Minister van Binnenl. Zaken.

+ Beooeming van den Heer Van Rappard tot Minister van Binnenl. Zaken.

+ De Heer M. Wiardi Beckman Minister voor de Hervormde Eeredienst.

+ Wet op het Lager Onderwijs.

[p. 10]

Notulen van den Ministerraad (buitengewone vergadering).

7 Juli 1857.

Tegenwoordig al de Ministers, met uitzondering van den Minister van Oorlog.

⁺ Wordt van gedachten gewisseld over eenige punten betreffende de wet op het Lager Onderwijs en de houding door de Regering te volgen.

De Raad is van oordeel, dat hoezeer het te voorzien is, dat al. 4 van art. 22 van gedachte wet door de Tweede Kamer niet zal worden aangenomen, de Regeering echter, hoezeer daartoe gemagtigd, die paragraaf niet zal intrekken, maar ook bij verwerping, met de behandeling van dat wets-ontwerp zal worden voortgegaan.

De vergadering wordt daarop door den Voorzitter gesloten.

+ Nopens de wet op het Lager Onderwijs.

Brief van den Minister van der Brugghen.

Sire,

De Twcede Kamer der Staten Generaal heeft het Ontwerp van Wet op het lager Onderwijs aangenomen, doch met weglating, bij amendement, van het vierde alinea van artikel 22), waarbij het subsidiëren van Bijzondere Scholen bij de wet, ingeval van geblekene noodzakelijkheid was toegelaten.

Hoe zeer ik het gemis dier bepaling ook betreur, nimmer zoude ik aan Uwer Majesteits Regering hebben durven aanraden, om te dier zake het Wetsontwerp in te trekken. Ik acht daartoe het tot stand komen cener Wet, op de thans aangenomen grondslagen, in weêrwil van het gemis der zoo even aangeduide bepaling, eene te groote weldaad voor het Vaderland te zijn.

Maar, Sire, nu het denkbecld dat ik de eer had aan Uwe Majesteit voor te stellen, als kunnende leiden tot tegemoetkoming aan veler gemoedsbezwaren, en waarmede het Kabinet, geroepen om het door Uwe Majesteit gewenschte middel tot bevrediging te zoeken, zich later vereenigde, slechts ten decle heeft kunnen worden verwezenlijkt, nu ook mijne gedragslijn bij het voorstaan van dat denkbeeld, in de Tweede Kamer het onderwerp heeft uitgemaakt eener scherpe en de goede trouw mijner politieke beginselen in verdenking brengende kritiek: nu acbt ik het, hocwel mij zelven daarin van geene schuld bewust, het van mijnen pligt aan Uwer Majesteits beslissing ecrbiedig te onderwerpen de vraag, of mijne tegenwoordigheid in het Kabinet nog langer voor 's lands dienst noodig en gewenscht te achten zij.

Dientengevolge neem ik allereerbiedigst de vrijheid, onder de betuiging mijner diepe erkentelijkheid voor het door Uwe Majesteit in mij gesteld vertrouwen, mijne portefeuille ter Uwer Majesteits beschikking te stellen.

Zulks doende, heb ik de eer met den diepsten eerbied te zijn

Sire,

Van Uwe Majesteit de gehoorzame Dienaar,

Van der Brugghen.

's Hage, 20 Julij 1857.

[p. 11]

Kabinetsmissive:
Kabinet des Konings La. C10.

's-Gravenhage, den 23 Julij 1857

Z. Exc. den Heer

J.J.C. van der Brugghen,

Minister van Justitie.

HoogEdelGestrenge Heer!

Zijne Majesteit heeft ontvangen Uwen brief van 20 dezer, waarhij Uwe Excellentie de portefeuille van Justitie ter beschikking des Konings stelt, en wel omdat slechts gedeeltelijk is kunnen verwezenlijkt worden het doel der tegemoetkoming van gemoedsbezwaren in de wet op het lager onderwijs, als ook omdat Uwe politieke gedragslijn in de Tweede Kamer het onderwerp eener scherpe kritiek heeft uitgemaakt.

De Koning heeft geen oogenblik getwijfeld aan Uwe goede trouw en eerlijke bedoelingen in Uwe politieke beginselen, en heeft mij gelast Uwer Excellentie te berigten, dat bij Zijne Majesteit geene motieven bestaan, om de door U aangebodene portefeuille terug te nemen, terwijl het daarentegen den Koning aangenaam zal wezen indien Uwe Excellentie zich met de U opgedragen taak, hoe moeijlijk die zijn moge, wilde blijven belasten.

Ik heb de eer mij door dezen van 's Konings bevelen te kwijten.

De Directeur van het Kabinet des Konings

De Kock