De Gids. Jaargang 107

[p. 143]

Aanteekeningen en opmerkingen
Het Zuiderzee-Museum

Een Juni-artikel in het Dagblad voor Noord-Holland had tot head-line: ‘Waar komt het Zuiderzee-museum?’ met het strijdbare onderschrift: ‘Enkhuizers pleiten voor hun stad’. De gelukkige gedachte, het beste, wat de Zuiderzee in onze herinnering liet, vorm te geven in een op het water georiënteerd openluchtmuseum, heeft blijkbaar ingang gevonden.

Een ad hoc gevormde commissie uit Enkhuizers stelde een rapport samen, met het doel - naar uit den inhoud blijkt - de argumenten te wegen, welke tégen vestiging van zulk een instelling in deze stad zouden zijn geopperd in een officieel, doch - naar wij meenen - niet gepubliceerd verslag der Rijkscommissie van advies in zake de Musea.

Nimmer was het gemakkelijk zich op de hoogte te stellen omtrent den stand van een vraagstuk, dat zich in departementale bewerking bevindt. Thans lijken door omstandigheden bijna alle wegen versperd, hoezeer zich wellicht voor deze zaak een groot deel van ons volk interesseert, dat bovendien als geheel bij een ruim en van meer kanten bekeken project belang heeft. Dat is heden nu eenmaal niet anders, doch te dankbaarder kunnen wij den Enkhuizers zijn, er op gewezen te hebben, dat er iets gaande is, hetgeen ons gelegenheid biedt er een kleine aanteekening bij te plaatsen.

Het rapport uit de Zuiderzee-stad is boeiend geschreven, kennelijk door den secretaris der commissie, K. Norel, auteur van verscheidene hier gesitueerde romans, met relatie tot water, land en volk. Ook dit verslag geeft Enkhuizen zooals het is, misschien een tikje levendiger dan de indruk, dien de grootstedeling van buiten bij een bezoekje krijgt, wien Eric van der Steen's versregels wellicht voor oogen staan:

... en als het stil wordt nemen allerwegen
de oude dagen weder overhand:
hier hebben schepen uit den Oost gelegen,
het regent en de haven is verzand,...

Doch aan deze ‘Oost’-reminiscentie appelleert de schrijver gaarne, als hij wijst op de unieke kans tevens iets van de Zuiderzee-hegemonie en grootheid der 16de en 17de eeuw te kunnen doen herleven in een omgeving van stad en menschen, die daarvoor oog en gevoel toonen. Een blijk daarvan is wel, dat Peperhuis

[p. 144]

en Drommedaris als museumgebouwen beschikbaar zullen komen.

En het andere belangrijke argument blijft: het water. Hier resteert onveranderlijk - wàt nog wordt drooggelegd of ontgonnen - de zee, de zee-zelf. Want de Afsluitdijk valt van Enkhuizen uit niet te zien. Ook al ontbreekt de oude ziltheid - ‘hier ligt de zee om heel het tierige stadje heen als een groote ruimte van zilverig licht.’ Déze dichter ziet het anders en heeft ook gelijk, want al lang is de haven niet meer ‘verzand’, hetgeen voor de stad een nieuwe toekomst kan beteekenen.

De strijd zou gaan tusschen Harderwijk en Enkhuizen, al was er ook in het voorbijgaan sprake van Amsterdam. Door het Enkhuizer gerucht zijn echter ook andere gemeente-besturen gewekt tot reflecteeren. Zoo roert Volendam zich, onder herhaalde verwijzing naar de commercieele mogelijkheden ter plaatse, voor welke sfeer echter in de kringen waar de beslissing moet vallen, wel niet veel bewondering zal bestaan.

Iets anders is, of men niet in alle Zuiderzeeplaatsjes met zorg zal moeten speuren naar hetgeen er - ondanks de stichting van een museum elders - moet - en alleen maar in de omgeving ter plaatse kàn - worden bewaard.

Het rapport der Rijkscommissie meent dat vòòr Harderwijk zou pleiten - argument van verbeten ambtelijkheid! - dat ‘de exploitatie van het museum als “filiaal” van het Nederlandsch Openluchtmuseum te Arnhem aldaar gemakkelijker zou zijn dan te Enkhuizen.’ Een vreemde, onzakelijke bewering, die de Enkhuizer commissie dan ook terstond de vraag deed stellen of dit openluchtmuseum ‘op het water georiënteerd, en als zoodanig eenig in Europa’ geen eigen leiding waardig zal wezen?

Ook de bereikbaarheid van Enkhuizen is blijkbaar in twijfel getrokken, doch de droom voor na den oorlog leeft ook hier: Dieseltreinen en primaire wegen werpen hun schaduwen vooruit, de beurtdienst op Stavoren brengt de reizigers met de stad in een contact, dat wellicht minder vluchtig zal worden, naarmate de reputatie groeit en het stadsbeeld levendiger uitvalt. Er kome een scheepswerf en de bedrijvigheid daaromheen, met de tierigheid der watersportvaartuigen, kan een waarborg zijn tegen de dreiding van een te versteende monumentaliteit. Anderzijds getuigt het zeker niet tégen dit plan, wanneer in dezelfde streek ook een enkele waarschuwende stem zich verheft, al is dat dan voorloopig nog maar tegen te veel roezigheid: ‘Het moet geen kermis worden.’ Waarmee men kennelijk bedoelt, dat er voorzichtigheid dient te worden betracht met het inbrengen van in de streek

[p. 145]

vreemde ‘historische’ elementen, - er wordt begrip gevraagd voor harmonie en maat ook in deze dingen.

Met of zonder stedelijk rapport - wij wezen er immers reeds op in de Juni-aflevering van De Gids -: Enkhuizen blijft dé aangewezen plaats. Doch waar er tevens sprake schijnt te zijn van ‘vertegenwoordiging van het achterland met stalen van boerencultuur’, en dus uitbreidingen, die van de hoofdzaak afleiden, niet denkbeeldig zijn, moge niet vergeefs geroepen worden om twee voorname zaken: wijze beperking én... van meet af aan een goed plan. Dat laatste analoog aan een stadsuitbreidingsplan, met wijde, duidelijke lijnen voor de toekomst, doch nochtans een sober, geconcentreerd begin.

Op vele gebieden moet worden gearbeid en gecoördineerd: waterbouwkundige verzorging allerwege, terreinverdeeling met invoeging der museumgebieden in stadsbeeld en -leven, bestemming en inrichting van gebouwen, - dat alles vraagt de kundige hand - ons dunkt - van een bouwmeester met stedebouwkundige ervaring.

Doch naast gezond vakmanschap koestere men de vlam van enthousiasme, die in het oude stadje is uitgeslagen; bij de projecten en uitvoeringswerken, zoo goed als in de definitieve organisatie, geve men den Enkhuizers een taak met mogelijkheden.

Beperkt de materiaalschaarschte thans een overhaaste uitvoering, dan moge dit als een vingerwijzing worden gezien om toch den tijd te benutten door van dit alles ook iets naar buiten te laten merken. Niet om aan bemoeizucht tegemoet te komen, doch teneinde deel te doen hebben in een cultuurhistorisch evenement van den eersten rang, waarvoor, bij opbouw en groei, van het Nederlandsche volk te eerder belangstelling mag worden verwacht, naarmate het bij de moeilijkheden der geboorte de zorgen heeft mogen deelen, en bij de vervulde verwachting, als peet, den doop bewust en gelukkig kon ervaren.

Heiloo, 19-6-1943.

A.F. Kamp