De Gids. Jaargang 107

[p. 123]

Eerste schooldagen
(Slot)

En nu ga ik naar kostschool en daar zal ik mijn laatste belevingen op schoolgebied wel doormaken.

Ik ben een paar jaar op het Instituut van Dirksen en de Wilde geweest, maar daar kan ik toch niet bereiken, wat ik ten slotte bereiken wil en daarom ga ik nog maar naar een kostschool, waar je speciaal voor dat examen wordt opgeleid en waar ze ook precies weten welke eischen er worden gesteld en wat ze op het examen zooal plegen te vragen.

Ik zie er niet tegen op, al is het de eerste keer dat ik van huis ga, behalve dan met uit-logeeren-gaan in de vacanties, maar dat is natuurlijk heel iets anders.

Ik ga er echt naar toe om te studeeren, om te blokken; och, en als je je zoo in de studie verdiept en je er echt aan geeft, dan neem je de rest van het kostschoolleven, denk ik, gemakkelijk op den koop toe!

De kostschool waar ik heenga is in een héél oud stadje in de provincie Utrecht en dat vind ik op zichzelf niet onaardig, want het plaatsje wordt in de geschiedenis al vermeld in den tijd der Romeinsche overheersching.

Pa kan niet, want die moest naar zijn kantoor, maar Ma en een van mijn zusters die thuis is, brengen me naar de Weesperpoort; we zitten nog even op een trijpen canapé in de wachtkamer en Ma en mijn zuster maken plannen om, als ik weg ben, met de tram de stad in te gaan en vanmiddag moeten ze naar een receptie bij neef Wildeman op de Prins-Hendrikkade.

Het knijpt even in me als ik dat allemaal zoo gewoon hoor bespreken, zoo niets bizonders is er voor haar aan dezen dag en toch zal ik er niet meer zijn.

Ineens gooit de portier rinkelend de deur open en roept:

‘Nieuwersluis - Utrecht - Zeist - Driebergen - Ede - Arnhem - Zevenaar - Emmerik en Keulen!’

Ik spring op en geef Ma een zoen: ze slaat haar voile op en kust me ook en zegt: ‘Nou jongen en je schrijft heel gauw, hoe je het daar hebt, hé?’

Ik geef mijn zuster een hand, die zegt: ‘Nou Guusje, hou je taai hoor en werk maar hard en niet te veel naar de mooie meisjes kijken!’

Dan zeg ik nog tegen Ma:

‘Dag hoor en nog de groeten aan Pa en de anderen’ en dan

[p. 124]

ben ik ineens op het perron, want ik wil niet hebben, dat Ma meegaat tot aan de coupé. Dan blijf je zoo lang naar mekaar kijken, zonder dat je nog wat zeggen kunt.

Maar ik draai me nog wel even om en zie vaag achter het glas van het wachtkamerraam Ma nog wuiven met een zakdoekje en het lieve bleeke gezicht dat me nog toelacht en mijn zuster wuift ook nog en dan keer ik me om en even later zit ik in een coupé tweede klas en weldra vertrekt de trein.

Ik passeer de Ruijschstraat en zie ons huis nog juist even, maar heel duidelijk, over de bronzen fontein op het pleintje heen, maar er is niemand thuis als de meid en dan begint al heel gauw de stad in blokken uiteen te vallen; telkens fragmenten zou je zeggen en je ziet alles op zoo'n rare haast onherkenbare manier; het Oetgenspad, waar allemaal schooiers wonen en de Grensstraat, waar Annie Verschuil woont, waar ik verliefd op ben geweest, maar ik heb het uitgemaakt of zij eigenlijk, maar anders had ik het toch gedaan; enfin, dat geeft nu niet.

Ineens ben ik de stad kwijt en zie ik de veenderijen en weiden met koeien, de golvende kruinenrijen der iepen langs de wegen, boerenhoeven, een verre molen en rechte blauwe slooten. Dat alles draait als een groot wiel rond me en de slooten zijn als de spaken van dat wiel.

Van Pa heb ik vanmorgen nog f10. - zakgeld gekregen, dat is een heele plok en uitgaven zul je op zoo'n school natuurlijk wel niet hebben; alleen voor wat sigaren en tabak.

Ik bedenk nu, dat het vandaag Maandag is en dat op ‘het hok’ zooals we de school bij Dirksen en de Wilde noemen, nu dadelijk Mr. Swells zal komen binnenstappen met zijn hoogen hoed en zijn bakkebaarden en zijn lorgnet. ‘Good morning boys - Goeden morgen jongens!’ en straks mogen de lui weer mee met den Baas naar het Vondelpark. Hu! Daar ben ik gelukkig af! Ja, vandaag is de school daar weer begonnen, voor de kostschool is het vandaag nog de reisdag voor de jongens.

Hoe zal het daar zijn op kostschool? Nu ja, niemand gaat er voor zijn genoegen naar toe, dat is zeker!

In Utrecht zie ik weer den Dom in de verte; ik heb hem niet meer gezien sedert ik van Zeeland naar Gelderland verhuisde. Hoe lang geleden al!

Toch prettig, dat sporen en ik voel nog heelemaal niet de beklemming van de nadering van het reisdoel.

Ik heb alleen een koffer als bagage en die is ingeschreven als passagiersgoed en als ik in Zeist-Driebergen uit den trein stap, want daar moet ik overstappen in een tram, zie ik hem ineens uitladen.

[p. 125]

Ik heb meer dan een uur den tijd voor de tram vertrekt en het is nu over twaalven.

Aan den anderen kant van den overweg zie ik een aardig café, met een veranda en daar zal ik maar eens gaan koffiedrinken, dat kan ik me wel veroorloven met die tien gulden op zak.

Ik bestel koffie en een broodje met twee spiegeleieren.

Eigenlijk geef ik niks om eieren en thuis kennen ze geen spiegeleieren, maar ik vind het zoomaar leuk-gewichtig om ze te bestellen, want ik heb het ook eens een heele deftige oude heer hooren doen bij Kras, toen ik daar met Pa was en een pannekoek kreeg.

Maar als ik ze eet, spijt het me toch, dat ik geen cadetje met ham en kalfsvleesch genomen heb en garnalen had ik ook kunnen krijgen. Wat jammer! En dan maar één broodje, maar het kost me toch al over de gulden, dus ik zal het er maar mee doen! En veel spiegeleieren zul je op kostschool wel niet krijgen, denk ik.

Nu ga ik per stoomtram weer verder door een prachtige laan; links en rechts zijn allemaal mooie buitenplaatsen, kasteelen haast; er wonen hier blijkbaar allemaal erg rijke menschen. Ik kom ook langs het Groot-Semenarie van Rijsenburg zooals het geloof ik heet, waar dat beroemde Kamerlid Schaepman woont, die van dat moeilijke gedicht: Aya Sofia.

Daar is toch ook wel iets aantrekkelijks in om pastoor te worden, die eten en drinken altijd zoo lekker zegt men en rooken zulke fijne sigaren en dan zoo'n rustig leven in zoo'n mooi huis. Maar je mag niet trouwen en nooit naar de meisjes kijken, dat is wel jammer en bovendien moet je Roomsch zijn en dat ben ik niet.

Bij een kruising moet ik van tram veranderen en nu ga ik van dien prachtigen weg af.

Deze tram ziet er ook veel onoogelijker uit; alles is ineens een beetje armoedig en het landschap waar ik door rijd is ook niks meer; zoomaar velden en weiden en nietige boerderijtjes en nergens meer boomen of mooie villa's.

Ik passeer een dorp met een naam waar ik nooit van gehoord heb, maar dan zie ik in de verte een blijkbaar wel heel oude en stompe toren boven het groen van heggen en knotwilgen uitsteken en ik begrijp dat die van het stadje zal wezen, waar mijn kostschool gevestigd is.

Bij dit besef knijpt er toch weer even iets in me; de conducteur bevestigt de juistheid van mijn veronderstelling en als ik hem zeg dat ik naar de kostschool van meneer de Winter ga, zegt hij:

‘Daar stoppen we vlak voor.’

[p. 126]

Rechts zie ik eerst nog wat armetierige huisjes langs een weg staan, dan begint de tram met veel geronk en geknars te remmen en te stoppen en ten slotte houdt hij stil vlak tegenover een goorwit gebouw met veel ramen, erg lang en laag met maar één verdieping en op den gevel is met groote letters geschilderd:

Kostschool voor jongeheeren

Dat is het dus!

Ik stap uit en zie dat mijn koffer wordt uitgeladen; na Zeist-Driebergen had ik niet meer op hem gelet, maar ik sta nu gelijk met den man met den koffer op de stoep; de tram schokt onderwijl al verder en er voor loopt nu een jongen, zie ik nog juist, met een stok, die hij tegen de locomotief houdt om steeds denzelfden afstand te bewaren en op de locomotief wordt er nu aanhoudend gebeld. Zoo gaat het het stadje in.

Een meid doet open, ik zeg:

‘Goeden middag, ik kom hier op kostschool,’ stap de gang in, een breede marmeren gang en meteen gaat er een kamerdeur open en dan staat daar een al grijze dame met een vriendelijk, maar wel streng gezicht; ik begrijp dat het mevrouw de Winter zal zijn en ik stel me voor.

‘O juist, dat dacht ik al. Hang je goed maar op en kom binnen.’

Mevrouw geeft onderwijl orders voor mijn koffer, ik hang mijn hoed en mijn demi op de portemanteaux; dan treed ik de kamer in.

Het is blijkbaar de huiskamer van de familie de Winter. Voor het raam zit een al tamelijk oude heer met een zwart mutsje op zijn kaal hoofd te lezen, terwijl hij een pijp rookt. Hij kijkt even naar me als ik buig en mezelf voorstel. Meteen komt Mevrouw binnen en stelt me ook nogeens voor en dan reikt de oude heer, die per slot van rekening toch nog niet zoo oud is als ik eerst dacht, me de hand en vraagt of ik een goeie reis heb gehad.

Ik krijg een stoel aan de tafel en dan vraagt mevrouw of ik soms nog een boterham wil hebben, maar ik vertel haar dat ik in Driebergen heb koffiegedronken.

Ik geef meneer de Winter mijn eeuwige pokkenbriefje en schrijf op zijn verzoek even mijn naam en geboortejaar en het adres van mijn ouders op een stuk papier en terwijl ik daarmee bezig ben komt er een jongen van mijn leeftijd de kamer in; hij wordt aan mij voorgesteld als de zoon des huizes en hij heet Wim en even later zegt mevrouw:

‘Nou Wim, laat jij hem nu de school maar eens zien en gaat dan samen nog wat wandelen voor het diner.’

Dat doen we.

Die Wim lijkt me wel een geschikte knul, maar het is een

[p. 127]

moeilijke positie, de zoon van een directeur van een kostschool te zijn als je zelf ook bij je vader op school gaat. Er wordt altijd wel eens iets onder de jongens geroddeld dat voor een zoon pijnlijk is om te hooren; in de geheimen van de jongens wordt hij nooit ingewijd uit vrees van overbrengen en al ben je goed met hem, iedereen is toch altijd een beetje op zijn hoede, wanneer hij in de buurt is.

Doch van dat alles blijkt nu nog niets, we gaan als goede kameraden samen en hij vertelt me de heele dagindeeling en welke onderwijzers er zooal zijn en hoeveel jongens.

Hij laat me boven eerst de slaapkamers zien, elk zoowat voor acht of tien jongens met een secondant.

In het midden van die kamers staan tweemaal vijf waschtafels tegen mekaar aangeschoven en daar rondom staan als even zoovele tenten tien ledikanten, elk met een kleinen ronden hemel er boven, waar witte katoenen gordijnen afstroomen. Alles ziet er even frisch en licht uit.

Er is een groote eetzaal met twee lange tafels, dan een paar schoollokalen, een gymnastiekzaal en speelplaats en daarachter een groote tuin, waarin banken staan, de kleinere jongens blijven op de speelplaats, de jongens van de hoogste klas mogen in den tuin.

Nu gaan we wandelen in het stadje; het is kennelijk zéér oud, maar het oude is niet uitgegroeid tot iets schilderachtigs, het is alleen maar vervallen en een beetje armoedig; we komen op een vrij groote markt waar een monumentaal huis staat met bovenop een nest met klapwiekende ooievaars, die het heele dak en den schoorsteen met hun mest hebben witgekalkt.

Maar er is iets neerdrukkends in de allerdaagschheid van het plaatsje en ineens overvalt me een heftig verlangen naar huis; op den ouden forschen toren zie ik dat het kwart voor vier is en ik weet nu precies hoe het in Amsterdam zal zijn. Ma en mijn zuster zitten nog in de tram na de receptie bij neef Wildeman van de Prins-Hendrikkade en als ze thuis komen, dan komt Pa ook zoowat terug van het kantoor en dan gaat hij naar de IJsbreker met meneer de Hartog en meneer Bienfait een borrel drinken en domineeren en straks als ze thuis gaan eten, dan hebben ze als dessert nog koude flensjes, van die Ma gisteren nog voor me gebakken heeft als afscheidstractatie, en ik zal er niet meer bij zijn, maar dan zullen ze toch wel even over me praten.

Ik krijg heel kinderachtig een gevoel om te gaan huilen, maar dan wandelen we een erg mooi plantsoen in; een boschje met

[p. 128]

heele oude boomen en met een ruïne aan een bekroosden vijver. Heel mooi, en als we er uit zijn loopen we langs de rivier, een erge breede rivier en stroomop, heel in de verte, blinkt iets van een witte gedenknaald tusschen het wazige blauw van begroeide heuvels.

Dan gaan we weer naar huis; daar is inmiddels een volgende tram aangekomen met een heeleboel jongens die terugkeeren van de vacantie en met twee van de drie secondanten. Voor ik ga kennismaken met mijn aanstaande klasgenooten vraagt Mevrouw me of ik eerst even mijn koffer wil uitpakken en dan krijg ik een kastje aangewezen voor mijn kleeren en andere eigendommen en ook een bed en een waschtafel.

Als ik met het uitpakken en wegleggen klaar ben, ga ik weer naar beneden, en maak daar kennis met mijn aanstaande klasgenooten, die voor hetzelfde examen zullen opgaan en ook met twee secondanten, die heel geschikt en zelfs amicaal zijn.

De hoogste klas mag in den vrijen tijd en ook 's avonds, tijdens de studie, rooken en ik hoor nu ook dat mijn klas zonder secondant mag gaan wandelen of ook mag thuis blijven, daar ben je vrij in. Altegader dingen, die me aantrekken.

Wim de Winter is verdwenen, maar ze zeggen allemaal dat het heusch een heele geschikte jongen is.

Wanneer we zoo zitten te praten en ervaringen uitwisselen, gaat er opeens een harde bel.

‘Diner!’ roept een van de kleinere jongens.

Het is precies vijf uur, we schuiven achter elkaar de eetzaal in. Er is nu nog maar aan een tafel gedekt, want nog andere jongens en ook nog een secondant komen pas met de laatste tram van half negen terug.

Meneer de Winter zit aan het hoofd van de tafel en mevrouw in het midden; ik krijg een plaats aangewezen, een plaats of drie van haar af.

Op mijn bord ligt een portie gesneden rundvleesch; meneer de Winter neemt zijn zwart mutsje van zijn hoofd en zegt: ‘We zullen bidden’ en dan zitten we allemaal even met gevouwen handen en gesloten oogen en ik zie dat sommige jongens dan een kruis slaan, dat zijn de Roomschen, maar het zijn er maar een stuk of drie. Aan tafel mag niet gesproken worden.

Er gaan groote schalen rond met stamppot van spercie boonen en aardappels en kommen met jus. De kleinste jongens worden bediend door de secondanten maar de anderen bedienen zichzelf. Het is goed klaargemaakt en het smaakt eigenlijk net als een kliekje aan de koffie. Als het op is gaan de schalen nogeens rond.

[p. 129]

Zonder bordenwisseling krijgen we daarna droge rijst met boter en suiker. Het is zeker heel simpel en ik denk aan de flensjes die ze thuis zullen opeten en ik weet ook, dat ze daar vanmiddag kalfsfricandeau met worteltjes hebben, maar enfin ik ben verzadigd en het heeft me heel goed gesmaakt.

Er wordt op dezelfde manier gedankt als straks gebeden en dan wordt de tafel opgeheven en zijn we vrij en gaan we een sigaar rooken in den tuin op een bank. Anders hebben we om zes uur weer school, maar dat is nu allemaal nog in den halven vacantie-toestand.

Met de laatste tram komt de rest van de jongens en de derde secondant en dan is het even een herrie van belang en er zijn ook een stuk of wat nieuwe jongens bij, een kleine jongen is er, die steeds maar loopt te huilen tot Mevrouw de Winter hem meeneemt.

Het is werkelijk heel gezellig en er zijn twee jongens bij, die al een keer voor het examen zijn opgeweest maar toen gezakt zijn en die worden met vragen bestormd.

De onderwijzers hebben zich teruggetrokken in hun eigen zitkamertje, dat de secondanten-trommel wordt genoemd; het is met een schot van de gang afgescheiden en als de deur er van opengaat proest er dadelijk een dikke rookwolk uit.

Om negen uur wordt er weer gebeld voor het Souper; nu zijn de beide tafels gedekt en meneer de Winter zit aan het hoofd van de eene en Mevrouw aan het hoofd van de andere; er wordt nu niet gebeden en we krijgen elk twee dikke boterhammen met ramenas en een kop thee zonder suiker.

Om tien uur gaan we naar bed. Op gewone dagen mag de hoogste klas tot elf uur blijven werken, maar dat heeft nu geen zin en morgenochtend om zeven uur is het réveille, want van half acht tot half negen is er dadelijk les.

Dit is wel het vreemdste van alles, die gezamenlijke slaapkamer met een secondant en acht jongens, klein en groot door elkaar.

We ontkleeden ons in het licht van een hangende petroleumlamp, maar binnen tien minuten liggen we er allemaal in.

‘Wel te rusten,’ zegt de secondant nog zacht, want de kleintjes slapen al en we fluisteren zooiets terug en dan blaast de secondant de lamp uit.

Buiten schijnt de maan en van lieverlede klaart de duisternis weg, die na het uitblazen van de lamp eerst was gevallen, nu lig ik als in een witte tent op een zacht bed en met een zacht hoofdkussen en een beetje een geur naar bleekpoeder.

[p. 130]

Het is wonderlijk; boven me is de ronde hemel; nu en dan hoor ik een onbestemd geluid, een jongen keert zich om, een ledikant kraakt, er gaan stille voetstappen op het portaal en boven me klinkt zacht gepraat; daar slapen zeker de meiden; buiten bonkert nog een tram voorbij en heel ver weg hoor ik de klok van den toren slaan.

Hoe zal het morgen zijn?

Thuis is nu ver weg, maar daar zijn ze nog op en zitten ze allemaal te lezen om de tafel of misschien zijn ze gaan omberen. Zullen ze ook aan mij denken? Dat zal toch wel. Ma toch zeker. En Pa ook. Maar als je ombert dan moet je je hoofd bij het spel houden, anders maak je codille!

Ik denk ook nog even aan Annie Verschuil. Of die nu toch met Jan Poort zou zijn gaan loopen? Nou, hij doe maar! Als hij maar weet dat ze een valsch karakter heeft. En zoo mooi is ze toch ook niet. Leelijke tanden en zulk piekerig haar.

Hoe zou je morgen gewekt worden? Met een bel?

Ik soes weg naar het land der droomen.

A.H. van der Feen