De Gids. Jaargang 107

Eerste schooldagen
III

Nu zijn we verhuisd naar een stadje in Noord-Brabant en alweer is er het groote contrast met de omgeving van het Achterhoeksche stadje aan den ouden IJssel.

Weg zijn de dennebosschen, de prachtige moerassen, de velden met boekweit en lupine, de zwoele geur naar hars en braamblad, de eekhoorns en de meerkollen.

Dit stadje is een vesting en ligt omgeven door een gracht in een kring van groene wallen; er is een groot garnizoen, er is een kruitmagazijn, waar een soldaat op schildwacht staat en als je daar langs loopt, mag je niet rooken en die er in moeten zijn, gaan op vilten pantoffels, want uit schoenen met spijkers kunnen vonken vliegen. Dan zou je hier de ramp van Muiden ook krijgen en dan zou heel het stadje in de lucht vliegen, zeggen ze.

Om in het stadje te komen moet je over een ophaalbrug over de Donge en dat kost vijf cent, maar voor stadgenooten maar drie

[p. 159]

en de bruggewachter zegt, dat hij ons maar dadelijk voor drie cent zal doorlaten.

De Donge loopt uit in de Biesbosch waar je kunt roeien tusschen allerlei begroeide eilandjes door.

Het stadje is eigenlijk alleen maar een groote driehoekige markt met een oude pomp en met een dubbele rij boomen langs de kanten, waaronder de menschen wandelen als in lange berceaux.

Soms ruikt het hier flauw zoetig en dan zie je op de straat overal dingen liggen die op witte wormen lijken, dat komt allemaal van de suikerfabriek die hier ergens in de buurt is.

Elk huis op de markt, waar wij ook wonen, heeft een hooge stoep en op zomeravonden zitten de families daar allemaal thee te drinken en als het dan donker wordt zie je overal de theelichtjes op de stoepen branden.

De verhuizing is er nu weer met zijn toch wel gezellige armoede en ontredderingen, maar er zijn weer dingen kapot en Pa zegt, dat twee verhuizingen gelijk staan met een brand, maar de reis was prettig met treinen en stoomtrammen en broodjes met vleesch in een herberg die ‘de Koppel Paarden’ heette en er was ook gauw de klank van een heel ander dialect, maar best te verstaan en enkele vrouwen loopen hier met rare plompe mutsen.

Van vrouwen met mutsen gesproken, hoe ver ligt mijn herinnering aan mijn Zuid-Bevelandsch dorp nu al weggezonken met 't Klein Messeutje en Geert Katte en Jeremias en Tanne en hoe heetten die andere jongens ook weer? Groote hemel, wat zou het raar zijn als ik daar nu weer kwam, in dat boerenland.

Hier in dit stadje is alleen maar een lagere school, maar in Gelderland hadden we al een Mulo-klas. Wel is hier een kostschool en daar kan ik worden toegelaten als externe, zooals dat heet, dat doet die jongen, die naast ons woont, ook.

De Lagere School is heelemaal aan het andere einde van de markt, maar ik zie er nooit jongens of meisjes vóór spelen; er is geloof ik een binnenplaats, maar ik zie toch ook heelemaal geen school aan- of uit-gaan en zoo is het hier allemaal even stil.

Maar wel zie je telkens soldaten en vlak voor ons huis worden de recruten gedrild en soms vreeselijk uitgescholden door de sergeants. Ik ken al een heeleboel onderscheidingsteekenen en het mooiste is een sergeant-majoor-scherpschutter met 36 dienstjaren. Die zijn mouw is een en al gekleurde streep!

Maar nu de school; ik heb drie dagen niks te doen, maar nu is meneer de Jager geweest, de Directeur van de kostschool, bij Ma en ik moest binnenkomen. Het is een gewone meneer en heel anders dan de onderwijzers in Gelderland en hij ruikt naar lek-

[p. 160]

kere zeep, maar hij ziet er wel streng uit. ‘O, hij is goed uit de kluiten gewassen!’ zegt hij en dan lacht hij even en dan zie ik dat hij een gouden tand heeft, wat ik nog nooit heb gezien, maar wat me erg deftig lijkt en leuk om te hebben.

Morgenochtend om negen uur moet ik maar komen! Jazzes..!

Ik loop nog maar een eindje rond en ontdek nu toch dat er nog enkele straatjes zijn, maar het ziet er allemaal een beetje vuil uit en telkens kom je soldaten en officieren tegen; ik zie er een op een paard met een gouden kraag en een jongen dien ik het vraag, zegt, dat dat de Groot Majoor is, de allerhoogste, dien ze hier hebben.

Thuis is het nog allemaal rommel, we eten in de voorkamer en we hebben een meid die Mie heet, al een erge ouwe en die raar praat.

's Avonds blaast in de verte een soldaat voor de kazerne aan het andere einde van de markt de taptoe. Dat is een aardig wijsje en het klinkt heel mooi in den stillen avond. Nu moeten de soldaten naar bed.

Dien morgen, even voor negen uur, ga ik de deur uit; ik kan den tijd zien op den ouden stompen kerktoren, waar Maurits de spits van heeft afgeschoten met een kettingkogel.

De school is ook op de markt, schuin tegenover ons huis, maar je kunt heelemaal niet zien dat het een school is, zoo maar een heerenhuis.

Als ik er naar toe ga, loopt die jongen van naast ons achter me en op de stoep staat hij ineens bij me. Hij is veel ouder dan ik en zooals ik later hoor, gaat hij dit jaar op voor Breda. Maar hij is heel vriendelijk tegen me en zegt:

‘Even voorstellen, van den Boogaard.’

Ik schrik even van dat deftige, maar noem mijn van dan toch ook en dan geven we elkaar een hand en zeggen allebei: ‘Aangenaam kennismaken,’ want dat moet je dan zeggen, dat weet ik wel. Maar het is voor het eerst, dat ik het zeg en het is nu ook wel meteen voor het laatst geweest, dat iemand Guus tegen me zegt of Augoest zooals in Gelderland, behalve dan thuis en later een paar heel intieme vrinden, maar de onderwijzers zeggen het nooit meer.

Van den Boogaard heeft gebeld en een dienstmeisje met een witte muts op doet open.

‘Dag Annetje,’ zegt van den Boogaard en dan tegen mij. ‘Zal ik je maar eens voorgaan?’ en als de meid weg is: ‘Een aardig kind, he?’ en hij geeft me een knipoogje.

Ik denk, dat hij de meid daarmee bedoelt, maar ik begrijp het niet recht en lach maar eens.

[p. 161]

‘Kijk je nog niet naar de meisjes?’ vraagt hij.

‘O ja,’ zeg ik, ‘maar niet zoo dikwijls. Soms.’

Ik loop achter hem aan door een gewone gang met een looper en dan komen we door een zijdeur op een binnenplaats, waar een vastgebonden hond erg tegen ons blaft. ‘Stil Nero!’ zegt van den Boogaard, maar dat geeft niks en dan nog een eindje en dan doet van den Boogaard een deur open en zegt deftig met een handgebaar:

‘Entrez monsieur!’

Ik ben in de school.

Het is een lokaal dat eigenlijk veel op een schuur lijkt met een groote potkachel in het midden met een hek er omheen en de pijp van de kachel loopt heelemaal naar het andere einde van het lokaal. De schoolbanken zijn gewoon en er zijn vier borden op ezels en elk bord behoort blijkbaar bij een klas, twee aan deze zijde van de kachel en twee aan de andere zijde.

Ik blijf staan en zie allemaal vreemde jongens, kleiner dan ik, even oud, maar ook veel grootere; een heeft al een snor. Ze letten niet op me, ik zie ook meneer de Jager, die met een anderen meneer staat te praten, maar dan ziet hij mij en komt hij naar me toe.

‘Zoo, kereltje, ben je daar. Gaat maar in die bank zitten.’

Dat doe ik en ik zit op de achterste bank van een rij. Voor me zie ik vier jongens staan, die nu even naar me kijken en dan gaan zitten op de twee voorste banken. Ik zie nu wel dat aan den anderen kant van de kachel de groote jongens zijn en aan mijn kant de jongere; in de laagste klasse links van me zitten heele kleine jongens en dat zijn er wel een stuk of twaalf. Die klas voor me dat zijn er maar vier en verder kan ik niet goed zien door de kachel, maar van den Boogaard zit in de hoogste klas, dat zie ik nog net en naast dien grooten jongen met die snor.

Meneer de Jager komt bij me en geeft me een sommenboek en een schrift en een potlood.

‘Begin maar eens met som 40,’ zegt hij, ‘en dan werk je maar door tot ik bij je kom.’

Hij gaat weg, loopt door naar een lessenaar aan het andere einde van het lokaal en als hij daarachter staat, zegt hij: ‘Commencer!’

Dan gaan alle jongens zitten en dan zie je nog eens zoo duidelijk de vier klassen met vier onderwijzers en vier borden.

Ik begin aan de sommen, die niet moeilijk zijn en ineens dringt het tot me door dat ze hier geen leien hebben; ook de kleine jongens schrijven allemaal op schriften met inkt of potlood; ik had anders een griffel in mijn zak.

[p. 162]

De jongens hier voor me hebben Fransch, want ik hoor iets zeggen over den Passé Défini, maar ik kan er niet te veel op letten, want ik moet een heeleboel sommen af hebben als meneer de Jager komt kijken. Die staat daar in de verte in de hoogste klas voor het bord en schrijft iets op van Sinus en Cosinus, dat weet ik wel, al heb ik het zelf nog niet gehad. Dat zijn allemaal jongens voor Breda of Willemsoord.

Wat later komt meneer de Jager ineens naar me toe.

‘Hoeveel heb je er af?’

‘Zes en twintig, meneer.’

‘Kijken.’

Hij gaat naast me zitten in de bank, zoo'n beetje schuin en neemt mijn schrift en hij ruikt weer naar lekkere zeep of misschien is het wel iets op zijn haar, want dat glimt zoo. Of mijn sommen goed zijn weet ik niet, maar hij zegt:

‘Ga maar eens mee,’ en dan volg ik hem naar voren, waar de onderwijzer die Fransch gaf, nu weg is gegaan, maar er komt juist een andere, een korte man met roode wangen en een gele snor en met een wandelstok in zijn hand, waarmee hij aanwijst op het bord of naar jou, als het je beurt is, maar waarmee hij ook gemeene tikken geeft, zooals ik later merk.

‘Meneer Appel,’ zegt meneer de Jager. ‘Dit is een nieuwe leerling. Hij moet maar probeeren hier mee te komen,’ en dan gaat meneer de Jager weg.

Nu komen de vier jongens naar me toe en stellen zich aan me voor, net als van den Boogaart deed. Ik versta hun vannen niet precies, maar ik zeg al maar achter elkaar ‘Aangenaam kennismaken’ en dat is toch wel leuk groote-menschachtig, maar meneer Appel schijnt er weinig voor te voelen, want die snauwt ineens:

‘Nou, is dat gemier uit? Op jullie plaatsen! En ga jij daar maar zitten’ en ik krijg een achterste bank alleen.

We hebben meetkunde en hij zet een vraagstuk op het bord, dat we in ons schrift moeten overnemen en oplossen. Het is nogal moeilijk maar ik krijg het toch af.

Het uur gaat voorbij of eigenlijk is het maar drie kwartier, want dan ineens zie ik meneer de Jager weer achter zijn lessenaar staan en die zegt dan hard: ‘Pauze!’

Ineens is er rumoer, want alle jongens staan op en loopen naar buiten en ik loop mee met mijn klas.

Achter de school is een groote speelplaats, maar er wordt daar alleen gespeeld door de kleintjes. De andere jongens loopen wat heen en weer of staan bij elkaar te praten.

Die vier van mijn klas zijn heel geschikt en dadelijk erg vriend-

[p. 163]

schappelijk; twee komen er uit den Haag, een uit Amsterdam en een uit Sliedrecht en ze willen allemaal naar Breda of Willemsoord. Ze vragen wat mijn plannen zijn. Ik heb nog geen plannen, maar ik zeg dat ik voor de Belastingen wil opgaan of voor de Post. We praten heel genoegelijk en het zijn wel allemaal jongens van mijn stand.

En ineens vind ik mijn vrienden in Gelderland toch maar pummels, al waren er daar natuurlijk ook genoeg bij van mijn stand. Maar als je zoo uit Amsterdam of den Haag komt, dat is toch iets anders. Die jongen uit Sliedrecht is ook de gewoonste. Ze praten hier niet van onderwijzers, maar van leeraren en meneer de Jager noemen ze de Directeur.

Dat wil zeggen: zoo moet je eigenlijk over hen spreken als je deftig doet, maar je zegt natuurlijk: de Jager, Appel, en de Groot en Palstra.

Van de Jager houden ze allemaal wel, maar als hij uit zijn hum is dan is 't ook een pestvent; Appel is een kreng, dien noemen ze het Klokhuis. De Groot is een goeie knul, die heet het Kleintje en Palstra is een vent om niks van te zeggen, die is enkel voor de kleintjes en 's avonds surveillant; ze noemen hem de Spreeuw.

Je krijgt hier geen huiswerk maar je hebt ‘Studie’ van half acht tot half tien en elken avond is er ook school van zes tot zeven. Dus dat valt leelijk tegen en wat nog erger is: elken morgen is er ook school van half acht tot half negen. Dus dat wordt school, school en nog eens school! Jazzes!

Als we weer naar binnen gaan, na een kwartier, hebben we weer het Klokhuis. We krijgen nu theorie rekenen; Meneer de Jager komt er nog even bij.

‘Kan hij mee?’ vraagt hij op mij wijzend.

‘Ik denk het wel,’ antwoordt het Klokhuis, ‘maar hij heeft een neiging om rond te kijken.’

‘O, maar dat leert u hem wel af,’ zegt meneer de Jager.

‘Ja, dat timmer ik er wel uit!’ zegt het Klokhuis en hij steekt zijn wandelstok in de lucht.

Ik durf niet goed op te kijken, maar ik zie toch dat meneer de Jager lachend weg gaat en dan moet ik voor het bord komen en iets bewijzen van de kenmerken van deelbaarheid. Maar ik vind het hier nu toch een beetje minder leuk.

Om twaalf uur staat meneer de Jager ineens weer achter die verre lessenaar en zegt:

‘Finir! De externen kunnen gaan en de jongens van hun plaatsen!’

[p. 164]

Ik loop met van den Boogaard naar huis en ben erg trotsch op zijn vriendschap.

‘Hoe is het je bevallen?’ vraagt hij.

‘O wel goed, maar het is wel heel anders dan ik gewoon ben.’

‘Geen last gehad van het Klokhuisje?’ vraagt hij lachend.

‘Nog niet. Een standje. Slaat die echt?’

‘Hij zal het mij niet doen! Als je maar toont dat je niet bang van hem bent. Want au fond is het een goeie knul. En zijn lessen zijn prachtig! Nou, je bent thuis. Au revoir!’

‘Dag,’ zeg ik een beetje overduveld door zijn deftige manier van praten en ik begrijp niet hoe een les ‘prachtig’ kan zijn.

Thuis zijn we nog lang niet op orde; we zitten nog op houten vloeren en de boterhammen hebben zoo'n raar model en er is ook een vreemde smaak aan de boter.

Ik vertel wat van hetgeen ik beleefde en ik zeg dat de jongens in mijn klas al allemaal lange broeken dragen.

‘Nou, die krijg jij dan ook zoodra we op orde zijn,’ zegt Ma.

De rest van den dag verloopt eigenlijk zoo gewoon of ik hier al, ik weet niet hoe lang, ben. We hebben Engelsch van het Kleintje en aardrijkskunde van den Directeur en dat gaat gewoon en van zes tot zeven hebben we het Klokhuis weer met Algebra en hij zegt ‘eks’ in plaats van ‘iks’ en in plaats van ‘min’ zegt hij ‘minus’; net iets voor zoo'n pestkerel!

Van half acht tot half tien: Studie!

Dan is er in het lokaal, behalve de jongens, alleen de Spreeuw als surveillant.

Hij staat soms even achter de lessenaar van meneer de Jager. ‘Nou droomt hij dat-ie de Directeur is,’ zeggen mijn vrienden. De Spreeuw is een lange magere man met een blonden baard en goedige blauwe oogen; ze zeggen, dat hij geeneens een acte heeft en als de Schoolopziener er is, dan mag hij geen les geven. Bij de kleintjes doet hij anders erg gewichtig; daar geeft hij wel geschiedenis en dan spreekt hij sommige woorden op zijn Engelsch uit. De Acte van Navigatie, kent de heele laagste klas als de acte van Neef Keesje. Erg komiek en ik moet er om lachen, maar dat ziet hij toch en ik krijg een zacht standje. Maar de Spreeuw meent het niet zoo en hij heeft een lange Goudsche pijp, die hij eerst stopt uit een bruin kistje en dan aansteekt binnen het hek om de kachel en dan vallen er allerlei brandende krulletjes tabak in den kolenbak, voor hij het dopje er op drukt. Ik begrijp niet dat hij zijn vingers niet brandt.

Maar verder zit iedereen stil te werken en in de stilte hooren we om negen uur allemaal heel duidelijk de taptoe blazen; om

[p. 165]

half tien gaat de Spreeuw weer naar de lessenaar van meneer de Jager en zegt: ‘Finir’ en volgens de jongens is dat het eenige Fransche woord, dat hij kent.

Ik loop weer naar huis met van den Boogaard, die zegt dat hij nog wel tot twaalf uur gaat zitten werken op zijn kamer. Ik benijd hem die kamer; op de markt is het stikkedonker.

Thuis verlangt al gauw iedereen naar zijn bed en zoo eindigt ook alweer deze eerste schooldag hier.

De school en mijn vrienden in het nu verre Achterhoeksche stadje zijn al wonderlijk aan het verschimmen en de belevingen op mijn Zuid-Bevelandsche dorp zijn welhaast verworden tot legenden.

A.H. van der Feen

(Wordt vervolgd)