De Gids. Jaargang 107

[p. 133]

[Nummer 4]

In memoriam P.C. Boutens

Het zal mettertijd wellicht blijken dat de dichter zelden zoo op de vingers gekeken is als in de laatste halve eeuw. Geen sonnet of het vond zijn schoolmeester, geen strofe of zij had haar commentaar, geen lied of men las er 's dichters verleden, heden en toekomst uit, zijn wijsheid, godsdienst, zieleheil, en wat men meer wil. Bewijs van belangstelling zal men zeggen. Maar voor wat; voor het critisch commentaar, of voor de zuivere poëzie, de onsterfelijke?

Als men het zoo beziet, treft het hoeveel hoogdravend gevecht van geestrijke stokpaarden er rondom den meester Peter Cornelis Boutens gestreden is, en hoe zelden men het eigenlijk heeft gehad over den leeuwerik hoog boven het slagveld, den eeuwig zingenden.

Zoolang in het strijdperk der letteren de strijd van twee generaties gaande is, overziet men zelden of nooit wie de palm der overwinning weg zal dragen uit de opgewervelde stofwolken. Maar van den beginne af aan heeft men na tachtig de vorstelijke figuur van P.C. Boutens onderscheiden, en geen was er die de vaan hooger voerde. Hij overwon zonder zich in het gewoel te begeven, hij zat recht te paard en rekende de goden aan zijn zijde.

Men rekende hem voor, welke en hoevele er aan zijn zijde stonden, en welke niet; hij achtte die becijfering van geen waarde, en schreef zijn verzen, voortgaande en altoos.

En als men nu bedenkt dat thans na zijn sterven de zes deelen der verzamelde werken het licht zullen zien, dan bedenkt men tevens welk een bolwerk der eeuwigheid dit is in het rumoer van den dagelijkschen strijd der letteren en de ongunst der tijden.

Dat de eene stem zich daarin langer zal handhaven dan de andere is een natuurlijke zaak, waarop de geleerde critici hun hoogere giskunde mogen bedrijven; wij, vrienden en liefhebbers van het Nederlandsche vers, zijn tevreden en gelukzalig met den schat aan edelsteen dien wij hier weten te vinden.

Bouten's vers zoekt zijn bezieling hoog. Het is mogelijk dat een vogel hoog vliegt en neerstort. Het is zeer wel mogelijk dat een bezielde stamelt. Maar wie allereerst wenscht vast te stellen hoe

[p. 134]

en waar een dichter zijn hemel nièt bereikt, is een dwaas. Het komt er namelijk en tenslotte alleen op aan waar hij hem wèl bereikte.

En hoe vaak is hij bereikt in dit levenswerk dat, aanvankelijk geschoold bij de welhaast overgevoelige sensatie van Gorter, al zoo spoedig zijn antieke meesters vindt, en van het een en het ander één ding bovenal bezit, de bezieling, de verrukking, de extase van het gezang, de onaantastbare. Wat moet men meer zeggen?

Want hier ligt Boutens' onbetwistbare grootheid: in de bezetenheid van zijn dichterschap, in de hoogere temperatuur, de bezieldheid van zijn verzen, in het andere licht dat zij bezitten en uitstralen dan zoovele van dezen tijd. Het valt van hooger, en het valt helderder.

Een van de grootste dwaasheden die halve geesten ooit verkondigd hebben, is deze poëzie koel te noemen, die eer aan zichzelf verbrandt. Wie ooit het voorrecht bezat Boutens met hooge stem Homeros of Aischylos te hooren lezen, heeft van alle drie oneindig meer begrepen, en meer dan ooit beseft dat het geheim van de Grieksche tragedie zoogoed als dat van de jongste poëzie, beheerschte hitte, getoomde hartstocht, harmonisch gebande chaos is.

Alleen dit reeds - wij kunnen spaarzaam zijn met laurier, want zij groeit hier vanzelf - zou Boutens groot maken, die het ons wederom deed beseffen. Hij, meer dan eenig ander, heeft ons, na tachtig, den hoog zingenden toon in het vers terug gegeven, de eeuwige ster gewezen boven den horizon:

De leeuw'rik die, ontvlucht
Het labyrinth der wegen,
Leerde omhoog zijn plicht:
Den lofzang van het leven,
Is op zijn laatste vlucht
Bevangen van een beven,
Verblind door hooger licht;
Heeft zaligheid verkregen,
En is, bij God verdwaald,
Niet weder neergedaald.

J.W.F. Werumeus Buning