De Gids. Jaargang 106

Bibliographie

D. Wouters, Liederen uit de oude doos. I. Het blakend minnevier. - Utrecht, Uitgeverij het Spectrum, (1942).

De ijverige verzamelaar D. Wouters, die reeds in 1933 en '34 tezamen met J. Moormann de twee lijvige bundels ‘Het Straatlied’ samenstelde, en daarna nog talrijke kleinere bijdragen op ditzelfde gebied leverde, komt thans andermaal met een uitgebreide bloemlezing de belangstelling vragen. Deze zal uit vier deelen bestaan; na dit eerste met minneliederen, zullen er nog volgen die het huwelijk tot onderwerp hebben, en die vertellen van moorden en misdaden, van zeevaart en oorlogsavontuur. De keuze is wederom in hoofdzaak genomen uit het eigen bezit van den verzamelaar, aangevuld uit dergelijke nagelaten stukken van Hoffmann von Fallersleben (bewaard in de Pruisische Staatsbibliotheek). Al deze losse blaadjes en bundeltjes van de straat- en marktverkoopers zijn naar hun uiterlijk en inhoud zelden nauwkeurig te dateeren en te localiseeren. De heer Wouters heeft zooveel mogelijk den tijd van herkomst aangegeven van het begin der 18e tot het eerste kwart der 20e eeuw. Dit is niet altijd ook de tijd van het ontstaan; bij enkele liederen vermeldde hij dat deze reeds in oudere gedrukte boekjes werden aangetroffen. Met eenige voorbeelden is toegelicht hoe een vrijwel onbegrijpelijk lied door vergelijking met eenige andere teksten min of meer verklaarbaar wordt, of hoe het een hoogst onvolkomen vertaling van een heel verstaanbaar Duitsch lied blijkt te zijn. Zoo is hier allerlei merkwaardigs en boeiends bijeen gebracht, waardoor echter het verlangen naar commentaar bij de vele andere stukken nog geprikkeld wordt. De uitgevers hebben in de eerste plaats een smakelijk boek willen geven waarin men voor zijn genoegen bladert en leest. Door de gekozen plaatjes heeft het in zijn geheel een laat 19e-eeuwsch kleed gekregen, waardoor de lezer zich in ‘den ouden tijd’ verplaatst kan voelen.

Dit genoegelijke karakter moet zeker niet worden opgeofferd, maar hiermee zou toch wel iets meer documentatie te vereenigen zijn. Over den vorm en den toestand van de bronnen der afzonderlijke liederen of over de oorspronkelijke vindplaats van de gereproduceerde houtgravures wordt nergens iets vermeld. Wellicht kan in de volgende deelen aan de gebruikers met eenigszins precieser kultuur-historische behoeften

[p. 63]

in dit opzicht tevens worden gedacht. Ook de herkomst is toch wel vaker na te gaan. Van de meeste dans-‘Schlager’ uit de laatste halve eeuw, die als kermisliedjes in onze steden opgeld deden, zal uit de herinnering van oudere amusements-musici het gewoonlijk Duitsche voorbeeld thans nog gemakkelijk te achterhalen zijn. Bij een lied als Kom Karline, dat hier in de Amsterdamsche redactie, met Kalfje en Tolhuis als plaatsen van vertier, is opgenomen, zijn ook de varianten uit andere plaatsen van belang. Een uitgave van dezen aard, die toch niet zoo spoedig door een andere verzameling zal worden vervangen, zou zeker veel kunnen winnen, door dergelijke wellicht niet talrijke wetenswaardigheden zooveel mogelijk vast te leggen, daar de herinnering al te spoedig verbleekt en uitsterft. Wij zien de volgende deelen met belangstelling te gemoet.

Rotterdam.

F. Kossmann

B.H. Bürgel, Gij en de Sterrenwereld. Moderne Sterrenkunde voor iedereen. - Scheltema en Holkema's Boekhandel en Uitgevers Maatschappij N.V. 1941. 541 blz.

Er bestaat langzamerhand een heele reeks boeken met den titel: Gij en...., waarna dan de naam van een of andere wetenschap volgt. Er ligt in die titels een niet eens stil verwijt. Meen niet, zoo schijnen ze te zeggen, dat Gij er buiten kunt, kennis van dit boek te nemen; ge zijt het aan uw reputatie als ontwikkeld 20e-eeuwer verplicht, van de moderne chemie, physica, biologie, astronomie, techniek enz. eenig denkbeeld te hebben. Er zal wel niemand zoo naief-ernstig zijn, om het slachtoffer van deze suggestie te worden. Op papier klinkt het natuurlijk heel mooi, wanneer men het een beschaafd mensch onwaardig neemt, een radiotoestel te gebruiken zonder eenig inzicht in de werking daarvan te bezitten of vitaminetabletten te slikken zonder iets van de bereidingswijze te weten, de practijk echter dwingt wel tot zulke onwaardigheden, omdat men te gronde zou gaan, als men er vrij van wilde blijven. En het is dus heelemaal niet noodig, dat Gij van alle natuurwetenschappen op de hoogte zijt.

Er is echter een uitzondering: de astronomie heeft oudere rechten dan al haar zusteren en een natuurlijke neiging van den niet geheel aan het materieele gebonden mensch komt aan die aanspraken zoo zeer tegemoet, dat eenige bekendheid met de resultaten der wetenschap op dit gebied wel het allereerst in aanmerking komt, om als normaal bestanddeel van iemands intellectueele ontwikkeling te worden beschouwd. Kants veel geciteerde uitspraak over den sterrenhemel boven en de wet der moraal in ons (welke laatste op p. 26 van het bovenvermelde boek allerwonderlijkst in dier voege wordt geparaphraseerd, dat er de behoefte tot vorming van een wetenschappelijk wereldbeeld onder wordt verstaan) bevat een waarheid, die wel van alle tijden schijnt te zijn. Gij moet dus in ieder geval, ook wanneer de hoofdrichting van uw belangstelling een gansch andere is en uw dagelijksche werkzaamheid niets met de sterren heeft uit te staan, iets van astronomie, zoo niet in details weten dan toch in beginsel begrijpen.

Er bestaan tal van goede boeken, die voor dat doel geschikt zijn; deze maken echter alle te samen nog niet de verschijning van een Nederlandsche vertaling van het werk van Bürgel overbodig, waarin de taak om

[p. 64]

aan een lezer, van wien geenerlei voorkennis vereischt wordt, een denkbeeld van de ontwikkeling en de resultaten der astronomie te geven, op waarlijk voortreffelijke wijze vervuld wordt. De lezer, die zich aan deze leiding toevertrouwt, zal inderdaad winst behalen: hij zal iets leeren begrijpen van het streng wetenschappelijk karakter van het werk van den astronoom en tevens iets leeren voelen van de poëzie van het vak.

Wie zullen echter de lezers zijn? ‘Het boek’, zegt de voorrede, ‘is voor de groote massa van het werkende volk bestemd, en het moest uitgesproken populair zijn, want het moet menschen die een zware dagtaak achter den rug hebben, boeien en opwekken’. Men leest deze verklaring met ongeloovige verbazing. Is de schrijver het slachtoffer van een illusie of bestaan er, in Duitschland eerst en nu ook in Nederland, werkelijk in noemenswaarden getale menschen, die overdag zwaren of eentonigen lichamelijken arbeid verrichten en die zich dan in de avonduren in een boek als dit gaan verdiepen?

Het zou de moeite waard zijn, over zulke dingen iets te weten te komen. Men maakt tegenwoordig statistieken van alles, wat maar eenigszins voor statistische bewerking in aanmerking komt. Zou de boekhandel in samenwerking met de leeszalen ons er niet eens over kunnen inlichten, door wie boeken van een bepaald type worden gekocht en gelezen, opdat we zouden kunnen weten of de geciteerde zin een phrase is dan wel een, in dat geval verheugende, realiteit uitdrukt?

De schrijver wijst in zijn voorrede bij voorbaat alle al te veeleischende kritiek af. Daartoe heeft hij, gezien het doel van zijn boek, eenig recht. We zullen dan ook niet over tal van betrekkelijke kleinigheden (zooals een Ptolemaeus in de tweede eeuw voor Chr. en een Newton, die de zoon van een grootgrondbezitter was) vallen. Eén vraag moge echter gesteld worden: wat heeft de schrijver op Anaximander tegen, dat hij hem zooveel onrecht doet? Dat hij voor twee en een halve eeuw geleefd zou hebben, zal wel ten laste van den vertaler komen (er zal wel Jahrtausende gestaan hebben), maar in dat rare verhaal over de opvatting van de sterren als spijkers met vergulde koppen, die in den hemel geslagen zouden zijn, is het de schrijver zelf, die de nagedachtenis van den Griekschen denker belast met voorstellingen, die dezen toch wel onwaardig zijn.

E.J.D.