De Gids. Jaargang 106

[p. 114]

Een Europeesche staatsman
Jhr. Mr. Dr. H.A. van Karnebeek

Wie zich het 's-Gravenhage van een halve eeuw geleden nog voor zijn geestesoog kan halen, zal het pleintje kennen dat, vóór de doorbraak van den Hofweg, het Buitenhof daar vormde. Het was stil en sereen daar alle doorgaande verkeer werd afgesloten door het eenige, lange maar onbelangrijke, gebouw dat de Noordgrens vormde: het Departement van Buitenlandsche Zaken. Het was waarlijk een soort hofje van het Buitenhof en een ‘sprekend’ (door zijn sereene stilte en teruggetogenheid wèlsprekend) symbool van onze buitenlandsche politiek uit gene jaren. Die was immers, in 't algemeen en met enkele persoonlijke uitzonderingen zooals die van den levendigen, als gezant te Washington verfrischten, de Marees van Swinderen, er uitsluitend op gericht om nergens aanstoot te geven, ons land zoo min mogelijk in opspraak te brengen, kortom: een allemansvriend te zijn. Dat was trouwens geheel in den geest der overgroote meerderheid van ons volk dat, in politicis, niets liever wenschte dan een soort van ‘vrouw van Caesar’ te wezen over wie niemand spreekt. En toen keizer Wilhelm, bij zijn bezoek aan ons land, openlijk verklaarde, in te staan voor de veiligheid van onze grenzen, meende men ook hier wel te kunnen zingen: ‘Lieb' Vaterland, kannst ruhig sein’.... met, eigenlijk, ook den volgenden regel er bij.

Inderdaad zijn we buiten den vorigen oorlog kunnen blijven al zijn we toen, door enkele perikelen als de zand- en grindquaestie, wel eens op den rand van een catastrophe gebracht, waarvoor het beleid van het ministerie-Cort van der Linden en met name van minister Loudon met zijn zonnige, vertrouwenwekkende kalmte ons nog net wist te behoeden.

Maar onmiddellijk na het staken der vijandelijkheden en, toevallig, ook na de periodieke kabinetswisseling, kwam het beeindigen van den oorlog als een zeer dreigende actualiteit op ons af. Het waren nu niet meer de strijdenden maar de overwinnaars wier gezindheid onze naaste toekomst beheerschte en het nieuwe kabinet (het eerste ministerie-Ruys de Beerenbrouck) kwam haast aanstonds voor eenige ontzaglijke beslissingen te staan: de binnenlandsche in zake de revolutionaire beweging van Troelstra en zijn sociaal-democraten en, slag op slag, twee buitenlandsche: die van het toelaten van den Duitschen keizer (die vluchtte voor zijn eigen volk) en die van het doorlaten der (zij het ook eerst door ons ontwapende) Duitsche troepen over de grens bij Susteren.

[p. 115]

In deze laatste twee zaken moest terstond worden beslist, terwijl men eenerzijds stond voor de eischen van het internationale Recht, anderzijds voor de woedende wraakstemming van de Geallieerden (vooral van Frankrijk), die het kwalijk konden verkroppen, dat Nederland zich buiten den oorlog had weten te houden en het nu als een verraad beschouwden dat het hun een dubbele prooi deed ontsnappen. Maar het Nederlandsche ministerie hield strikt vast aan de eischen van het Recht; het gunde den keizer asylrecht en liet de verslagen troepen door. En dat geschiedde onder leiding van den nieuwen minister van Buitenlandsche Zaken: Jhr. Mr. Dr. H.A. van Karnebeek.

Men trachte zich eens in te denken in de positie van een als diplomaat nog geheel onervaren bewindsman die, slechts enkele maanden na zijn optreden, door het noodlot à bout portant wordt gedwongen tot het onmiddellijk nemen van beslissingen waarvan het lot van zijn land kan afhangen! Zóó is Van Karnebeek, met zulk een dubbelen blikseminslag voor zijn voeten, zijn ministerieele loopbaan begonnen. En hij deed het snel, kalm en juist. Waarlijk, wanneer hij niets anders op zijn credit had dan deze tweeling van ontzaglijke verantwoordelijkheid, dan zou hij zich, alleen daardoor, reeds een staatsman hors ligne hebben getoond. Maar er kwam nog meer!

In Versailles moest nu de Europeesche vrede worden gecodificeerd en daar Frankrijk en België ook de Nederlandsche grens met laatstgenoemd land niet ongewijzigd wilden laten, kwam Nederland mede te zitten aan de tafel van Versailles. Van Karnebeek werd daar de vertegenwoordiger van ons land. Hij vond er, althans bij de twee zooeven genoemde staten, een voor ons zeer ongunstige stemming. Men was al lang geprikkeld omdat Nederland, daar het nu eenmaal door Duitschland met rust was gelaten, zich niet vrijwillig (tot hulp van België) in den oorlog had gestort. Het had zich in de vrijheid van zijn handel en zijn scheepvaart laten fnuiken door Engeland, liever dan ten oorlog te trekken zoo lang zijn grenzen onaangetast bleven. De figuur was bezadigd en verstandig maar zeker alles behalve heroïek en vooral Frankrijk verweet ons met bitterheid en hoon dat wij dat land en België (‘la Belgique martyre!’) de Europeesche kastanjes uit het vuur hadden laten halen. En bovenop die stemming kreeg Van Karnebeek nu nog de Fransch-Belgische wraakzucht over het binnenlaten van den gevluchten keizer en het doorlaten van de verslagen Duitsche troepen. Van ooggetuigen heeft schrijver dezes, na die eerste vergaderdagen van Versailles, ver-

[p. 116]

nomen, welk een vijandige gezindheid de vertegenwoordiger van Nederland daar vond en hoe ellendig vereenzaamd hij daar aanvankelijk zat. Maar ook, hoezeer hij allengs, met veel geduld, voorzichtigheid en flinkheid, aandacht en meer en meer begrip voor het Nederlandsche standpunt wist te vinden, in 't bijzonder bij president Wilson en allengs ook bij Engeland en anderen. Ten slotte kreeg hij Wilson zoover, dat deze tot Frankrijk en België zeide: ‘Ik zie niet, hoe van Nederland eenige vergoeding kan worden geëischt’. Toen was het gevaar voor ons land afgewend en Versailles droeg aan België en Nederland op, onderling tot overeenstemming te komen.

Van Karnebeeks succes was overweldigend, hij had ons volk verlost van zulk een beangstigenden druk dat, toen kort daarna een persorgaan aan zijn lezers vroeg, wie zij de vijf meest populaire Nederlanders achtten, zijn naam met no. 2 uit de bus kwam.

Een minister van Buitenlandsche Zaken in ons land als populaire figuur! Wie had zoo iets ooit denkbaar geacht!

Van Karnebeek had zich klaar en vast verzet tegen elk tornen aan onze grenzen. België had namelijk, gesteund door den ‘grooten broer’ (Frankrijk) eischen gesteld, die aanvankelijk den afstand van Zeeuwsch-Vlaanderen en het medebezit van de Schelde beteekenden. Maar Van Karnebeek verkondigde openlijk: ‘Wie zegt Schelde, die zegt Zeeuwsch-Vlaanderen, wie zegt Zeeuwsch-Vlaanderen, die zegt Zeeland en wie zegt Zeeland, die zegt Nederland’. En van dien samenhang was hij niet af te brengen.

En daarin vertoonde hij zich als de vaderlandsche, Nederlandsche, nationale staatsman.

Maar hij was meer dan dat; hij was ook een Europeesche staatsman. Van den aanvang af heeft hij, en daarna bij herhaling telkens weer, betoogd, in de bijeenkomsten der Kamers en in de persconferenties die hij had ingevoerd, dat men niet divergeerend maar convergeerend moest werken, niet elk uitsluitend op het eigen belang maar ook op dat van Europa letten. ‘Het is nu de tijd geworden om een Europeesche politiek te volgen,’ herhaalde hij meermalen en daarom wilde hij België zooveel doenlijk te gemoet komen nu het niets meer van ons kon eischen. Hij zag daarbij de mogelijke gevolgen van een verwerping van het voorgestelde verdrag (dat een voor Rotterdam en Amsterdam zeer nadeelig scheepvaartkanaal inhield), te donker in en ‘huiverde’ zelfs bij de gedachte daaraan. Dat was ongegrond, gelijk achteraf gebleken is maar dat kan niets afdoen van het verrassend frissche

[p. 117]

en nieuwe van zijn herhaalde vermaning: Wij moeten Europeesch zien en Europeesche politiek voeren gelijk alle staten voortaan zullen moeten doen.

Het is daarmee misgeloopen en Van Karnebeek heeft Corneille's Polyeucte wel haast kunnen nazeggen: ‘Aujourd'hui sur le trône, demain dans la boue’. Want hij is, na een ministerschap van negen jaren, niet meer op het Plein teruggekeerd. Maar dat neemt niet weg dat hij recht heeft op onze erkenning als een Nederlander van ongemeen formaat.

Want hij was een waarlijk Europeesche staatsman.

En dat mocht thans, na zijn recenten dood, zeker wel eens worden gezegd.

C.K. Elout