Logo DBNL
De Gids. Jaargang 105 (1941)

De Gids. Jaargang 105

(1941)– [tijdschrift] Gids, De–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

‘Archie’

II

De volgenden morgen om kwart voor negen is Philip in het park. Het is er koel en rustig. Wandelaars zijn er nog niet. Alleen een paar kinderen die op weg naar school zijn en zich in groepjes naar de stad haasten. Als de torenklok negen uur slaat is het park weer uitgestorven. Philip is in high spirits. Het is een ongekende vreugde om eens een keer niet als schoolkind in het park te zijn maar als een zelfstandig individu en op een uur waarop je de wereld om zoo te zeggen nog nooit gezien hebt.

's Middags heeft het park zijn luister al verloren. Dan is het alweer leeggezogen door de stad en dringt het stadsrumoer als een dikke brei binnen onder de boomen en over de kiezelpaden. Maar nu ligt het park nog intact, beveiligd tegen de buitenwereld door de boomen, die als enorme longen de adem van de aarde in zich hebben opgezameld en nog niets daarvan aan de stad hebben prijsgegeven. Zoolang deze borstwering stand houdt heeft het park niets te vreezen.

Van heel uit de verte komt het roezen van de stad. Maar het kon evengoed de zee zijn want het kabbelt tegen de koele stilte van het park als tegen de kusten van een eiland. Het tast de geluiden van het park niet aan. Het verwekt zelfs geen rimpeling in het strakke blauw waarin de boomen en de planten gebeeldhouwd staan.

Overal tusschen de takken en rondom den vijver tjilpen vogels. Hun kleine kreten bezaaien de stilte, als bloemen een weiland, met een wemeling van kleuren.

Tuinlui zijn bezig de sproeiers uit te zetten op de gazons. Iets verder bukken een paar mannen tusschen de bloemenranden. En het rythmisch ratelen van een tondeuse zendt in dunne golven een geur uit van vochtig, verschgesneden gras....

Philip is stil blijven staan. Het zingt en glanst en geurt door hem heen.... Als zijn oogen niet blauw zijn dan worden ze het

zeker nu. En als hij ooit gewenscht heeft te begrijpen wat muziek is, dan is nu die wensch vervuld. Hij weet het eens en voor altijd.

Hij ziet geen vormen en hij hoort geen melodie. Wat hij ervaart is een heimwee naar iets, dat hij nog nooit gezien of gehoord heeft. Naar een muziek of een gestalte, die, even koel en koninklijk als dit ochtendlicht, het woord zal formuleeren dat onuitgesproken in zijn ooren zingt.....

Als hij opkijkt ziet hij den vreemden jongen die op een paar pas afstand aan den wegkant staat. Hij staat er dun en recht met het racket onder den eenen arm en met de andere hand in den zak van zijn blazer. Zijn gezicht is rustig als altijd. Niet vroolijk en niet ernstig. Het baskische petje staat klein en rond boven zijn stijve hoofd dat onbewegelijk op de rechte schouders staat en vastgesmeed lijkt aan den rug die, gaandeweg versmallend naar de heupen en de voeten, als een Hermeszuiltje uit den wegkant oprijst.

Hij staat er als een ding op zichzelf, zooals de boomen er staan en de schommels en de wippen, en de dolfijnen van de fontein die zonder reden in een toevallig aangenomen houding tot stilstand zijn gekomen en onbeperkt zoo kunnen blijven staan.

Hij hoort bij het park en al verstoort zijn aanwezigheid eigenlijk Philips meditaties, het hindert Philip niet. Integendeel het doet hem goed dat er nu iets is waartegen hij zijn hart kan luchten.

‘Ik weet niet wat ze me morgen voor straf zullen geven, maar ik weet wel dat ik blij ben dat ik niet op die stomme school zit....’

‘Je moet niet zeggen “stomme school”. Scholen zijn niet stom. Niets is heelemaal stom net zoo goed als er niets is dat heelemaal de moeite waard is....’

‘Ik was anders juist bezig uit te maken dat dit wel heelemaal de moeite waard was....’

‘Het hangt er van af wat je onder “de moeite waard” verstaat.’

Philip weet niets te antwoorden. Maar het kan hem vandaag niet schelen en zonder precies te weten waarom begint hij te lachen.

De vreemde jongen heeft intusschen zijn hand uit den zak van zijn blazer gehaald. Tusschen zijn vingers ziet Philip een onaanbroken pakje Camels.

‘Vandaag heb je dan toch wél sigaretten gekocht, want het is een nieuw pakje dat je daar hebt....’

‘Archie heeft ze me zooeven gegeven....’

‘Archie....? Heb je hem vandaag dan al gezien?’

‘Als ik hem 's middags niet zie, zie ik hem altijd 's morgens voor hij naar school gaat.... Een sigaret?’

‘Graag.... dank je.’

Voordat de vreemde jongen zelf ook een sigaret neemt, haalt hij eerst den Dunhill te voorschijn en geeft Philip vuur.

‘Dank je....’ zegt Philip weer.

‘Dat is al de tweede keer dat ik “dank je” zeg. Op school is beleefdheid anders geen gewoonte. Maar jij hebt zulke goede manieren dat ik er ook beleefd van word....’

De ander is bezig zijn sigaret aan te steken. Hij haast zich niet.

‘Ik houd niet van ruwe manieren. Ruwheid heeft geen zin.’

‘Doe jij altijd alleen dingen die “zin” hebben?’

‘Alles waar je om geeft heeft zin.’

Philip wil iets antwoorden maar Marc schijnt geen antwoord meer te verwachten. Hij heeft het hoofd een weinig afgewend en staat weer even onbewegelijk als toen Philip hem daareven aansprak. Weer net zoo alsof hij deel uitmaakt van de dingen in het park. Hij staat er als iets dat vlakbij en tastbaar is maar in werkelijkheid is hij even ver van Philip verwijderd als de vogels en de planten. Iets dat vertrouwd is en onbereikbaar tegelijkertijd. Maar zijn aanwezigheid is heel prettig. Zoolang hij daar staat kan Philip zelf ook rustig blijven staan en ongestoord met open oogen en ooren zich verzadigen aan het heimwee, dat voortdurend als een zoete pijn tegen hem blijft aandringen. Zonder Marc zou hij zichzelf wantrouwen en allicht de neiging voelen zich te schamen over zijn sentimentaliteit. Met Marc naast zich, onbewegelijk als een zoutpilaar, durft hij zonder gêne dezen nieuwen gemoedstoestand te aanvaarden. Hij heeft de school vergeten en alle overwegingen die hem zelfs vanmorgen op weg naar het park nog bijna deden omkeeren. Ook tobt hij er niet meer over wat er morgen gebeuren zal, want geen enkele straf kan hem meer ontnemen wat hij vanmorgen ondervonden heeft. Hij heeft zich iets eigen gemaakt waarvoor hij geen naam weet te vinden. Iets dat hem in staat heeft gesteld van allerlei te beleven zonder dat er eenige gebeurtenis plaats vond en zonder dat hijzelf eenige activiteit aan den dag legde. Iets dat het hem mogelijk gemaakt

heeft het begrip tijd zintuigelijk waar te nemen als een transmutatieproces van kleur en klank, en dat hij, in zijn onhandige haast om het in een woord vast te leggen, voorloopig maar den naam ‘stilte’ geeft.

De tondeuse heeft opgehouden te ratelen. De mannen die zooeven met de bloemen bezig waren zijn aan den grasrand gaan zitten en eten hun brood. Er is zeker al een uur van den kostbaren ochtend voorbij.

‘Als we nog willen tennissen dan mogen we nu wel beginnen....’ verbreekt Philip het stilzwijgen.

‘We kunnen even goed niet tennissen,’ komt het antwoord.

‘Het kan míj niet schelen maar je hebt expres je racket meegenomen....’

‘Ik neem mijn racket bijna altijd mee....’

‘Omdat je graag tennist natuurlijk....’

Marc steekt een tweede sigaret op, bergt ordelijk het pakje sigaretten en den Dunhill weer in zijn zak, neemt het racket onder den rechterarm en slentert langzaam op.

‘Niet omdat ik zoo graag tennis.... Maar je kan niet zoo maar op straat loopen.... Dan kijkt iedereen naar je....’

‘Wat kan je dat schelen. Laat ze kijken....’

‘Het kan me ook niet schelen maar als iedereen naar je kijkt kan je niet meer doen wat je zelf wil.’

‘En waarom tenniste je laatst dan wel?’

‘Soms is het prettiger om te tennissen. Als er veel menschen zijn kan je toch nergens rustig zitten.’

‘Als er te veel menschen in het park zijn kan je ook ergens anders heen gaan waar minder menschen zijn en waar je wel rustig zitten kan.’

‘Om vier uur komen de jongens van de M.U.L.O. altijd door het park. Daar ken ik er een paar van.’

‘Waren dat de jongens waar je laatst mee tenniste?’

‘Dat waren er twee van.’

‘Hoe ken je al die jongens? Ik ken niemand van een andere school.’

‘Je kent mij toch....’

‘Door Archie maar....’ Philip aarzelt even, lacht een beetje verlegen en laat er onzeker op volgen: ‘....dat wil zeggen “kennen”.... We weten niet eens elkaars achternaam....’

Op hetzelfde moment weet hij dat hij iets verkeerds gezegd heeft want Marc's gezicht wordt strak.

‘Een achternaam is geen naam.’ Het klinkt zeer onvriendelijk, maar Philip kan zich niet weerhouden te protesteeren:

‘Dan is Archie ook geen naam want het is niet eens zijn echte voornaam.’

‘Het kan me niet schelen wat zijn eigenlijke naam is. Voor mij heet hij “Archie”.’

‘Op school wordt hij Tabakiet genoemd omdat zijn vader een sigarenwinkel heeft....’

‘Ik ken zijn vader niet.’

‘Ben je nooit bij hem thuis geweest?’

‘Nee.’

‘Ik ook niet. Maar ik ben geen vriend van hem.’

‘Archie heeft geen vrienden. Hij heeft ook geen familie.’

‘En zijn vader en moeder dan?’

Marc antwoordt niet. Met groote aandacht mikt hij het uitgebrande eindje sigaret voor de punt van zijn schoen en zet langzaam zijn voet erop.

‘Iedereen heeft een vader en moeder. Dat zegt niets.’

‘Maar als Archie geen familie heeft, wie heeft dan wel familie?’

‘De jongens waar ik laatst mee tenniste.’

‘En ik?’

‘Jij hebt ook familie. De meeste menschen hebben familie en de meeste menschen hebben ook een vaderland.’

‘Heb jij dan geen vaderland?’

‘Nee.’

‘Maar je bent toch ergens geboren....’

‘Ik ben in Holland geboren. Maar Holland is mijn vaderland niet.’

‘Ik dacht dat het land waar je geboren was altijd je vaderland was....’

‘Dat vertellen ze je als je klein bent. Maar je hoeft niet alles te gelooven.’

‘Het is nog nooit in mij opgekomen om het niet te gelooven...’

‘Dat is gemakzucht.’

Het oordeel is weer even definitief als den vorigen keer. Er valt niets meer op te zeggen.

Zij passeeren nu de open plek waar Philip Marc heeft zien tennissen met de jongens van de M.U.L.O. Philip kan nu makkelijk voorstellen om wat te spelen en daarmee aan de plotselinge stilte tusschen hen een einde maken. Maar hij heeft geen zin meer om te spelen. Het was prettig naar Marc te kijken terwijl hij met de andere jongens aan het tennissen was, maar dat plezier kan hij toch niet hebben als hij zelf speelt.

Hij zegt dus niets en ook Marc schijnt vergeten te hebben dat zij eigenlijk hier gekomen zijn om te tennissen.

Het speelterrein ligt alweer achter hen. Ze slenteren nu langs een van de smalle paden die tusschen het groote gazon en den boschrand loopen. Aan den eenen kant het glooiende grasveld, diep en glanzend onder de ragfijne zilveren mist der sproeiers. Aan den anderen kant de donkere stilte van zware stammen boven zware geurende aarde.

‘Wat een ochtend....’ denkt Philip hardop.

‘Alle ochtenden zijn mooi.’

‘Ben jij dikwijls 's ochtends hier?’

‘Nee.... De meeste lessen die ik niet missen kan zijn 's morgens. Ik heb wel geprobeerd ze te verzetten maar dat gaat niet.’

‘Hoe weet je dan dat alle ochtenden mooi zijn....?’

‘In Amerika was ik dikwijls vroeg op. Vroeger dan nu. Soms al om een uur of vijf.’

‘Zoo maar voor je eigen plezier?’

‘Ik kende een jongen die 's nachts in een bioscoop werkte. Overdag studeerde hij en 's nachts verdiende hij zijn geld. Ik ging hem dikwijls halen 's morgens vroeg en dan kochten we een sandwich en slenterden wat rond als het goed weer was. New York is 's morgens vroeg net als het park hier.... Nog wel mooier geloof ik.... Overdag is er niets aan. 's Avonds begint het eigenlijk pas en den heelen nacht is het al mooi. Maar 's morgens vroeg is het het allermooist.... Als het te koud was om buiten te blijven gingen we naar een volksbuurt waar twee oude zeelui een soort van eethuisje hielden. Daar aten we dan gebakken visch met chips. Er hingen een paar oude scheepslampen en er stonden twee groote ijzeren potten met olie waar ze den visch in bakten. Het zat er altijd vol met dokwerkers en scheepsvolk....’

‘Ik wou dat ik dat allemaal gezien had.... Ik kan me best

indenken dat je terug wilt naar Amerika.... Holland is eigenlijk wel erg saai.’

‘Ik weet niet of Holland saai is. Ik ken het niet.’

‘Je kent het beter dan ik het ken. Ik kende om zoo te zeggen het park niet eens.... En je bent toch ook al een heelen tijd hier....’

‘Twee jaar.... Maar als iets je vaderland niet is leer je het nooit kennen....’

Zij zijn ongemerkt weer bij den vijver terechtgekomen en bij dezelfde plek waar ze de vorige middagen gezeten hebben. Zonder iets te zeggen nemen ze hun oude plaatsen weer in. Marc haalt de sigaretten te voorschijn.

‘Een sigaret?’

‘Dank je....’

Ze zwijgen weer maar ditmaal is het een prettig zwijgen. Philip heeft niet de minste behoefte om te praten. Hij trekt korte pufjes rook uit zijn sigaret en volgt met halfgesloten oogen hoe de witte wolkjes uit elkaar dwarrelen en onzichtbaar in de ijle lucht worden opgezogen. De zon ligt warm en trillend boven het twinkelende water. Aan den overkant van den vijver gaan wat menschen voorbij. Menschen die nog denken dat het noodig is om iets te doen en die zich haasten alsof ze bang zijn dat de stad hun ontloopen zal....

Marc heeft zich achterover laten glijden. Hij ligt plat op zijn rug, maar recht en ordelijk zooals hij ook loopt en zit. Zijn hoofd drukt een kuil in het gras waarvan een paar dunne sprietjes als een aureooltje om het stijve ronde petje omhoogstaan. Van tijd tot tijd brengt zijn hand de sigaret naar zijn mond en een heele toonaard van snelle en tragere cirkeltjes dwarrelt dan de lucht in. Hij ligt zoo stil dat Philip een oogenblik denkt dat hij ingeslapen is. Maar zijn oogen zijn open. Zij zien recht naar boven, strak en zonder knipperen, als de oogen van een beeld. Het kan best zijn dat hij zich niet meer herinnert dat Philip naast hem zit. Maar dat doet er niet toe. Het is een groot, een heel groot privilege hier naast hem te mogen zitten en te mogen deelen in deze rust. Philip wenscht niets meer.

Het geurt en glanst en zingt weer door hem heen en hij moet dit vastleggen in zijn oogen en in zijn ooren om het nooit meer te vergeten want hij weet dat dit de zwanenzang van dezen ochtend

is. In de koele geur van het verschgesneden gras mengen zich alweer zoelere bloemengeuren en tusschen het helder tjilpen van de vogels drenst warm en slaperig het gestadig zoemen der insecten. De zon stijgt warmer en warmer. Het blauwige waas dat de boomen samenhield scheurt langzaam aan flarden. Hier en daar tusschen de stammen zijn alweer groote open ruimten vrijgekomen waar het felle witte licht haastig bezit van neemt en waar langzaam maar zeker het stadsrumoer door binnendringt....

Het is bijna twaalf uur. De ochtend is voorbij. De dag is weer een dag als alle andere dagen.

Philip staat voorzichtig op. Het is zijn bedoeling Marc niet te storen en ongemerkt ervandoor te gaan. Maar Marc staat ook op.

In de verte slaat nu de torenklok twaalf slagen en bijna op hetzelfde moment barst het joelend lawaai van kinderstemmen door de rust van het park. Een schooltasch vliegt rakelings langs hen heen en ploft in een wolk van stof aan den wegkant neer. In den vijver spat het water plotseling op door een steen die van ergens aan den wal in het water gesmeten wordt.

De schommels en de wippen knarsen en piepen weer.

Als ze bij den uitgang komen ligt de stad heet en lawaaiig voor hen.

‘Van tennissen is niet veel gekomen.... Maar misschien kom je nog wel eens een anderen keer....’

‘Graag.... De ochtend is veel te gauw omgegaan....’

‘Kom Maandag om vier uur.... Met Archie.... Of anders zonder Archie.’

‘Afgesproken....’

Ze reiken elkaar de hand. Er hoeft verder niets meer gezegd te worden. Marc gaat den kant van de stad uit en Philip fietst fluitend naar huis. Als hij het hekje binnenkomt overvalt hem een oogenblik de angst dat ze thuis iets aan hem merken zullen. Maar niemand zegt of doet iets ongewoons.

De zusjes moeten naar den Haag naar grootma en het gesprek aan de koffietafel gaat er voornamelijk over of Philip na vieren ook nog even naar den Haag zal komen. Hij heeft er weinig zin in maar hij kan niet snel genoeg een aannemelijke uitvlucht vinden. Hij zit er dus aan vast en moet zich nog verkleeden ook, maar dit laatste geeft hem een goed excuus om gauw van tafel op te staan en het samenzijn met de anderen te verkorten.

Om kwart voor twee is hij weer present op het schoolterrein alsof er niets gebeurd is.

‘Hallo.... ben je d'r weer.... We dachten dat je ziek was...’

‘Ik heb me verslapen.... Hoe was het proefwerk?’

‘Je boft erbij dat je er niet was.... Verduiveld lastig.’

Philip luistert maar met een half oor. Hij wil den Tabakiet spreken. Maar de Tabakiet is nergens te vinden. Als de eerste bel gaat en Philip met de anderen den trap opstormt komt net de rector langs.

‘Ik hoor dat je vanmorgen afwezig was. Alweer beter?’

‘Jawel, meneer.’

‘Een briefje meegebracht?’

‘Nee, meneer, nog niet.’

‘Dan morgen meebrengen. En niet vergeten.’

‘Nee, meneer.’

Als hij de klas binnenkomt is de Tabakiet er nog niet. Pas als de leeraar al binnen is en de meeste jongens al op hun plaats zitten komt hij hijgend aanzetten. Zonder op of om te kijken gaat hij langs Philip heen. Op hetzelfde moment luidt de tweede bel en de les begint. Het is warm in het lokaal en Philip voelt zich onbehagelijk in zijn nette pak. De stemmen van de jongens die hun les opzeggen drenzen eentonig in zijn ooren. Van tijd tot tijd wordt er ergens in een andere klas een stoel verschoven of breekt een straatgeluid plotseling met de helderheid van een radiouitzending boven de verveling van de jongensstemmen uit.

Na Han en Dolf is Philip aan de beurt. Hij heeft zijn les wel geleerd maar het is alsof de ochtend in het park hem alles weer heeft doen vergeten. En hij spant er zich ook niet voor in om zich er nog iets van te binnen te brengen.

Na hem is de beurt aan den Tabakiet. De Tabakiet is zoo'n voorbeeldige leerling dat niemand meer luistert als hij zijn les opzegt.

De leeraar stelt een vraag en prompt daarop komt de stem van den Tabakiet. De jongens dommelen in. Alleen Philip luistert. Het is de stem van den Tabakiet die spreekt maar het is niet de stem waarmee hij gewoonlijk zijn lessen opzegt. Na de eerste paar woorden die er vlot uitgekomen zijn hakkelt de stem, wordt bijna onverstaanbaar, stottert iets en blijft dan plotseling zwijgen. De leeraar herhaalt de vraag en spelt zelfs behulpzaam de eerste letters van het antwoord om den Tabakiet op weg te helpen. Maar het blijft stil.

De leeraar stelt een andere vraag. Het is duidelijk dat hij niet weet wat hem overkomt en dat hij alleen de vriendelijke bedoeling heeft den Tabakiet weer op dreef te brengen. Maar zijn poging mislukt. De Tabakiet blijft zwijgen.

‘Als je niet zoo'n goede leerling was zou ik werkelijk gelooven dat je je les zelfs niet ingekeken hebt.’

Geen antwoord.

‘Als je soms ziek geweest bent, zeg het dan. Dat is geen doodzonde.’

‘Ik ben niet ziek geweest.’

‘Is er dan iets anders gebeurd?’

‘Ik heb geen tijd gehad.’

‘Uit geweest?’

‘Nee, meneer....’

De leeraar durft den dialoog niet voortzetten, want de klas die uit zijn dommel ontwaakt is begint belangstelling voor het incident te toonen.

‘Ik verwacht je om vier uur in de leeraarskamer....’

‘Ja, meneer.’

‘Van Ham, het is jouw beurt. Stilte....’

De rust keer terug. Philip werpt tersluiks een blik naar den Tabakiet. Maar de Tabakiet houdt het hoofd afgewend. Philip kan zijn gezicht niet zien.

In de vijf minuten tusschen de beide lesuren sleept Han hem mee naar een hoek van de klas waar een van de jongens voor een groepje intiemen een lucifer heen en weer beweegt achter een omgebogen briefkaart met een scabreus plaatje erop. De komst van den leeraar doet hen uiteenstuiven en Philip heeft geen gelegenheid meer om den Tabakiet iets te zeggen.

Het tweede lesuur is nog saaier dan het eerste. Philip doet geen poging meer zijn aandacht bij het werk te bepalen. Zijn gedachten treuzelen nog bij den ochtend die al weer ver, ver achter hem ligt, van tijd tot tijd even onderbroken door een onrustig gevoel als hij aan het briefje denkt dat hij morgen meebrengen moet. Over zijn lessenaar gebogen alsof hij met de meeste aandacht het besprokene in zijn grammatica volgt, is hij net zoo'n beetje ingesuft als een van zijn buurjongens hem een por in de zij geeft en hem een briefje in de hand moffelt.

Het komt van den Tabakiet. Philip leest: ‘Ik moet je spreken. Wacht om vier uur op me.’

Hij knikt tegen den Tabakiet ten teeken dat hij het briefje ontvangen heeft en antwoorden zal, scheurt een reepje van zijn schrift en krabbelt terug:

‘Onmogelijk. Moet naar den Haag trein van tien over half vijf. Kom morgen half negen lunchroom.’

De Tabakiet leest het briefje en begint weer iets te schrijven.

Even later wordt Philip een tweede epistel in de hand geduwd.

‘Kan niet wachten tot morgen. Móét je spreken. Ga vooruit naar het station. Ik haal je wel in.’

Philip knikt weer ten teeken dat het goed is. Het ongewone gedrag van den Tabakiet puzzelt hem. Het geeft hem een gevoel van onbehagelijkheid.

Als de bel gaat slipt de Tabakiet de klas uit voordat Philip hem te pakken kan krijgen. ‘Tant pis,’ denkt Philip geëergerd, ‘ik wacht niet op hem.’ Hij neemt de tram en is eerder aan het station dan hij dacht. Met zijn kaartje in de hand slentert hij het perron op en neer. Hij heeft nog tien minuten.

Er staan al massa's menschen te wachten en nog altijd stroomen er meer het station binnen. Om den Tabakiet niet te missen blijft Philip bij den trap staan die van den ingang naar het tweede perron leidt.

‘Hij moet natuurlijk eerst nog in de leeraarskamer wachten. Hij kan er toch niet op tijd zijn,’ denkt Philip. Maar het duurt niet lang of hij ziet den Tabakiet in de verte aankomen.

Even later staan ze tegenover elkander.

‘Dat heb je gauw gedaan. Wat zei de dikke? Heeft hij je straf gegeven?’

De Tabakiet schudt ontkennend het hoofd. Hij is te zeer buiten adem om een woord uit te brengen.

‘Over vijf minuten gaat mijn trein,’ merkt Philip op.

De Tabakiet werpt een blik naar de klok.

‘Kom mee naar het eind van het perron daar zijn minder menschen.’

Philip volgt hem, meer en meer verbaasd over het vreemde gedrag van den Tabakiet.

Zij hebben tot nu toe achter elkaar geloopen maar als ze goed

en wel buiten de overkapping zijn keert de Tabakiet zich plotseling om zoodat zij opeens tegenover elkaar staan.

‘Je bent vanmorgen met Marc uitgeweest.’

Philip is zoo verbaasd van den toon waarop de woorden uitgesproken worden en van de wonderlijke uitdrukking in de oogen van den Tabakiet dat hij niet zoo gauw kan antwoorden. De Tabakiet herneemt:

‘Je hoeft er niet om te liegen. Ik weet het want ik heb Marc tusschen twaalf en twee gezien.’

‘Waarom zou ik er om liegen? Ik heb het je gisteren zelf al verteld.’

‘En Maandag heb je weer met hem afgesproken....’

‘Ik zou Maandag met jou meekomen....’

‘Met mij kom je niet mee.’

‘Goed dan kom ik niet met je mee. Ik hecht er heelemaal niet aan om met je mee te komen. Ik kan evengoed alleen gaan.’

‘Je gáát niet meer alleen met Marc uit.’

‘Je lijkt wel gek. Waarom zou ik niet met Marc uitgaan als hij het me zelf vraagt.’

‘Dus je wilt niet doen wat ik je vraag....?’

‘Je hebt me niets gevraagd.’

‘Ik vraag je om niet meer met Marc uit te gaan....’

‘Waarom?’

‘Omdat je niets met hem te maken hebt.’

‘Evenveel als jij....’

‘Evenveel als ik....? Is dat waar of lieg je weer?’

‘Ik.... ik denk dat het de waarheid is....’

De Tabakiet antwoordt niet. Zijn oogen blijven Philip aanzien, zoo bitter en vol haat dat Philip er zenuwachtig van wordt.

‘Je lijkt wel gek....’ ontsnapt Philip weer en met meer heftigheid dan hij werkelijk bedoelt. Het gezicht van den Tabakiet wordt witter en witter. Zijn lippen trillen.

Straks valt hij flauw denkt Philip maar hij is zoo overrompeld dat hij niet weet wat hij zeggen of doen moet om den Tabakiet te kalmeeren.

‘Ik geloof dat dat mijn trein is....’ zegt hij onhandig. ‘Laten we er nu niet verder over praten. Morgen hebben we misschien meer tijd....’ Hij steekt zijn hand uit om den Tabakiet te beduiden dat hij hem niet onvriendelijk gezind is maar de Tabakiet

heeft zich met een ruk omgedraaid. Als een wildeman ziet Philip hem door de dichte menschenmassa dringen, in de richting van den uitgang.

De trein staat op het punt om te vertrekken maar Philip denkt niet langer na, en rent terug achter den Tabakiet aan. De Tabakiet heeft een aanzienlijken voorsprong en de voortdurend binnenstroomende menschen verhinderen Philip dien voorsprong in te halen. De Tabakiet is al bij den uitgang. Hij wil erdoor rennen maar gelukkig houdt een controleur hem tegen en vraagt naar zijn kaartje. Met een laatste krachtsinspanning haalt Philip hem in en grijpt hem bij zijn arm. Zij staan nu weer, alletwee buiten adem, op het trottoir van het stationsplein. Philip laat den arm van den Tabakiet niet los.

‘Het was niet mijn bedoeling om onaardig tegen je te zijn....’

‘Het kan me niet schelen wat je bedoeling is. Laat me los!’

‘Nee....’

‘Laat me los zeg ik je....’

‘Nee....’

De Tabakiet ziet hem weer aan en ditmaal alsof hij zich als een tijger op Philip werpen zal. Maar dat gebeurt niet. Met een heftigen ruk draait hij zich om. Zijn arm is aan Philips hand ontsnapt.

‘Archie....’ Het is de eerste keer dat Philip hem zoo noemt en hij schreeuwt den naam uit met alle kracht die in hem is.

Maar op hetzelfde moment is het al gebeurd.

Het snerpende piepen van een rem die met alle kracht aangetrokken wordt. Een hysterische gil van een vrouwenstem. En menschen die van alle kanten tegelijk toeschieten op de plek waar de vrachtwagen tot stilstand gekomen is.

‘Een dokter....’ wordt er geroepen. Philip staat bewegingloos op dezelfde plek waar de Tabakiet zooeven nog naast hem stond. Een agent met een fluitje in den mond loopt tegen hem aan. Van alle kanten komen andere agenten opzetten die een cordon vormen en de opdringende menschen terugdringen.

‘Morsdood,’ zegt een man die naast Philip staat.

Om den hoek van het stationsplein komt een ambulance-wagen aan met een gillende sirene. De menschen stuiven uit elkaar. Een dokter stapt uit en buigt zich over iets dat vormeloos en onherkenbaar op de smerige keien ligt. Twee verplegers dragen

een brancard aan, tillen iets op en trekken het zeildoek er overheen. Op de leege open plek bij den vrachtwagen discussieeren de chauffeur, de dokter en een agent.

De tasch van den Tabakiet is op den grond blijven liggen. Philips oogen hebben zonder dat hij het zelf merkte al dien tijd hardnekkig op dat zwarte hoopje gestaard dat naast een van de wielen ligt. Hij doet een paar passen voorwaarts, aarzelt weer, maar buigt zich plotseling voorover en neemt de tasch op. De dokter gaat al terug naar de ambulance. Philip wordt tegengehouden door een agent maar hij rukt zich los en rent achter den dokter aan.

‘Zijn tasch....’ zegt hij flauwtjes.

De dokter keert zich om, ziet hem aan met iets van verwondering, neemt de tasch van hem over en legt dan vriendelijk een hand op zijn schouder.

‘Erg geschrokken? Ga maar gauw naar huis. En wees voorzichtig op straat. Al die ongelukken konden vermeden worden...’

Philip wil iets zeggen.... dat hij een vriend is van den Tabakiet, dat hij geprobeerd heeft den Tabakiet vast te houden, dat de Tabakiet alles verkeerd begrepen heeft.... dat.... Maar zijn lippen willen niet bewegen. Het is alsof zijn heele lichaam verstijfd is als een muur rondom de kolkende misselijkheid die binnen in hem is.

De dokter stapt in en de deur van de ambulance wordt dichtgeslagen. De menschen verspreiden zich....

Philip heeft geen moed meer om naar den Haag te gaan. Zonder te weten hoe, bereikt hij den steiger waar een boot klaar ligt. Thuis slipt hij ineens door naar zijn kamer. Daar blijft hij zitten zonder iets te doen tot hij de stemmen hoort van de zusjes die teruggekomen zijn. Als de gong voor het eten luidt komt hij beneden. Op de vragen waarom hij niet bij grootma gekomen is discht hij zonder moeite een geloofwaardig verhaal op dat zijn afwezigheid voldoende excuseert. Na het eten gaat hij terug naar zijn kamer. Hij opent zijn boeken om zijn huiswerk te maken, maar zijn oogen staren in de verte. Het is leeg, leeg, leeg om hem heen....

Den volgenden morgen op school heeft iedereen al van het ongeluk gehoord. De rector houdt een kleine toespraak. Niemand vraagt Philip meer om het briefje.

Maandagochtend om elf uur is de begrafenis. De rector heeft laten aankondigen dat diegenen die hun klasgenoot de laatste eer willen bewijzen om tien uur weg kunnen gaan. Zes jongens, waaronder Han en Dolf, vragen verlof om weg te mogen, maar inplaats van naar het kerkhof te gaan, gaan zij taartjes eten. Philip maakt zich van hen af. Hij weet zelf niet wat hij wil. Eerst blijft hij voor een bloemenwinkel staan maar hij heeft maar één gulden in zijn zak en hij weet ook niet wat hij erbij schrijven moet. Dan slentert hij den kant uit van de straat waar de Tabakiet woont. De winkel is gesloten. Van het woonhuis zijn de gordijnen dicht

Wat later staat hij bij den ingang van het kerkhof. Maar als hij de zwarte paarden ziet naderen vlucht hij weg.

Hij is blij als hij 's middags weer op school zit tusschen de bekende dingen en geluiden.

Maar als het tegen vieren gaat begint zijn onrust weer te groeien. Het is Maandag en Marc heeft gezegd:

‘Kom Maandag om vier uur.... Met Archie.... Of anders zonder Archie....’

Philip heeft geen zin om Marc te zien maar als hij eenmaal op straat staat kan hij niet besluiten naar huis te gaan. Als vanzelf fietst hij de richting van het park uit.

Bij een overweg waar hij wachten moet omdat het licht op rood staat, komt hij naast een sigarettenwinkel te staan. Tusschen allerlei doosjes en blikjes met kleurige namen die hij niet kent, ligt ook een rijtje Camels.

Hij voelt in zijn zak naar den gulden. Als hij even later den winkel uitkomt en weer doorfietst heeft hij een pakje Camels bij zich.

Hij vindt Marc bij den vijver. Philip zet zijn fiets tegen een boom en gaat naast hem zitten. Geen van beiden zegt een woord.

‘Hij weet het misschien niet,’ denkt Philip, ‘maar ik kan het hem niet vertellen. Straks zal hij misschien vragen waar Archie is....’

Maar Marc vraagt niets. Hij zit rechtop met zijn rug tegen een boom geleund, zooals den eersten keer dat Philip daar met hem gezeten heeft. Zijn gezicht is rustig.

‘Ik ben toch nog maar even gekomen....’ begint Philip aarzelend.

‘Ik verwachtte je. Ik ben den heelen middag al hier.’

‘Maar ik heb niet veel tijd.... Ik.... kon eigenlijk niet goed weg vandaag....’

‘Ben je naar de begrafenis geweest?’

Philips hart begint te kloppen als een hamer.

‘Nee.... Ik.... ik was erbij toen het gebeurde....’

‘Daar was ik al bang voor....’

Marc's stem is rustig, zelfs niet onvriendelijk, maar voor Philip zijn het onverdragelijk bittere woorden.

Een langen tijd gaat voorbij zonder dat een van beiden spreekt.

Er is een roezig lawaai om hen heen van voorbijslenterende wandelaars en spelende kinderen. Een kleine jongen heeft zijn bal in hun richting gegooid. De bal stuit vlak voor hen op en rolt langs hen heen. Marc buigt zich opzij, grijpt den bal en gooit hem terug naar het kind dat huppelend verder rent.

Philips vingers spelen zenuwachtig met het pakje Camels. Als Marc nu maar een sigaret aanbood.... als er maar iets gebeurde dat gewoon was en een einde maakte aan dat benauwde gevoel van beklemming....

Met een snel gebaar haalt hij de sigaretten te voorschijn en duwt ze zonder iets te zeggen in Marc's hand.

Marc kijkt naar de sigaretten en kijkt dan naar hem.

‘Dat had je niet moeten doen....’

‘Ik heb het alleen gedaan omdat je....’ Philip breekt af, slikt heftig en vult aan: ‘.... omdat je anders niets te rooken hebt...’

‘Dank je. Het is erg vriendelijk van je.’

Marc opent het pakje niet, maar bergt het ordelijk en langzaam in den zak van zijn blazer. Weer zitten ze een tijdlang zwijgend naast elkaar. Als ergens een torenklok vijf uur slaat, staat Marc op.

‘Ik heb nog het een en ander te doen vandaag. Ik wou het liever niet te laat maken....’

Philip zegt niets terug. Marc wacht tot hij zijn fiets gepakt heeft. Zonder haast slenteren ze terug naar den uitgang. Daar blijven ze alletwee weer stilstaan.

Philip wacht erop dat Marc iets zeggen zal.... ‘tot morgen’.... of ‘kom nog eens om vier uur als je zin hebt,’.... Maar Marc zegt niets. Hij steekt alleen zijn hand uit. Maar als Philip die vastgrijpen wil is het niet Marc's hand waar zijn vingers zich omheen knellen maar het pakje Camels dat Marc hem teruggegeven heeft.

Philips oogen vullen zich met tranen. Terwijl het pakje Camels weer terugglijdt in zijn zak hoort hij dezelfde rustige en niet onvriendelijke stem van daareven die zegt:

‘Het is erg vriendelijk van je dat je die sigaretten voor me gekocht hebt, maar ik heb ze niet meer noodig. Ik heb juist besloten dat ik voortaan niet meer rooken zal.’

A.H. Nijhoff


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs