De Gids. Jaargang 105

[p. 288]

Kruseman's woningwet en de provincie

Mr. J. Kruseman, De Volkshuisvesting onder de Woningwet. Geschiedkundig overzicht en herinneringen. - Tjeenk Willink & Zoon, Haarlem 1940.

Kruseman, de bekende commentator van de Woningwet, is reeds in zijn jonge jaren practisch werkzaam geweest op het gebied der volkshuisvesting. Zijn arbeid op dit terrein heeft veel bijgedragen tot het tot stand komen van de Woningwet, terwijl hij later als onder-voorzitter van den Rijkswoningraad en voorzitter van de Amsterdamsche Gezondheidscommissie bij de uitvoering van de wet nauw betrokken is geweest. Door zijn adviezen en critiek heeft hij mede invloed uitgeoefend op de wijzigingen, welke de wet in den loop der jaren heeft ondergaan. Na zijn aftreden in 1937 als president van het Amsterdamsche Gerechtshof kreeg Kruseman de welkome gelegenheid uitvoering te geven aan zijn reeds sedert vele jaren gekoesterden wensch om te voorzien in de behoefte aan een geschiedkundig overzicht van hetgeen met betrekking tot de volkshuisvesting onder de Woningwet was verricht en van de voornaamste vragen, waartoe dit onderwerp aanleiding gaf.

Het boek, dat in April 1940 is voltooid en dat ter perse was, toen de oorlog over Nederland uitbrak, laat zich prettig lezen. Het is frisch en levendig geschreven; vele persoonlijke herinneringen, welke Mr. Kruseman door zijn beschouwingen van zakelijken en technisch-juridischen aard heeft heen gevlochten, dragen bij tot de gemakkelijke verteerbaarheid van den uiteraard vaak drogen kost, welke hier moest worden opgedischt.

Verschillende personen, die bij de totstandkoming, de uitvoering of de herziening der wet een rol hebben gespeeld, passeeren de revue en worden door Mr. Kruseman op dikwijls onomwonden wijze getypeerd; zoo vertelt hij van Mr. Goeman

[p. 289]

Borgesius: ‘als jurist hield hij zich op de hoogte door bij de vergaderingen van de Nederlandsche Juristenvereeniging als verslaggever te fungeeren, waar hij eens het kunststukje heeft volbracht aan de hand van de argumenten in het prae-advies, een duidelijk verslag in de Nieuwe Rotterdamsche Courant te plaatsen van de rede eens prae-adviseurs, welke niemand in de vergadering had kunnen volgen’. Over Mr. van Gijn is Mr. Kruseman beslist onvriendelijk als hij dezen weinig psychologisch inzicht, weinig menschenkennis toedicht. ‘Ik leerde hem beschouwen als de type van een “Prinzipienreiter”, die een stelsel had opgebouwd in zijn studeerkamer en zich hieraan vasthield, zonder na te gaan of de werkelijkheid aan zijn theorie beantwoordde.’ Daarentegen gewaagt hij met groote waardeering van het werk van mannen als Mr. Hudig en Mr. Lietaert Peerbolte.

Van Mr. Kruseman's beschouwingen over het bouw- en woningtoezicht ten plattelande en over de vaststelling van streekplannen heb ik met bijzondere belangstelling kennis genomen, omdat mij daaruit gebleken is, dat hij ten aanzien daarvan de richting wil uitgaan, welke door mij is aangegeven in mijn Gids-artikel van September 1939: Restauratie van de bouworde van den Staat. Men zal zich wellicht herinneren, dat ik daarin betoogd heb, dat de provinciale wetgever allerlei door de gemeente aan zich getrokken belangen kan en moet regelen, voorzoover die belangen over de gemeentesfeer heenreiken, terwijl het daarbij niet noodig is, dat de geheele provincie bij een regeling door den provincialen wetgever gebaat is. Met name wees ik erop, dat het veel doeltreffender is den provinciën tot taak te stellen, z.g. streekbelangen te regelen, dan vast te houden aan de bestaande, in de Gemeentewet vastgelegde, zeer gebrekkig werkende regeling betreffende samenwerking van gemeenten ter verzorging van zoodanige belangen.

In Mr. Kruseman begroet ik ten deze een medestander, waar hij de inlassching in de Woningwet van de artikelen 45 tot 50 bespreekt, waartoe de beweging naar streekplannen aanleiding heeft gegeven. Hij deelt daaromtrent mede, dat die artikelen na een moeilijke parlementaire behandeling grootendeels in overeenstemming zijn gebracht met de toen juist tot stand gekomen artikelen van de Gemeentewet betreffende samenwerking der gemeenten. Verder memoreert hij, dat hij in 1925 het oorspron-

[p. 290]

kelijke voorstel van een commissie, benoemd door de Vereeniging van Nederlandsche Gemeenten en het Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting, om voor de totstandkoming van die streekplannen nieuwe publiekrechtelijke lichamen, z.g. Gewestelijke Raden, in te stellen, tezamen met Wibaut op een gemeenschappelijk congres der twee vereenigingen krachtig heeft bestreden. De colleges van Gedeputeerde Staten schenen hem de aangewezen lichamen om leiding te nemen in het ontwerpen van streekplannen. Mr. Kruseman wijst er dan op, dat het wetsvoorstel van de Regeering in deze richting is gegaan en o.a. hierin afwijkt van de Gemeentewet, dat de eventueele dwang tot regeling niet van de Kroon, doch van Gedeputeerde Staten uitgaat. Overigens echter staat ook bij de streekplannen de vrijwillige samenwerking der gemeenten op den voorgrond.

Vervolgens constateert hij, dat deze regeling niet bevredigend heeft gewerkt; er zijn een aantal streekplancommissies ingesteld, maar met de totstandkoming dezer plannen gaat het niet vlot. Tot dusverre is het slechts gelukt één streekplan tot stand te brengen: het plan Kust-West-Zeeuwsch-Vlaanderen. De geheele procedure, waarin Gedeputeerde Staten niet voldoende zeggenschap hebben, is zeer omslachtig en tijdroovend gebleken, zegt Mr. Kruseman, zoodat de bepalingen der Woningwet op dit punt herziening vereischen. En daarop laat hij volgen:

‘De vraag rijst m.i., of de wetgever niet het vaststellen van het streekplan na ingewonnen advies der onder voorzitterschap van een Commissaris der Koningin of van een lid van Ged. Staten ingestelde inter-gemeentelijke commissie, zou kunnen opdragen aan de Provinciale Staten, met beroepsrecht der gemeenten op de Kroon. Het geval, dat een streekplan gelegen is in meer dan één provincie, moet dan nader geregeld worden; dit is thans voorzien bij de artikelen 46, 5e lid, 47, 48 en 49 der Woningwet.’

Ik zou hieraan willen toevoegen, dat dan ook het initiatief tot het tot stand brengen van een streekplan van de provincie zou moeten kunnen uitgaan, indien bleek, dat daaraan voor een bepaalde streek behoefte bestond. Aan de betrokken gemeenten zou bij de uitvoering van een zoodanig plan voor zoover noodig een zekere mate van zelfbestuur kunnen worden gelaten.

In ieder geval demonstreeren de mededeelingen van Mr. Kru-

[p. 289]

seman zeer duidelijk, dat de tegenwoordige toestand niet bestendigd mag blijven. Hij betoogt toch, dat de groote vertraging, welke de streekplannen thans ondervinden, voornamelijk schijnt te worden veroorzaakt, doordat het lid van Gedeputeerde Staten, dat zich met de voorbereiding van de instelling der Commissie bezighoudt, gewikkeld wordt in een schier eindelooze briefwisseling met de gemeentebesturen, welke bij de zaak betrokken zijn en elk een eigen standpunt verdedigen in het belang hunner gemeente, zooals zij dat zien. Waarschijnlijk - zoo voegt hij daaraan toe - bevinden zich onder die gemeentebesturen verscheidene, die geen flauw besef hebben van de eischen van een streekplan.

Ook ten aanzien van het bouw- en woningtoezicht ten plattelande ontwikkelt Mr. Kruseman denkbeelden, die in beginsel strooken met mijn inzichten. Zoo bepleit hij het overbrengen van het initiatief tot gedwongen samenwerking der kleinere gemeenten van de Kroon naar Gedeputeerde Staten. Voorts zou hij een provinciaal subsidie voor de instelling van een bouw- en woningtoezicht ten plattelande een uitkomst achten. Waarom echter, zou ik willen vragen, alleen een provinciaal subsidie; waarom niet een provinciale regeling? Mr. Kruseman toch erkent met mij, dat een goede voorziening in het bouw- en woningtoezicht niet alleen behoort tot de Rijks- en gemeentehuishouding, maar daarnaast ook tot de provinciale huishouding kan gerekend worden.

Een overzicht te geven van den verderen rijken inhoud van het boek laat het bestek van deze aankondiging niet toe. Het is voor de kennis van de geschiedenis van de bemoeiingen van den Nederlandschen wetgever met onze volkshuisvesting en de groote problemen, welke zich gedurende de laatste veertig jaren op dit terrein voordeden, van blijvende waarde.

Molenaar