De Gids. Jaargang 104

[p. 207]

Gunning
Een geleerde - een man - een mensch

Prof. Dr. J.H. Gunning, Wzn., Keur uit de werken van -
J.B. Wolters, Groningen, Batavia 1940

Als men Gunning beter leert kennen, blijken er drie dingen te zijn, die hem geen oogenblik in den steek laten. Het eerste is zijn godsdienstige zin. Hij is een christelijk man en hij is in dat opzicht voor geen transactie toegankelijk, al heeft zijn orthodoxie in verbinding met zijn liberale opvattingen in de politiek wel misverstand gewekt. Het tweede is zijn groote genegenheid voor de klassieke cultuur. Hij is niet alleen ‘van huis uit’ klassiek philoloog - zooals hij van zichzelf ergens zegt - hij kent de klassieken, hij bewondert ze, heeft ze lief, kent hun beteekenis, hun grootheid en hun zwakheden. Citeert hij den Bijbel zonder een zweem van onzekerheid omtrent strekking en plaats der geciteerde woorden, waar hij een bondig, een illustreerend, een levenswijs gezegde zoekt, schiet hem licht iets te binnen, dat van Grieken of Romeinen stamt. Het derde is het bewustzijn van zijn taak als paedagoog.

Wat dit laatste betreft, mag men mij niet misverstaan. Gunning is geen moraliseerende schoolmeester, die ons verveelt met levenslessen, of een sentimenteele meneer, die eeuwigdurend aan onze opvoeding rondvingert. Niets ligt hem verder, want Gunning is een man van eenvoudige lijnen, sterk en actief. En.... sentimenteel, neen, dat is héél anders. Gunning kan korzelig lijken en eruptief uit z'n slof schieten en iemand zoo vierkant zeggen wat hij op zijn hart heeft, dat menigeen hem heeft misverstaan. Menigeen heeft moeite gehad - zoolang men hem niet van nabij kende - om zijn welmeenende oprechtheid te zien door zijn vaak weinig zachtzinnige beoordeeling van personen en toe-

[p. 208]

standen heen. Dat getuigen niet slechts jongeren dan hij, die hem leerden kennen, maar ook zijn leeftijdgenoten. Nogmaals, sentimentaliteit kan men Gunning waarlijk niet verwijten.

Wanneer ik zeg, dat hij nooit vergeet, dat hij paedagoog is, bedoel ik allereerst dit: hij ziet zijn taak niet als beschouwelijk, gelijk die van den wijsgeer, noch als theoretisch-experimenteel, gelijk die van den laboratorium-psycholoog, maar als practisch en maatschappelijk. Practisch, dat is: gericht op het handelen; maatschappelijk, dat is: in een situatie, waarbij meer menschen betrokken zijn dan dit individueele kind. Het wil ook zeggen: vooruitziend naar de konsekwenties in verre toekomst; konsekwenties voor dit kind, deze groep, dit vak, deze strooming. Gunning vergeet nooit zijn verantwoordelijkheid als de oudere, die weet, die ervaren heeft, waar de jongere weet zonder ervaren te hebben, of slechts gist, jazelfs ook dat niet doet en geen probleem ziet. Hij denkt ook steeds historisch, kent als geen ander de geschiedenis van opvoedkunde. opvoeding, onderwijs en van tal van aspecten des maatschappelijken levens.

Binnen de grenzen van het practische gaat Gunning's voornaamste belangstelling uit naar de school en het gezin, vooral het kleuteronderwijs en de lagere school nemen een belangrijk deel van zijn aandacht in beslag, hoewel hij zelf leeraar is geweest voor hij zich in 1898 geheel aan de paedagogiek ging wijden. Zijn jarenlange schoolopzienerschap heeft zijn belangstelling wel met noodzaak aldus geaccentueerd.

In '98 ging hij naar Jena en kon daar van nabij zien, waartoe het Herbartianisme leidde. Hij had er heel gauw genoeg van. Een les, die ‘goed’ heette, omdat de methode klopte met Herbart's theorieën, zonder dat vaststond of de jeugd er iets aan gehad had - dat ging een man, die zoo uit de klas kwam, wat al te ver. En het zal niemand verwonderen, dat Gunning de uitvinder is van een te rechtertijd gekomen uitvinding, van het woord ‘vermethodieking’. Gunning, die de paedagogiek als ‘ars’ ziet, - Gunning, wiens kinderliefde onmiskenbaar is, die de bewogenheid, de veelvormigheid, de veelzijdigheid der paedagogische situatie van zoo nabij kende, - die een enorm aantal paedagogische strijd- en tijdschriften geleverd heeft, - die Gunning zou in 1900 als academisch docent optreden. Het is duidelijk, dat

[p. 209]

hij geen systematicus, geen systeem-bouwer is en het verwondert niet, dat hij een man was, die redevoeringen en voordrachten hield, artikelen en studies schreef - alles steeds in zijn welverzorgden stijl -, niet een man van dikke boeken noch zelfs éen van een breed opgezet, wijsgeerig gesubstrueerd betoog. Gunning spreekt tot zijn lezer. En deze zal luisteren, want Gunning spreekt, omdat hij wat te zeggen heeft en Gunning spreekt met gezag. Men verweet hem wel eens, autoritair te zijn. Het kan zijn, dat men geen ongelijk had. Men vond Gunning wel eens al te intransigent, een ‘hard-nekkig’ man. Het kan alweer zijn, dat men geen ongelijk had. Maar wat doet het er alles toe, nu wij dit rijke leven overzien; nu we het zien vastgelegd in zijn geschriften en onze menschelijke besomming maken en niet vragen naar persoonlijke kleinigheden maar naar de zakelijke opbrengst.

De Vereeniging tot bevordering van de studie der Paedagogiek maakt ons in dezen bundel dit overzicht mogelijk. Hij weerspiegelt den strijd om de vraagstukken, welke het begin der twintigste eeuw hebben bezig gehouden. Stellig zal Gunning er noode eenige stukken in missen, over de geheelonthouding en over het bewaarschoolonderwijs; evenwel: 621 bladzijden, dat mocht genoeg zijn!

En nu deze Keur voor ons ligt, een representatieve bloemlezing uit zijn werken, bij zijn tachtigsten verjaardag samengesteld en hem aangeboden - naar dag en datum precies - veertig jaren na zijn optreden als privaat-docent (3 Februari 1940), legt zij niet slechts getuigenis af van de talrijke goede eigenschappen en persoonlijke gaven, welke ik in het voorafgaande reeds opsomde, zij levert ons bovendien nog eenige andere gegevens, onontbeerlijk voor het opmaken der balans. Allereerst blijkt dit: al die artikelen - ze strekken zich uit over een tijdperk van vijf en dertig jaren - zijn nog actueel. Vervolgens: er is géén artikel bij, waarvan men zich afvraagt of het behandelde onderwerp nu waarlijk toch niet àl te futiel is. En ten slotte: Gunning moge geen systematicus zijn, hij is wel wat anders: hij is wèl een persoonlijkheid. Hij overvalt ons niet met de meest ongecontroleerde incoherenties; hij zegt niet hier het een, daar het ander en laat den lezer de keuze. Achter elk zijner waarlijk tallooze publicaties staat de man, die Gunning is. Een man - een mensch.

M.J. Langeveld