De Gids. Jaargang 104

[p. 109]

Aanteekeningen en opmerkingen

De noodzaak van reservevorming, ook voor den staat

Er is eenigen tijd geleden in de Nieuwe Rotterdamsche Courant een lezenswaardige artikelenreeks gepubliceerd over bedrijfsleven en winstbelasting. In het tweede artikel wordt betoogd, dat tenzij alsnog ruime onbelaste reserveeringen bij de regeling van de winstbelasting worden toegestaan, het bedrijfsleven de wet niet als een winstbelasting, doch als een boekwinstbelasting zal beschouwen.

Men krijgt den indruk - zoo vervolgt de schrijver - dat de Minister te veel over het hoofd heeft gezien, dat de meeste groote ondernemingen een continu-bedrijf uitoefenen, dat aan conjunctuurschommelingen blootstaat. Daartegen kan de beste bedrijfsleiding de onderneming niet anders beschermen dan door jaarlijks een belans op te maken, op voorzichtige wijze, en wel door ruime reserveeringen toe te passen, die veroorloven, dat de berekening van reëele winst wordt verschoven naar een tijdstip waarop de leiding meent, werkelijk zekerheid te hebben, dat deze winst niet door bedrijfsverliezen te niet zal worden gedaan. Het bedrijfsleven heeft behoefte aan compensatie van bedrijfsverliezen over een veel langer tijdsverloop dan de wet toestaat.

Wij onderschrijven dit betoog. Maar terwijl het voor het betoog van den schrijver in de Nieuwe Rotterdamsche Courant voldoende was, dit feit te constateeren, wenschen wij een poging te doen om het te verklaren en uit die verklaring een conclusie te trekken voor de financieele politiek van den Staat.

Wij meenen, dat de houding van den Minister tegenover het reserveeringsvraagstuk te verklaren is uit de omstandigheid, dat het vormen van liquide of gemakkelijk realiseerbare reserves om in de behoefte van den Staatsdienst te voorzien niet voorkomt. Behalve misschien voor enkele staatsbedrijven en in het verleden

[p. 110]

ook bij de financiering van den woningbouw. Wat er voorts nog aan reserves aanwezig was, is opgeteerd.

Reserveeren voor toekomstige stroppen ligt dan ook volkomen buiten de in regeeringskringen aanwezige gedachtensfeer. De Regeering streeft steeds naar het indienen van een sluitende begrooting voor den gewonen dienst. Daarbij ondervindt zij - vooral in tijden van voorspoed - groote moeite om den aandrang van de Tweede Kamer tot het voteeren van nieuwe of hoogere uitgaven te weerstaan. Van reserves op een begrooting is geen sprake zoodat een batig slot op de rekening van een bepaald dienstjaar het gevolg is van toevallige omstandigheden. En als het tegenloopt, wijst de rekening een tekort aan. Geschiedt dit eenige jaren achtereen, dan hoopen de tekorten zich van jaar tot jaar op. Een deel dier tekorten kan tegen de toevallige overschotten van vorige jaren worden afgeboekt; voor de rest moet op den duur worden geleend. In tijden van buitengewoon abnormale omstandigheden, van crisis-werkloosheid of oorlog zijn er geen reserves en leent de Staat op groote schaal, terwijl de belastingschroef verder wordt aangedraaid.

De fout is dus, dat de Staat om zoo te zeggen van de hand in den tand leeft. Hij weet in normale tijden meestal de middelen wel te vinden om in de loopende uitgaven te voorzien, maar reserves om in de behoeften van zijn eigen dienst in abnormale tijden te voorzien worden niet gevormd.

Men is aan deze onsoliede politiek zóó gewend geraakt, dat men niet meer inziet, dat ondernemingen een dergelijke politiek niet kunnen en mogen volgen, zonder in de grootste misère te geraken. De opeenvolgende regeeringen zien over het hoofd, dat voor ieder continu-bedrijf, dus òòk voor den Staat, reserves noodig zijn om aan abnormale tijden het hoofd te kunnen bieden.

Nu zegt men, dat de Staat reserveert door op zijn staatsschuld af te lossen. Zoolang de Staat meer aflost dan hij er nieuw bij neemt, zit er een kern van waarheid in deze tegenwerping. Maar als een nieuwe calamiteit - gelijk de huidige buitengewone omstandigheden - opdaagt, vóór de schuld uit den tijd van den vorigen oorlog en de daarop gevolgde crisis is afgelost, beteekent dit, dat de aflossingen onvoldoende zijn geweest. En het gevolg is, dat met elke nieuwe calamiteit de staatsschuld met sprongen omhoog gaat, zonder dat in de daarop volgende jaren de laatste

[p. 111]

stijging kan worden teniet gedaan. Vóór den wereldoorlog bedroeg onze staatsschuld 1100 millioen. Tijdens en na dien oorlog steeg zij tot 2900 millioen (in 1925) om daarna tot 2328 millioen (in 1932) te dalen. Maar vervolgens ging de curve weer omhoog totdat een maximum van rond 3200 millioen in 1938 en 1939 werd bereikt.

Nu kan men wel betoogen, dat daartegenover toch een staatsvermogen staat; doch dit bestaat grootendeels uit zaken buiten den handel. En voor zoover zulks niet het geval is, kan dit vermogen grootendeels niet vervreemd worden zonder derving van inkomsten uit dit vermogen, die in vele gevallen de rente van de daardoor te delgen staatsschuld overtreffen.

Dit sombere beeld is een gevolg van het miskennen van de beteekenis van reserveeringen in goede tijden. Men lost leeningen vrij stereotiep in veertig jaren af en baseert dezen termijn op den levensduur van de met leeningsgeld aangelegde werken. Wat om twee redenen foutief is. Primo, omdat er ook voor tekorten van den gewonen dienst geleend wordt. En secundo, omdat als de staatsschuld te sterk oploopt er uitsluitend om de nadeelige gevolgen daarvan af te wenden meer moet worden afgelost. Daarom moet de Staat in normale tijden op zijn wijze reserves vormen, door veel meer schuld af te lossen dan waartoe hij verplicht is.

Wij weten wel in welken kring deze suggestie op verzet zal stuiten. Dezelfde groepen, die in het verleden onverpoosd op verhooging van uitgaven hebben aangedrongen zullen de gelden, die wij voor extra aflossing op de nationale gevestigde schuld in aanmerking willen doen komen, voor nieuwe uitgaven opeischen. Zulks mag ons echter niet weerhouden op de weinig voorzichtige budgetpolitiek van den Staat der Nederlanden de aandacht te vestigen. Ziet de Regeering in betere tijden niet in, dat de noodgedwongen verhoogde staatsschuld in zoo kort mogelijken tijd op zeer veel lager niveau moet worden teruggebracht, dan zal binnen waarlijk niet al te langen tijd de staatsschuld zóó hoog zijn gestegen, dat de jaarlijksche druk van rente en aflossing op den gewonen dienst onhoudbaar wordt en ons staatscrediet in een slechten reuk komt te staan.

Wat dus voor een particulier bedrijf geldt, namelijk zich in goede tijden sterk te maken voor de toekomst, dient óók voor den Staat te gelden.

Molenaar