De Gids. Jaargang 103

[p. 385]

Albarda

Ir. J.W. Albarda, Een kwarteeuw parlementaire werkzaamheid in dienst van de bevrijding der Nederlandse arbeidersklasse. Een beeld van de groei der Nederlandse volksgemeenschap.
In opdracht van het Partijbestuur der S.D.A.P. uitgegeven door de N.V. de Arbeiderspers 1938.

Wie, afgaande op den titel van dit boek, mocht meenen, dat men hier te doen heeft met mémoires, door den heer Albarda geschreven ter gelegenheid van zijn 25-jarig Tweedekamermaatschap (op 16 September 1913 aangevangen) vergist zich. Men moet het werk zeker niet bestellen om kennis te maken met de visie van den sociaal-democratischen leider op de politieke gebeurtenissen van de laatste kwarteeuw. Het boek is geschreven door een aantal zijner partijgenooten als een huldiging van den heer Albarda bij zijn zilveren parlementair jubileum. Het is samengesteld door een door het Partijbestuur aangewezen Redactiecommissie, bestaande uit E. Boekman, Dr. H.B. Wiardi Beckman, Koos Vorrink, C. Woudenberg en Piet Schuhmacher. Het begint met een ‘opdracht aan Albarda’, namens het Partijbestuur door den Partijvoorzitter, Koos Vorrink.

Dan volgt het ‘persoonlijk gedeelte’ van het boek, bestaande uit een 23-tal bijdragen, die tezamen een tamelijk fragmentarisch en helaas ook een betrekkelijk vaag beeld van de persoonlijkheid van den gehuldigde geven.

Gedegener kost biedt het daarop volgend ‘algemeen gedeelte’. Het wordt geopend door den heer Boekman met een ‘inleiding van de Redactiecommissie.’

Dan volgt een aantal min of meer uitvoerige opstellen, in drie rubrieken ingedeeld: I. 25 jaar politieke geschiedenis, II. 25 jaar economische en sociale ontwikkeling, III. 25 jaar cultureele ontwikkeling. Tusschen den tekst zijn een aantal foto's geplaatst,

[p. 386]

waarvan de meeste op den heer Albarda persoonlijk betrekking hebben en voortreffelijk geslaagd zijn.

Wij kunnen er niet aan denken hier ter plaatse een opsomming te geven van de tientallen bijdragen, die in dit gedenkboek zijn samengevat. Het noemen van de namen der partijgenooten van den heer Albarda, die zich geroepen hebben gevoeld aan de totstandkoming van dit gedenkboek mede te werken, zou reeds te veel plaatsruimte innemen. Vrijwel alle vooraanstaande sociaaldemocraten treft men er onder aan. Eenigszins vreemd deed het ons aan den naam van Dr. van den Tempel onder deze corypheeën te missen.

En thans een woord over den inhoud van de bijdragen. Reeds merkten wij op, dat het persoonlijk gedeelte, hoe vleiend en vereerend ook voor den gehuldigde, op den buitenstaander betrekkelijk weinig indruk maakt. Men krijgt geen bevredigenden totaal-indruk van de persoonlijkheid van den heer Albarda. Uit politiek oogpunt wordt de beteekenis van den heer Albarda nog wel het best geschetst in de ‘opdracht’ van den heer Vorrink. Een enkele aanhaling:

‘Tweeërlei was zijn taak: hij moest de strijdpositie onzer partij tegenover onze tegenstanders handhaven en versterken en hij moest het noodzakelijke ontwikkelingsproces in de partij zoodanig leiden, dat de eenheid zooveel mogelijk bewaard bleef.’

Inderdaad; vooral dat laatste heeft zijn optreden in de periode welke achter ons ligt, gekenmerkt. En erkend dient: hij is daarin vrijwel geslaagd, al heeft hij niet weten te voorkomen, dat de laatste jaren kleinere of grootere groepen de Partij den rug toekeerden, hetgeen de S.D.A.P. bij de jongste Statenverkiezingen enkele zetels heeft gekost.

Begrijpelijk, maar den buitenstaander tamelijk onoprecht aandoende, zijn de pogingen, door de verschillende medewerkers gedaan om voor de S.D.A.P. onaangename episoden voor de Partij zoo gunstig mogelijk voor te stellen, waarbij de historische waarheid meermalen ernstig in het gedrang komt. Reeds in de ‘opdracht’ komen wij de volgende passage tegen:

‘Herinnerd mag ook worden aan het gebeurde met de Zeven Provinciën. Wie Albarda van nabij kennen, weten, hoe hij onder de leugenen lastercampagne tegen de Partij en haar instellingen, hoe hij onder de zoogenaamde defensieverboden heeft geleden.’

[p. 387]

‘Leugen- en lastercampagne’? is men geneigd te vragen. Verkneukelde de heer Cramer zich dan niet over het gebeurde en was de houding van de Tweede-Kamerfractie niet aarzelend en sterk vergoelijkend voor het gebeurde? De algemeene verontwaardiging over de rol, welke de S.D.A.P., haar woordvoerders en haar pers bij deze gebeurtenis speelden, was allerminst het product van een leugen- en lastercampagne. De heer Vorrink weet beter.

Er is in deze ‘opdracht’ nog een andere toon, welke niet volkomen zuiver klinkt. De heer Vorrink stelt daarin twee stroomingen tegenover elkaar: de democratisch-humanistische en de autoritaire. Dat is zijn goed recht en wij kunnen deze tegenstelling ook aanvaarden. Maar nu zegt hij bij de beschrijving van de autoritaire strooming o.a. het volgende:

‘De autoritaire stroming gaat uit van de verachting voor den enkelen mens. Massabewegingen op deze grondslag leven van de grofste speculatie op de menselijke hartstochten en instincten.’

Geldt dit echter niet evenzeer voor de sociaal-democratische strooming, die niet den mensch als individu, als persoonlijkheid op den voorgrond stelt, doch de elkander bestrijdende klassen? En versmaadt de S.D.A.P. bij haar propaganda het bezigen van demagogische middelen, de massa-suggestie?

De heer Vorrink erkent op een volgende bladzijde zelf de in den loop der 25 achter ons liggende jaren dit suggestief element in het optreden van den heer Albarda, wanneer hij met blijkbare bewondering gewaagt van diens redevoeringen, die zijn gehoor meeslepen tot strijdvaardigheid en offervaardigheid. Overigens willen wij hieraan onmiddellijk toevoegen, dat volgens andere medewerkers aan dit gedenkboek de heer Albarda deze gave van meesleepende welsprekendheid mist, althans lang niet in zoo sterke mate bezit als zijn voorganger Troelstra. Zoo verklaart de heer Vliegen, dat Troelstra grooter was als redenaar, als agitatorische kracht, terwijl de heer Albarda beter parlementair spreker is. En dit verduidelijkt de heer Vliegen dan als volgt:

‘Moest ik het met een enkel woord aanduiden, dan zou ik zeggen: bij den groten redenaar speelt de suggestie, de bekoring, bij den goeden spreker de klaarheid van argumentatie de grootste rol.’

Uit dit kleine voorbeeld ziet men tevens, hoe weinig houvast

[p. 388]

men aan deze persoonlijke bijdragen heeft voor de vorming van een juist beeld van de persoonlijkheid van den heer Albarda. Volgens den heer Vorrink houdt hij meesleepende redevoeringen; volgens den heer Vliegen is de kracht van den heer Albarda in zijn verstandelijkheid gelegen.

Wijden wij thans nog eenige woorden aan het algemeene gedeelte. Dit neemt het grootste deel van het boek in beslag.

In de inleiding tot deze afdeeling geeft de heer Boekman in de eerste plaats rekenschap van de keuze van den eenigszins pretentieus klinkenden ondertitel voor dit boek: ‘Een beeld van de groei der Nederlandse volksgemeenschap.’ Hij doet dit in de volgende woorden:

‘In de groei der Nederlanse volksgemeenschap vertegenwoordigt de Nederlandse sociaal-democratie een eigen waarde.’

Accoord. Maar daarmede is geenszins gezegd, dat de sociaaldemocratie met die groeiende volksgemeenschap identiek is, noch dat zij in dien groei het hoofdelement vormt. Daarom is de gekozen ondertitel dan ook niet geheel juist en.... een symptoom van zelfoverschatting: een fout, die wij bij de S.D.A.P. meer hebben aangetroffen.

Als een uiting van prijzenswaardige oprechtheid heeft ons in deze inleiding de erkentenis getroffen, dat de maatschappelijke ontwikkeling in andere richting is gegaan dan de sociaal-democratische theorie zich heeft voorgesteld.

‘Nieuwe klassen en tusschenklassen zijn ontstaan, waardoor de sociale scheidingslijnen een andere richting hebben genomen.’

Maar de heer Boekman weet dit fiasco van de sociaal-democratische ‘wetenschap’ om te zetten in nieuwe glorie voor de sociaal-democratie. Het heet thans:

‘Zoals de sociaal-democratie meer is dan een parlementaire beweging, zo is hij ook meer dan de organisatie van een klasse. Haar doel gaat ver uit boven een klassebelang.’

Ook in dit opzicht heeft dus de sociaal-democratie zich aangepast aan de ontwikkeling der dingen, zooals zij zich den laatsten tijd aan zooveel zaken, die zij vroeger heftig bestreed, heeft moeten aanpassen en heel wat oude theorieën en strijdleuzen heeft moeten overboord werpen. Als leiders van een deel van het Nederlandsche volk hebben zij daardoor gefaald.

Dit besef klinkt trouwens door in verschillende opstellen in

[p. 389]

dit algemeen gedeelte. Zekere spijtigheid is in den terugblik op deze 25-jarige periode niet te miskennen. Zoo schrijft Dr. Wiardi Beckman aan het slot van zijn artikel:

‘1913-1938; vijf en twintig jaar van oppositie, die vaak zeer vruchtbaar was, maar naar onze smaak niet vruchtbaar genoeg.’

Hij troost zich met de gedachte, dat het uur komt, dat de Nederlandsche democratie een beroep zal doen op de S.D.A.P. om een Regeering te vormen. De kans daarop schijnt ons intusschen den laatsten tijd eer kleiner dan grooter geworden.

In de verhandeling van den heer IJzerman treft ons weder het streven om het voor te stellen, alsof in de Novemberdagen van 1918 niemand in de S.D.A.P., ook de heer Troelstra niet, aan het met geweld veroveren van de politieke macht heeft gedacht. Waarom niet eerlijk erkend, dat de heerr Troelstra zich destijds in de machtsverhoudingen heeft vergist?

Over de reuzenzwaai van de S.D.A.P. van de ontwapening naar de landsverdediging wordt in deze opstellen, voorzoover zij zich met de politieke geschiedenis der S.D.A.P. in de laatste kwarteeuw bezighouden, met enkele woorden heengegleden. Zoo schrijft de heer IJzerman:

‘Evenmin als in 1915, hield in 1937 de aanvaarding van de landsverdediging door onze Partij in, dat de fractie àl wat de Regeering tot versterking van de weermacht zou voorstellen, had goed te keuren.’

Tenslotte - want het is totaal onmogelijk op al wat in dit algemeene gedeelte is opgenomen, in te gaan - een enkel woord over het laatste opstel uit den bundel, dat van Hilda Verwey-Jonker: Vijf en twintig jaar socialistische theorie. Deze verhandeling is wel het meest afdoende bewijs, dat de sociaal-democratie ten onzent in de achter ons liggende periode haar wetenschappelijk stuur verloren heeft en dat zij thans hulpeloos op de golvende zee der tegenstrijdige meeningen heen en weer slingert, zonder vasten koers.

Sprekende van de Marxistische sociologen uit de eerste helft dezer 25-jarige periode - Kuyper, Bonger, Henriette Roland Holst - schrijft zij:

‘De maatschappijleer, die zij aan de socialistische beweging gaven, was stellig meer een eenheid en scherper omlijnd, dan de wat chaotische begrippen van het tegenwoordige geslacht van sociaal-democraten.’

[p. 390]

En wat verder lezen we:

‘Het is wel duidelijk, dat niet alle socialisten de wijzigingen in de socialistische opvattingen, die zich voltrokken hebben in een zoo kort tijdsbestek, hebben meegemaakt en aanvaard. Nieuwe opvattingen in het socialisme zijn bijna steeds door nieuwe socialisten geponeerd. En zo vinden wij thans naast elkaar verschillende groepen van theoretici, die elk voor zich 'n mentaliteit vertegenwoordigen, die in de afgeloopen 25 jaar die van de S.D.A.P. is geweest. Zoo zien wij ook in de wetenschap van het socialisme drie generaties naast elkaar staan, wier geestesgesteldheid scherp uiteenvalt, waarschijnlijk doordat zij maatschappelijk volwassen werden in zoo verschillende tijd.’

Zoo is dit gedenkboek geworden tot de geschiedenis van de wetenschappelijke inzinking en staatkundige bevriezing van de Nederlandsche sociaal-democratie.

Wanneer de schrijfster het heeft over de derde generatie - dus de tegenwoordige jongeren in de S.D.A.P. - schrijft zij zelfs:

‘Voor de derde generatie geldt allereerst, dat zij de zekerheid van het socialisme kwijt is.’

Blijft de evolutie in deze richting voortgaan dan zien wij de komende periode als die van de langzame liquidatie der sociaaldemocratie.

Molenaar