De Gids. Jaargang 103

[p. 391]

Bibliographie

Dr. J. Kalf, Bescherming van Kunstwerken tegen Oorlogsgevaar. - 's-Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1938.

Wanneer men dit Rapport van dr. Kalf, wel waarschijnlijk het laatste dat hij in functie zal hebben samengesteld, doorleest, dan begrijpt men, dat het den samensteller moeite moet hebben gekost en men begrijpt, dat in 1938 eerst antwoord werd gegeven op een ministerieele vraag van.... 1929.

Dr. Kalf schrijft: ‘....ik ben (met de studie van het vraagstuk) aanstonds begonnen aan de hand van een tamelijk uitgebreide litteratuur, die bleek te bestaan. Mijn ijver heeft niet lang geduurd. Al die herinneringen aan wat er in den wereldoorlog vernield is vormden een trieste lectuur en hoe zou ik in ernst aan een nieuwen oorlog gelooven, zoolang de Regeering het Nederlandsche leger zoo weinig weerbaar liet als het was....’ Doch de tijden veranderen; een rappel schudde het geweten van den schr. wakker. Bovendien, veel in Europa liet maar al te duidelijk zien, dat men zich van den ‘er komt nooit meer oorlogstemming’ moest losmaken. Dus pakte dr. Kalf opnieuw het onderwerp aan en zoo verscheen - echter niet in den handel - de ‘Bescherming van Kunstwerken tegen Oorlogsgevaar,’ ingedeeld in: Inleiding, Ervaringen in het Buitenland, Mogelijkheden in Nederland en een aantal Bijlagen.

Van de ervaringen in het buitenland zijn de maatregelen tijdens den wereldoorlog in Noord-Italië genomen om hun perfectie bewonderenswaardig, terwijl de recente burgeroorlog in Spanje den schr. veel kon leeren over bescherming tegen de nieuwste aanvalsmethoden.

Leest men dit alles en dan het tweede hoofdstuk ‘de Mogelijkheden in Nederland’, dan moet men wel met den schrijver tot de conclusie komen: ook hier kan veel gedaan worden en kan in tijden van nood veel gered worden. Wat zal dat kosten, zal iedere Nederlander vragen. En, waarvandaan het geld, zal iedere ambtenaar mompelen.

Wij laten den schrijver het antwoord geven (p. 59): ‘Wanneer ik de ideëele waarde van de roerende schatten van geschiedenis, kunst en wetenschap geheel buiten beschouwing laat en het geval zuiver zakelijk bekijk, als door de oogen van den nuchtersten koopman, kom ik tot deze redeneering. Stel de waarde van onze verplaatsbare schatten op tweehonderd millioen, wat allicht niet te hoog getaxeerd is, neem aan, dat de helft daarvan geen gevaar loopt, of ook wel zonder bijzondere maatregelen gered zou kunnen worden, neem verder aan, dat de beveiligingsmaatregelen zelfs één millioen zouden kosten - welke beursman

[p. 392]

zou dan een oogenblik aarzelen deze éénmalige verzekeringspremie van 1% te betalen om de bedreigde andere helft, ter waarde van honderd millioen in veiligheid te brengen? Als dit de redeneering van den koopman is, wat zal dan de plicht van de Regeering zijn....?’

Met belangstelling zal ieder, wien onze kunstwerken en onze oude monumenten ter harte gaan, afwachten, wàt de regeering die nu toch waarlijk t.o.v. de algemeene toestand zeer actief is, zal doen. Een programma van uitvoering gaf dr. Kalf in zijn rapport mede, evenals een ontwerp-lijst van allereerst te beschermen gebouwen, een schema voor het redden van gebrandschilderd glas (uittreksel van een rapport van W. Bogtman) en twee lijsten van tegen requisitie te beschermen carillons en orgels.

Het moet den schr. niet gemakkelijk gevallen zijn zakelijk te blijven in zijn betoogtrant, waar het hier gaat om het bespreken van de mogelijkheden van bruut geweld tegenover dat, wat jaren en jaren zijn liefde en zijn zorg heeft gehad. Laat ons geheele land met dr. Kalf hoopen, dat al de voorgestelde maatregelen hun deugdelijkheid niet zullen behoeven te bewijzen, maar tegelijk met hem wenschen, dat ze allen worden genomen. Indien men wacht en 't komt zoover, dan is het te laat.

P.

S.J. van der Molen, Frysk Sêgeboek. dl. I. Ynlied. fen prof. J.M.N. Kapteyn; printsjes fen J. Mulders. - Assen, Van Gorcum & Comp., 1939.

De betekenis van de folklore voor de kennis van een land en een volk behoeft hier zeker niet opnieuw te worden verdedigd. Eerder komt nu de tijd, waarin wij met verlangen uitzien naar de volgens begrippen van moderne volkskunde bijeengebrachte en gerangschikte resultaten van folkloristisch onderzoek, zoals wij hier in Nederland gelukkig al ettelijke belangwekkende verzamelingen bezitten.

Dat de heer S.J. van der Molen een begin heeft gemaakt met een dergelijke systematische ordening van de Friese mythologie, moet toegejuicht worden. Wie de moeilijkheden van een dergelijke ordening en systematisering kent, weet, welke verborgen verdiensten er schuilen in de schijnbaar eenvoudige notitie en annotatie van de hier verzamelde sagen en sproken. Sinds Waling Dijkstra in zijn nog steeds rijke bron ‘Van Friesland's Volksleven’ Friese sagen en mythen, volksvertellingen, sproken van bijgeloof en voortekenen vergaarde, is dit de eerste moderne poging, in deze werkelijk omvangrijke stof een overzichtelijke schifting te brengen, en - de belangwekkende inleiding van prof. Kapteyn analyseert de diverse onderdelen ten overvloede naar herkomst en betekenis - ze naar aard en ‘element’ in te delen. In dit eerste deel vindt men bijvoorbeeld verhalen van aard-, water-, vuur- en luchtgeesten, verder de z.g. spookverhalen (over spokende paarden, honden, katten etc., zo typerend voor het boerenland, dat Friesland nog overwegend is) alsmede vertellingen aangaande spookachtige ziekten en vegetatie-geesten, die hier vampyr en weerwolf van Midden-Europa vervangen.

Dit boek is een verdienstelijke bijdrage tot de kennis van wat er aan angst en fantasie, aan heidendom en volksbegrippen in de oude pro-

[p. 393]

vincie van het Noorden nog rondwaart, al sterven de overleveringen en daarmee de obsessie's voor een groot deel af. Maar welke Fries zal zich bij het lezen van deze toch zo nuchter geboekstaafde bijgelovigheden niet de atmosfeer van blinde vrees en geheimzinnige krachten herinneren, die zich onder het dak van een boerderij, binnen grens en beperking van een klein dorp of gehucht samen balde, wanneer men als kind dergelijke sproken en ook ‘heilige overtuigingen’ hoorde verkondigen?

De ontwikkeling der dingen dringt verder, en het is goed en waardevol, dat men het verleden vastlegt, voor het weggevaagd is door de koelere en waarschijnlijk gelukkiger redelijkheid van een tijd, die natuurkrachten en -mysteriën dank zij de doorgaande successen der techniek moeiteloos overwint. Met het vastleggen van dit verleden verricht de folklorist toch zijn dubbele taak; bewust neigt hij zich naar het voorbije en vangt hij de echo's daarvan op; onbewust registreert hij echter ook de evolutie der mensheid en de fasen, die zijn overwonnen. - Er schuilt namelijk m.i. een groot gevaar in de opvatting, alsof men dit verleden vast moet houden als ‘het betere’, als de ‘goede(!) oude tijd’. De heer Van der Molen maakt, blijkbaar met overtuiging, een uitspraak van Karl Müllenhoff uit 1845 tot de zijne, waarin deze zegt, dat de grote massa des volks ‘überklug geworden, auch der alten Sitte und der alten Poesie den Rücken (wandte), und sich willig der flachen, schalen Prosa des städtischen Lebens hin (gab).’ In het jaar 1845 mogen er nog argeloze geleerden geweest zijn, die de maatschappelijke emancipatie aldus zagen; wij weten intussen beter, wie de ‘überklugen’ waren, die er voor zorgden, dat de verarmde plattelandsbevolking naar de ‘flache, schale Prosa des städtischen Lebens’ werd overgeheveld. De folklorist mag zich de blik voor sociale feiten zeer zeker niet laten vertroebelen door zijn geestdrift voor de poëzie van het volksleven in vroeger eeuwen - die overigens pas poëzie wordt voor ons door de afstand! - en zich niet laten misleiden door stemmingen, die maar één schrede verder behoeven, om in ‘völkische’ om te slaan. Daarenboven geldt de drang naar de steden voor de provincie Friesland zeker niet, en de kunstmatige kloof tussen land- en stadbewoners, die de heer Van der Molen door zijn motto opzettelijk of onopzettelijk zou dreigen te verwijden, laat zich slechts door ‘Blut- und Boden’ theorieën rechtvaardigen, waarvoor de hemel Friesland en de Friezen moge sparen.

Van groot belang is deze verzameling welker volgende delen wij graag tegemoet zien, ook door het gebruik van de Friese taal als wetenschappelijk instrument. Déze vorm van bijdrage tot de Fries-nationale cultuur komt inderdaad de hoge lof toe, die zij verdient.

Theun de Vries