De Gids. Jaargang 103

[p. 134]

Buitenlandsche kroniek

Het pleit van dwang en vrijheid beslecht

Artikel 6 van het accoord van München bepaalde, dat de definitieve vaststelling der Duitsch-Tsjechische grenzen (la fixation finale des frontières; the final determination of the frontiers) zoude geschieden door de internationale commissie, door het ‘accoord’ in het leven geroepen, op de grondslagen, welke in het ‘accoord’ en de bijbehoorende kaart waren aangegeven. De toekomstige grensregeling werd in het ‘accoord’ als een ‘détermination strictement ethnologique’ aangeduid. Voor de vaststelling van nieuwe grenzen tusschen Tsjecho-Slowakije eenerzijds en Polen en Hongarije anderzijds is den naastbetrokkenen door ‘de vier van München’ een tijd van drie maanden gelaten. Wat zij voor het verstrijken van dien termijn niet voltooid, dan zouden ‘de vier’ er zich mede bemoeien. Het Tsjechisch overleg met Polen leidde spoedig tot een resultaat (de bezetting van Teschen), doch met Hongarije kon Tsjecho-Slowakije het niet eens worden. Beide partijen besloten - of: aan beide partijen is gelast - de zaak door ‘arbiters’ te laten beslechten. Als zoodanig zouden Duitschland en Italië optreden. Het ‘proces’ duurde niet lang: reeds op 3 November 1938 wijzen de ‘arbiters’ bij monde van den heer von Ribbentrop en graaf Ciano ‘vonnis’. Dit vonnis bewijst, zeide de ‘Völkischer Beobachter’, dat ‘de autoritaire staten de ware garanten en de eerlijke behoeders zijn van een nieuwe en betere orde van zaken’. De toespeling op de door Hitler en Mussolini afgegeven verklaring van München luidende: ‘wanneer de kwestie der Poolsche en Hongaarsche minderheden in Tsjecho-Slowakije geregeld is,

[p. 135]

zullen Duitschland en Italië hunnerzijds de grenzen van Tsjecho-Slowakije garandeeren’, is duidelijk.

‘Accoord’, ‘vonnis’, ‘garantie’, ‘definitieve vaststelling van grenzen’, ‘arbitrage’, het zijn alle woorden, en verba valent usu. Wat zij in dit verband beteekenden is niet anders dan ‘dictaat’ en ‘eerste phase’ in het ‘dynamisch’ proces der overweldiging van Zuid-Oost en Oost-Europa (moge het daarbij blijven) door de teutoonsche macht.

Hitler heeft verzekerd, aan wie het maar hooren wilde, dat hij (in Europa) volledig was voldaan, geen territoriale wijzigingen meer nastreefde en bereid was over alles wat den Europeeschen vrede raakte, met Groot-Brittannië te overleggen. Zijn woorden en beloften zijn echter Duitsche valuta. Evenals de mark in den naoorlogschen tijd, is de verzekering van Hitler's vredelievendheid reeds zoo veelvuldig afgegeven en ijdel gebleken, dat het publiek ze niet anders dan argwanend meer aanvaardt. Doch evenmin als bij de voormalige mark, is de innerlijke waardeloosheid van het Führerwoord van den aanvang af ten volle beseft. De volledige ‘Entwertung’ van de toezeggingen en beloften der huidige Duitsche machthebbers is eerst thans aan het licht getreden. In de eerste helft van Maart heeft zich in Midden-Europa een veroveringsactie voltrokken, welker snelheid evenmin als hare trouweloosheid in de Europeesche geschiedenis haar weerga heeft. Het is nutteloos hierbij naar ‘gronden’, ‘redenen’ of ‘motieven’ te zoeken, evenals het nutteloos is, zich de vraag te stellen wat nu wel de ‘juridische’ status van het afgekondigde Duitsche ‘protectoraat’ over Bohemen en Moravië of de ‘volkenrechtelijke positie’ van het ‘zelfstandig’ blijvende Slovakenland worden zal. Elk woord, dat aan recht of gerechtigheid herinnert is, in dit verband, bespottelijk. Men vraagt den jurist niet wat hij denkt van de Bartholomeus-nacht, men vraagt hem ook niet zijn oordeel over wat met Tsjecho-Slowakije is geschied.

De verachting en verontwaardiging, die overal, waar niet elk elementair behoorlijkheidsgevoel reeds in de kiem is gesmoord, tot uiting is gekomen, heeft zich vooral tot de Duitsche leiders gericht. Toch zijn, dunkt mij, tenminste twee medeplichtigen aan het misdrijf nog verachtelijker te noemen:

[p. 136]

President Hacha en minister Chvalkovsky zullen in de geschiedenis te boek blijven staan als de abjecte verraders van hun volk, als degenen, die, op posten welke de hoogste plichtsvervulling en zelfverzaking vorderden, er toe hebben medegewerkt, dat de overweldiger zich voor zijn daden op den ‘wil’ van het slachtoffer kan beroepen en zich er toe hebben geleend, dat de gevolgen van de misdaad onder hun naam werden ‘gelegaliseerd’.

Men heeft de ‘waardige houding’ van het Tsjechische volk in de afgeloopen weken geprezen. Is dit geen euphemisme? Is er niet meer reden zich er over te verbazen, dat uit een geheel volk, welks nationaal besef stellig tenminste even sterk leeft als waar ook elders, niet één man is opgestaan, die door een daad zijn opstandigheid tegen wat aan hem en zijn volksgenooten werd voltrokken, heeft te kennen gegeven? Zeker, de enkeling vermag tegen de overmacht der usurpatoren niets, maar zou één opgeblazen brug, één ontploffing in de Skoda-fabrieken, één schot - desnoods vruchteloos - op de overweldigers gelost, als uiterlijk symbool van het innerlijk verzet niet sterker hebben gesproken dan het ‘waardig zwijgen’ van thans? Zou één Tsjechisch soldaat, die zich laat fusilleeren, omdat hij weigert de Duitschers bij hun intocht te vergezellen, zijn land geen grooter dienst hebben bewezen dan de velen, die ons thans de onsmakelijke photo's verschaften waarop men het Tsjechische leger de indringers ziet assisteeren? Het is echter niet aan ons, het Tsjechische volk wegens zijn houding te veroordeelen. Integendeel, indien de overweldiging van een volk, dat door alle eeuwen van verdrukking heen zijn nationaal besef heeft weten te bewaren, zóó verloopt, dan is er voor ons alle reden onszelf af te vragen, wat er bij ons in een soortgelijk geval zou geschieden. Dat de Hacha's en Chvalkovsky's ook ten onzent niet zullen ontbreken, dat weten wij helaas maar al te goed: zij zijn er al - of zij nu Rost van Tonningen of van Rappard heeten, dan wel anders -, en al hebben zij het - Goddank - nog niet tot een verantwoordelijken post gebracht, wat niet is zou kunnen komen. Wat zal dan de houding van het Nederlandsche volk zijn? Zullen er ook bij ons maar niet àl te velen worden gevonden, die eene overgave ‘zonder bloedvergieten’ (en andere inconvenienten) zullen verkiezen boven een wellicht hopelooze tegenweer? Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht, en hij

[p. 137]

die in dien spiegel zich zelf ontwaart, hoede er zich wèl voor den ander verwijten te maken....

De reactie van de andere mogendheden is er eene geweest van verbijstering eerst en machtelooze woede vervolgens. Het lichtvaardig optimisme van Chamberlain's politiek heeft zich gewroken en de Britsche poging, in September 1938, den vrede van Europa te verzekeren met riemen, gesneden uit andermans (Tsjechisch) leer, heeft gefaald. Dat is thans aan een ieder duidelijk. Het Duitsche ‘protectoraat’ over Bohemen en Moravië zal wellicht niet (lees: niet terstond) worden ‘erkend’, doch men hechte daaraan niet tè veel beteekenis. Gegeven de onzekere situatie, waarin Europa thans verkeert, is het natuurlijk altijd mogelijk, dat Tsjecho-Slowakije, met of zonder oorlog, zijn zelfstandigheid weer verkrijgt, misschien niet vandaag of morgen, maar dan toch, zeggen wij, over een jaar. Zoolang met die mogelijkheid mag worden rekening gehouden komt erkenning niet te pas en ik zou mij dan ook zeer wel kunnen indenken, dat ook onze Regeering voorloopig het Duitsche ‘protectoraat’ niet erkent. Maar indien herstel der Tsjechische onafhankelijkheid vroeg of laat uit het rijk der mogelijkheden, waarmede in politieken zin moet worden gerekend, naar dat der utopieën of zelfs naar het gebied der àl te verre toekomstverwachtingen zoude verhuizen, dan zal onze Regeering, evenals elke andere, ook tot erkenning van de resultaten van dit onrecht moeten overgaan. Daartegen te protesteeren heeft geen zin. Evenmin als men kan doen alsof een overspelig kind ‘niet bestaat’, evenmin kan men een eenmaal gevestigd protectoraat blijven negeeren. De aanvaarding (erkenning) van dien feitelijken toestand houdt evenmin goedkeuring van de wijze waarop die toestand is ontstaan, in, als de aanvaarding van het feit van het bestaan van de uit overspel geboren spruit goedkeuring van echtbreuk inhoudt. Of wil men een andere vergelijking: de man, die werd vermoord, is niet alleen voor den burgerlijken stand maar voor de geheele wereld even goed dood als de man, die op zijn ziekbed zacht ontsliep....

Behalve niet-erkenning en protest namen geen der Europeesche mogendheden tot dusverre eenigen tegen-maatregel. Slechts de Vereenigde Staten toonden hun afkeuring over de voltrokken

[p. 138]

spoliatie door de prompte uitvaardiging van een ‘retorsierecht’ op Duitsche goederen.

Toch ziet het er naar uit, of de jongste rooftocht vèrstrekkende politieke gevolgen zal hebben, voornamelijk doordat Engeland zijn houding van voorzichtige afzijdigheid schijnt te zullen laten varen. Een anti-Duitsch front, dat Engeland, Frankrijk, de Zuid- en Oost-Europeesche Staten en Sovjet-Rusland omvat, schijnt in de maak. Het is voor Europa te hopen, dat een zoodanig front, àls het tot stand komt, zich niet met ideologische leuzen zal tooien. Dàt Europa reageert is begrijpelijk en goed, maar de reactie gelde niet dezen of genen staatsvorm, doch het thans overduidelijk geworden Duitsche streven naar de alleenheerschappij in Europa. Daardoor kunnen ook andere, zelf ‘totalitaire’ staten worden bedreigd en men zou in de huidige kritieke omstandigheden geen grooter dwaasheid kunnen begaan, dan dezulken door anti-totalitaire leuzen van zich te vervreemden. Mussolini is vandaag misschien minder veeleischend dan hij het gisteren zoude zijn geweest, als het toen tot onderhandelen was gekomen. Blijkt die veronderstelling juist, dan is het oogenblik wèl gekozen, hem in Afrika eenige satisfactie te geven. Ik denk bijv. aan een cessie van Dzjiboeti en een bevredigende regeling van den rechtstoestand der Italianen in Tunis. Elke as, welks ééne uiteinde overbelast wordt, buigt krom en demonteeren van het wiel zal dan gewenscht zijn. En er is, voor vele staten in Europa, thans slechts één ‘Europeesche aartsvijand no. 1’....

20 Maart 1939

B.M.T.