De Gids. Jaargang 102

[p. 288]

Karakteristiek van den Afrikaner

Als men zich neerzet om iets over de voornaamste karaktertrekken van de Afrikaners te schrijven, ligt dat niet zoo maar voor de hand.

Allereerst reeds omdat er zoovele soorten van Afrikaners zijn, onderling verscheiden en verschillend.

Om te beginnen zijn ze - in hoofdzaak - òf van Hollandschen òf van Engelschen oorsprong.

Hier zullen wij alleen de eersten op het oog hebben. Maar ook dezen kunnen niet over één kam geschoren worden. Men kan dikwijls met den vinger aanwijzen uit welke provincie zij stammen. Zelfs hun taal, hun Afrikaansch, is lang niet altijd geheel hetzelfde. En dan heeft men nog den stedeling en den man van buiten, van het platteland zou men in Nederland zeggen.

Eén karaktertrek hebben ze echter allen gemeen: ze zijn niet tobberig, wat de Hollander juist wèl is. Maar daarmede gaat vanzelfsprekend een tekortkoming gepaard: ze zijn oppervlakkig.

Deze oppervlakkigheid leidt, vooral aan de Afrikaansche universiteiten, tot veruiterlijking. Men gaat er niet diep op iets in, eigen studie, eigen onderzoek zijn zeldzaam. Het is door Prof. Murray in ‘Ons Eie Boek’ van April/Juni 1938 zoo scherp en treffend uitgedrukt: ‘Die leiers wat in ons universiteite opgelei word, is van die soort leiers wat volg. Hulle kyk eers wat die groep wil hê hulle moet sê, en dan sê hulle dit, en dan is hulle grootman.’

De Afrikaner-studenten in Nederland zijn uitzonderingen. Reeds de omstandigheid, dat zij hierheen zijn gekomen om te studeeren, bewijst dat.

Tot op zekere hoogte is deze luchthartigheid geen nadeel;

[p. 289]

immers ze zijn eerder dan een Hollander geneigd en bereid om een werk op zich te nemen, waardoor ze niet speciaal zijn opgeleid, vertrouwende dat het wel gaan zal; vooral wanneer zij daarbij het woord kunnen voeren, wat hun uitstekend afgaat.

Bij den opbouw van hun nieuwen onafhankelijken staat komt dat gebrek aan ervaring in den openbaren dienst, bij den handel en in de nijverheid, veelvuldig voor, al komt daarin allengs verbetering. Neem bijvoorbeeld de diplomatieke en consulaire carrière. Bij gebreke van beroeps-diplomaten is de regeering er toe gebracht mannen te kiezen, die op ander gebied hun sporen hadden verdiend. Men kan volstrekt niet zeggen, dat zij het er slecht van af brengen; en datzelfde kan ook van hun consulaire vertegenwoordigers worden gezegd.

Deze bekwaamheid wordt ondersteund door de traditie van het vasthouden aan internationale verplichtingen. Van Engelsche zijde is er wel eens twijfel over uitgesproken of men op het woord van den Afrikaner aan kon, maar, al kon somtijds gezegd worden dat ze het bij particuliere verplichtingen niet geheel nauw nemen, in het internationale verkeer hielden zij zich scrupuleus aan de aangegane verplichtingen - anders dan sommige groote mogendheden.

Hun gevoel voor decorum deed, althans vroeger in de Volksraden, weldadig aan. Tegenwoordig gaat het bij hen in de politiek anders toe. De wijze waarop die gedreven wordt, in openbare lichamen, op de platforms, in de pers, tegenover elkaar persoonlijk, is verre van aantrekkelijk.

En daarbij wordt een groote rol gespeeld door de helaas uit Nederland afkomstige epidemie der oneenigheid, die vooral van den tijd der Voortrekkers af een ramp is geweest voor Hollandsch Zuid-Afrika en die niettegenstaande de levenslange bestrijding door Krüger, nog steeds voortwoekert.

Het is dan ook te betreuren dat, als zij het niet over de sport hebben, de politiek, bijna geheel met uitsluiting van kunsten en wetenschappen, het gewone onderwerp van hunne gesprekken vormt, met droevige gevolgen dikwijls voor de onderlinge verhouding van familieleden.

Ook op economisch gebied is de eenheid dikwijls ver te zoeken, terwijl juist dit terrein buiten bereik van de splijtzwam behoorde te blijven. Als die plaag daar niet voortwroette, dan zouden de

[p. 290]

Afrikaners verder gevorderd zijn. Wij kunnen wijzen op de fruitteelt, waarvoor het land in klimaat en bodem alle zegeningen ontvangen heeft, en toch is het nog niet in staat het hun toekomende deel der wereldmarkt te veroveren, alweer door het volkomen gebrek aan samenwerking waarin zelfs coöperatieve vereenigingen geen verbetering brengen.

Overigens zijn ze in den omgang goedgemanierd, beleefd, hupsch, charmant. Verfrisschend werkt hun gevoel voor scherts, voor grappen, niet de eigenlijk gezegde humor, maar wat de Hollanders aardigheden noemen, moppen. En niet alleen de welopgevoeden zijn gentleman-like, zelfs de armste boeren die ik ontmoet heb, waren gentlemen, heel wat meer dan de lagere standen in Holland. In alle oorlogen hebben zij zich als zoodanig gedragen, wat zelfs door de tegenstanders moest worden toegegeven.

Zij zijn niet haatdragend, wanneer men tegenover hen ongelijk erkent en excuus vraagt. Het doet denken aan den Engelschen handdruk en het tegelijkertijd uitspreken van het woord Pax. Het welsprekendste voorbeeld hiervan was wel Krüger, van wien ik reeds vroeger heb gezegd, dat men in dergelijke omstandigheden vast op hem aan kon. Had hij met iemand een woordenwisseling of, erger, een twist gehad en was dat ongenoegen bijgelegd, dan was het alsof de herinnering daaraan geheel bij hem was weggevaagd. Hij zou er nooit op terugkomen, al werd de verhouding weer eens minder aangenaam. En men kreeg volkomen den indruk dat hij, de man met het verbazingwekkende geheugen, aan het vroegere geval in het geheel niet meer dacht. Laten wij hopen, dat deze karaktertrek typeerend zal zijn en blijven voor den Afrikaner.

De vrouwen, van nature bekoorlijk, verhoogen haar aantrekkelijkheid door zorg voor het toilet. Ze toonen hierin meer smaak dan de Engelschen, die ook wel goed gekleed zijn, maar in opschik meer overladen. Reeds een halve eeuw geleden, toen ik de Afrikaansche dames leerde kennen, viel het mij op, dat zij niet in de mode ten achter waren, gelijk met de Hollandsche dames het geval was en, jammer genoeg, dikwijls nog is.

Maar wat heeft men aan hen, zoowel mannen als vrouwen, als zij zich op een afstand bevinden, en uit het oog zijn verloren? Het is niet te ontkennen, dat ze dan wèl wat onattent zijn en ver-

[p. 291]

geetachtig wat betreft mondelinge afspraken. Het gezegde ‘een man een man, een woord een woord’ kan in den gewonen omgang niet Afrikaansch van karakter genoemd worden, al moet men gelukkig toegeven, dat het op weg is dat te worden. En wat betreft ontvangen geschenken en weldaden zijn ze dikwijls ook vergeetachtig.

Zijn ze dan ondankbaar? Terwijl bijvoorbeeld de Hongaren volmondig een dankbaar volk kunnen worden genoemd, is het niet wel mogelijk datzelfde van de Afrikaners te zeggen, zelfs onder elkander en zelfs tegenover hun voormannen. Het is stellig niet zonder reden dat een jaar of veertig geleden Ds. H.S. Bosman, aan wien zeker geen Hollandsch-gezindheid kon worden toegeschreven, te Pretoria zijn medeburgers van den kansel op deze tekortkoming wees.

Deze zwakheid, deze ondeugd als men wil, is ontstaan, althans versterkt, doordat zij indertijd over het paard getild zijn. De loftuitingen waarmede ze zijn overladen, hebben bij hen de overtuiging gewekt, dat zij slechts ontvingen wat hun rechtens toekwam. Daarvoor behoefde men immers niet dankbaar te zijn!

Wanneer men denkt aan het over 't paard tillen, komt ons van zelf de verheerlijking van de Transvalers te binnen, die in Catharina van Rees' bedoeling heeft gelegen toen zij het ‘Volkslied’ in vers bracht. Zij brengt ons daarin evenwel een volk voor oogen, zooals het in werkelijkheid volstrekt niet bestond. Toen de Engelsche Hooge-Commissaris Sir Henry Loch den Majuba-berg bezocht en daarbij werd rondgeleid door Generaal Nicolaas Smit, die de Boeren had aangevoerd in het befaamde gevecht waarin de Engelschen de nederlaag hadden geleden, werd hij, Sir Henry, er door getroffen - ik heb het uit zijn eigen mond - hoe eenvoudig en natuurlijk Generaal Smit in zijn uitleg was geweest, heelemaal niet hoovaardig. Maar Catharina van Rees stelt een Transvaler heel anders voor. Na hem in haar Volkslied de vraag in den mond te hebben gelegd, die op haar eigen tong als dichteres van een andere natie paste, ‘kent gij dat land?’ laat zij hem zelf het antwoord geven en zich als het ware hoogmoedig op de borst kloppen met den uitroep ‘dat volk vol heldenmoed, dat zijn wij!’ - Men mag er den Transvalers geen verwijt van maken, dat zij over het aangeboden en moeilijk van de hand te wijzen ‘Volkslied’ nooit recht geestdriftig zijn geweest.

[p. 292]

Kan men op hen aan? Er is wel eens door buitenlanders beweerd, dat men in hun ‘ja’ geen vertrouwen kon stellen. Maar hun ‘ja’ is lang niet altijd een bewijs, dat ze het eens zijn. Ze bedoelen slechts, dat ze gehoord hebben wat er gezegd is. In hun courtoisie kunnen zij er niet spoedig toe komen iemand vierkant tegen te spreken, anders dan de Hollanders, van wie Generaal Nicolaas Smit dan ook eens zeide, dat zij ‘een al te reg-uit natie’ waren.

Dit was terecht opgemerkt. Ook in dien zin, dat zij de neiging hebben om rechtstreeks en ronduit iets te kennen te geven, terwijl de Afrikaner dit liever langs een omweg doet. Vandaar ook de bloei van de toespeling en de insinuatie in Zuid-Afrika.

Een moeilijken strijd hebben zij te voeren gehad, en zij hebben dat nog, voor de handhaving en de ontwikkeling van hun eigen taal, zoo eng verbonden met hun bestaan als natie. Het is bewonderenswaardig hoe zij er in slagen om tegenover den Engelschen invloed stand te houden. En zij zullen winnen, al zijn er flauwhartigen onder hen.

Maar in hun bewondering, hun liefde voor hun land is niemand hunner lauwgezind. Voor hen is het niet slechts het rijkste land der aarde - wat het misschien ook wel is - maar ook het mooiste, en dat is het niet overal. Met een oppervlakte als van Europa is ook niet mogelijk, dat het in alle deelen hetzelfde schoone uiterlijk vertoont. De kale hoogvlakten zien er natuurlijk anders uit dan de half-tropische kuststreken. Maar hoe en waar ook, de Afrikaner hangt er aan met geheel zijn hart. En om het te behouden en daarmede zijn vrijheid, die hij als democraat niet ontberen kan, is hij gebleken in staat te zijn tot groote en grootsche daden, door geen volk overtroffen.

W.J. Leyds

's-Gravenhage, Augustus 1938.