De Gids. Jaargang 102

[p. 268]

Die Groot Trek

Dis nie maklik om in 'n kort artiekel die Groot Trek te beskryf nie. Tog wil ek probeer om u lesers 'n kort oorsig te gee oor hierdie glanspunt in die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse nasie.

Want hierdie gebeurtenis is werklik die geboorte van ons volk, wat gepaar gegaan het met die smartlikste barensweë wat 'n volk kon ondergaan en deurworstel.

16 Desember 1838 staan geboekstaaf in die geskiedenisrolle van ons volk as die blinkende morgenster van ons nasiewording, want in daardie dae is heldedade verrig wat iemand laat dink aan die helde sage van Griekeland.

Die oorsake wat aanleiding gegee het tot die Groot Trek is die volgende:

1.	Die Engelse goeverneurs en prokonsuls was met enkele uitsonderinge onsimpatieke en beduidenlose here, wat hulle onderhorige nooit verstaan of begryp het nie, en deur 'n slegte regering en langdurig wanbestuur die koloniste ontevrede en opstandig gemaak het.
2.	Die Kafferoorloë in die provinsie was die gevolg van Engelse swakheid, gemis aan beleid en 'n volslaë gebrek aan oordeel en mensekennis. ‘Die swarte omgang is 'n blywende skandvlek op die bestuur van die blanke’. Dit was 'n beskuldiging teen Afrikaner Boere op valse getuïenis van Boesmans en landlopers wat die Boere sonder verhoor in die gevangenis gegooi het en toe die ondersoek ingestel is, het geblyk dat dit 'n sameraapsel was van leuëns en skenderpraatjies, aangewakker en opgestook deur Engelse sendelinge.
3.	Slagtersnek. Dis die gevolg gewees van onbegrensde rassehaat teen die Afrikaners en sieklike negerliefde, wat sporadies nog in ons tyd sys verskyning maak.

[p. 269]

4.	Die verpligting, die dwang, om die Hollandse taal te vervang deur Engels, nadat van 1652-1806 die Hollandse taal die offisiële taal was van die Regering en die ganse bevolking, tien jaar nadat die Engelse met geweld die Kaap van die Hollanders afgeneem het.
5.	Die vrymaking van die slawe en die wanbestuur in verband daarmee dat die slawe-eiënaars alleen hulle kompensasie uitbetaal kon kry in Engeland.
6.	Die sendingsyver en die konsekwensie van die yver in Suid-Afrika van uit Engeland, nadat hulle daarvoor gesorg het dat in Amerika en Australië geen inboorlinge meer oor was om te beärbei nie, en die bekladding van die Afrikaners deur daardie sielesorgers van die swartes, het meer as iets anders die Afrikaners laat voel dat hulle in die oog van die Engelse die ongewenste burgers was van die Kaap Provinsie. Om hierdie grondige redes het meer as 5000 gesinshoofde besluit om uit die Kaap Provinsie weg te trek. So as die groot leier Piet Retief gesê het: ‘Ons vertrek nou uit ons vrugbare geboorteland, waar ons enorme skade gely het en voortdurend bloot gestaan het aan ergernis, om ons te gaan vestig in 'n woeste en gevaarlik gebied. Maar ons gaan met 'n vaste vertrou op 'n Alsiende, Regverdige en Genadige God wie ons altyd sal vrees en in alle nederigheid sal probeer gehoorsaam’.

Maar nie alleen het die Trekkers die redes opgegee en gevoel nie, maar selfs die Engelse gouwerneur van die tyd het verklaar dat: ‘Onsekerheid van lyf en goed, onvoldoende skadelosstelling vir die verliese van hulle slawe en wanhoop om ooit betaling te ontvang vir die verliese veroorsaak deur kefferinvalle, dis wat die mense te gronde rig’. En dan vervolg hy waar hy skryf oor die Voortrekkers: ‘Hulle was die keur van die grensbewoners en dappere, geduldige, ordelike en godsdienstige volk, die ontginners, die verdedigers en belastingbetalers van die land.’

Hieruit blyk duidelik dat van die beste en die edelste van die Koloniste die Kolonie verlaat het.

Hieruit blyk duidelik dat van die beste en die edelste van die Koloniste die Kolonie verlaat het.

Daar was die groot Trekke (alhoewel Louis Trichard reeds in 1834 oor Oranje Rivier gegaan het). Die eerste trek was onder leiding van Potgieter in die begin van die jaar 1836. Later in

[p. 270]

1836 vind ons die trek van Maritz en in 1837 die van Piet Retief. Hulle het alger saam gekom tussen Thabanchu en Vet Rivier in 1837.

Trek, waarheen? Noordwaarts. Wie het daar gewoon? Verskillende kafferstamme wat algemeen die benaming dra van Bantu. In Natal was die Zulu, in die Oranje Vrystaat die Basuto. Die Voortrekkers het die kaffer nasie goed geken daar die meeste van hulle grensboere was, en jare lang gedurig moes veg vir hulle bestaan met kaffer roverbendes, wat geroof, verbrand, verwoes het net waar hulle kon. Net nog voor die Groot Trek was daar 'n inval van 20.000 kaffers wat tientalle boerwonings verbrand het, etlike boere vermoor en duisende stuks vee gesteel het. Dus hier die Voortrekkers het geweet wat hulle te wagte staan daar oor die Oranje- en Vaal Rivier.

Daar was twee magtige konings wat in hierdie jare die skepter geswaai het oor die inboorlinge. In Natal was dit Dingaan, die magtige Koning van die Zulu's, in Transvaal was dit Moselekatze. Beide was deur strome bloed tot die troon gekom. Tiranne, van die bloeddorstigste wat die aardbodem ooit bewoon het.

President Kruger vertel in een van sy toesprake, dat hy as jong seun van 13 jare op kommando was en toe van die naturelle gekry het wat weggekruip het in die gate en hole uit vrees vir die Regimente van die magtige vors, wat, as hy aasvoëls sag vlie oor sy stad, uitriep: ‘My kinders (die aasvoëls) het honger!’, en direk het hy 'n Regiment uitgestuur om 'n kraal Magatese uit te moor sodat daar aas was vir die voëls. Dingaan in Natal het net so huis gehou.

Dis met hierdie wredaards dat die Boere, die Voortrekkers, in aanraking gekom het. Hier het ons die wanbestuur van twee barbaarse opperhoofde wat deur bloeddors gedrywe, duisende van hulle landgenote vermoor, wat Transvaal en Natal, die mooiste en pragtigste land van die wereld feitlik in 'n woestyn herskape het, waar geen lewe veilig was nie, geen landbou ontwikkeling toegestaan werd nie. Hierdie hordes wat uit die Noordooste, uit Midde Afrika, langs die Ooskus afgekom het, nooit gewoon het in die Suide van Afrika nie en die Hottentotte tot by die Sambesi en Limpopo uitgemoor het, dis met hierdie barbare dat die ontsagwekkende stryd van die Boere begin het. 'n Handjie vol dapper, beskaafde blanke teen die hordes van 'n bloeddorstige tiran.

[p. 271]

Wat gebeur het toe die Voortrekkers, onder bevel van Piet Retief na 'n traktaat waarby die hele Natal aan die Boere afgestaan was, op 'n vreselike wyse gemartel en afgemaak is, is oorbekend, en hoe van daar deur die Zulu impies in die onbeskermde lagers honderde vroue en kinders gemartel en vermoor geword het. Totdat eindelik op 16 Desember 1838 die Kommando van 464 man, onder bevel van Generaal Andries Pretorius 'n skitterende oorwinning behaal het oor duisende barbare en die impies van Dingaan byna vernietig is.

Daarna is Dingaanstad deur die Zulu's self in brand gesteek en die koning daarna deur een van sy eie onderdane vermoor. Met welke gevolge dat na 'n korte tydperk daar vrede en welvaart in Natal en in Transvaal aangebreek het, en die Zulu's, die Basuto's en die ander inboorlinge nie uitgeroei is so as in Australië Nieuw Zeeland ens., maar sterk vermenigvuldig het en deur langzame ontwikkeling en kerstening goeie inwoners en werkers word in Suid-Afrika. Die oorwinning van beskawing oor barbarisme was tot seën sowel vir Broe as vir Barbaar.

Die groot ideaal van die Voortrekkers was: ‘Vryheid’. Vry te wees na siel en gees, vry te wees met eie taal, eie kultuur, eie Godsdiens, eie toekoms vir hulle en hulle kinders. Dit was nie 'n Trek wat sy oorsaak gehad het in die jag na goud of diamant of eer, nee, hulle ideaal was 'n vrye, onafhankelike Staat!

Dit klink ook duidelik uit die Manifes van Piet Retief in 1837:

‘Ons verlaat die Kolonie onder die volledige versekering dat die Engelse Regering niks meer van ons te vorder het nie, ons sonder verder bemoeing sal toelaat om ons self te bestuur!’

H.D. van Broekhuizen

Den Haag, 3 November 1938