De Gids. Jaargang 102

[p. 212]

Dramatische kroniek
Enkele kantteekeningen bij het seizoenbegin.

Het Amsterdamsche seizoen is hoopvol begonnen, dat wil zeggen vol hoop; maar de nieuwe bezems veegden niet zoo schoon als menigeen verwachtte. Het Nederlandsch Tooneel bracht ‘Pater Malachius’, Molnar's ‘Delila’, en een reprise van d'Anhouil's ‘Op vrije voeten’, uit het oude repertoire van het Hofstadtooneel. Arnhem had de primeur van Schiller's ‘Don Carlos’, dat Amsterdam eerst in de komende maand zien zal; en Amsterdam zag Sheridan's ‘School for Scandal’ van het Residentie-tooneel eerst in het allerlaatst van October.

De eenige opvoering die verder van belang was - en wat speelgehalte betreft zelfs de belangrijkste - werd ‘Golden Boy’ bij het Centraaltooneel. Overdreven rijk kan men den inzet van het seizoen dus bezwaarlijk noemen.

Er ligt echter in deze opvoeringen reeds een opmerkelijke tegenstelling: die tusschen het nagenoeg volmaakt ingespeelde gezelschap van Laseur, en het, in tooneelmatig opzicht, nog in wording zijnde Nederlandsch Tooneel, dat over een groot aantal goede krachten beschikt - van diverse pluimage. De eenheid, gaarne als van gewicht erkend bij een vertegenwoordigend elftal, is bij een tooneelgezelschap niet minder moeilijk te bereiken. Van der Lugt's eerste jaar zal wellicht het moeilijkste zijn, de ensemblevorming, de inspeling is een werk van vele maanden.

Verder weet een ieder die zich voor het Amsterdamsche tooneel interesseert, dat de Stadsschouwburg haar booze geesten bezit, die den directeur van het gezelschap er steeds aan herinneren dat hij de directeur van het eerste gezelschap des lands is, en dus zooveel mogelijk groote daden moet doen. Aan deze groote daden is de een na den ander gesneefd, desalniettemin

[p. 213]

begon van der Lugt met een ‘groote daad’: ‘Pater Malachius' Mirakel’.

Niemand zou het hem kwalijk genomen hebben, of nemen, indien hij zich kalm aan ingespeeld had met een licht repertoire, om tegen het voorjaar een eerste groote opvoering te brengen; een goed gespeeld blijspel zal voorloopig meer bijdragen tot het hoog noodig herstel der publieke belangstelling, dan een maar half goed gespeelde groote opvoering....

Men heeft zich ook afgevraagd waarom hij, die zoo menige Molnar op zijn naam heeft, Delila door Defresne liet regisseeren, wiens verdiensten niet in dit genre liggen en zich zelf met ‘Pater Malachius’ belastte, waarin hij een zeer mooie titelrol speelde, maar als regisseur zijn zwakke zijden toonde. En men zag in de reprise van ‘Op Vrije Voeten’ nog het sterkst van al het mengelmoes van speelstijlen dat van zelf ontstaat bij bezetting met krachten van verschillende afkomst.

Dit alles is geenszins onherstelbaar; ieder nieuw groot ensemble heeft zijn kinderziekten; maar men mag toch wenschen dat het Nederlandsch Tooneel zich vooreerst meer op ensemblevorming dan op al te veel groote ondernemingen zal willen toeleggen.

Laseur's ‘Golden Boy’ - voorbeeld van deze gave ensemblekunst, deed zien welke kostelijkheden ze ons te bieden heeft.

Een opvoering met een figuur die uit het ensemble valt, is als een schilderij met een figuur die in geheel ander kleurschema gegeven wordt of een orkest met een voortdurend in anderen toonaard spelend instrument. Gaafheid is misschien de hoogste vereischte bij de zoogenaamde herscheppende kunsten; ze heeft tenminste, om bij het tooneel te blijven, herinneringen aan opvoeringen van de oude Tooneelvereeniging van Royaards, van Comoedia die scherpte doen behouden, waarmede men zich na jaren de ware tooneelkunst herinnert, terwijl vele felle indrukken van hooger grijpend en minder gaaf tooneel allengs verloren gaan; uw visueele herinnering is uw beste criticus, niet uw door sensatie geprikkelde gevoelens.

Wat de alledaagsche toeschouwer zich in zulk een opvoering als ‘Golden Boy’ bewust wordt, is dit gevoel van harmonie, waardoor hij van een ‘mooie opvoering’ gaat spreken. Hij

[p. 214]

realiseert zich ongetwijfeld zelden dat deze indruk ontstaat omdat iedere rol is afgewogen, op zijn plaats gezet, getemperd of naar voren gebracht, al naar het past, zoodat alles zijn juiste waarde in het geheel heeft.

‘Golden Boy’ is de geschiedenis van een Amerikaanschen jongen met twee talenten, die van bokser en musicus. De vader hoopt op den musicus, de wereld en een vrouw maken er een bokser van. Had men deze voorstelling bij een gezelschap van minder allooi gezien, tien tegen een dat het ‘de tragedie van een vader’ geworden ware met daarnaast ‘de vergroving van een karakter’ en daar nog eens naast ‘de verleidingskunsten eener vrouw’. Laseurs meesterlijke regie - onze Nederlandsche regisseurs zijn thans uiterst schaars - stelt den vader, dien hij zelf speelt geheel op het tweede plan; hij ontneemt hem alle pathos en hij bereikt dat noodzakelijk tooneelmirakel dat hij inderdaad de vader van dezen zoon is. (Vraag u eens van hoeveel tooneelvaders, moeders, en zusters ge de familieverhouding inderdaad gelooft?) Hij regisseert een jong acteur als Hauer den trainer en verpleger van den bokser tot een mensch met allerlei kleine fijnheden, hij haalt in Remmelts en Rie Gilhuys dwars door alle ontgoocheling heen het zuiver gevoel naar voren - des te kostelijker en ontroerender in deze barre bokswereld, en het wordt geen geschiedenis van geweldenaars, vamps en tragische vaders, maar de opvoering van een men zou welhaast zeggen goed georchestreerde alledaagsche wereld. Het natuurlijke, zuivere tooneelspelen zonder eenig valsch pathos viert hier een triomf.

Vergelijk zulk een opvoering eens met die van Delila.

De historie is deze, dat de eigenaar van een in de mode zijnd restaurant ergens aan den grooten weg bij Boedapest, zich op gevaarlijken leefijd verlieft in een eer-en-hebzuchtig meisje van het personeel; zijn vrouw weet dat met finantieel beleid hard en wereldwijs te remmen, en de echt blijft intact.

Hier laat Defresne toe dat de man - Louis de Bree - als een schreeuwlijk begint, waarmee hij al ietwat van onze sympathie verspeelt. De vrouw - Fientje de la Mar - is daarentegen zoo kweelend lief, dat men de argwaan koestert, der kweelende vrouw waardig. De eigenlijke dienende Delila is, van Molnarschen huize uit al een onmiskenbaar egoïste zonder karakter; ook dat wordt nog eens driedubbel onderstreept. Men kan voor geen van

[p. 215]

deze personages ten tooneele de ware gevoelens voelen: het zijn sterk aangezette theater-figuren, meer dan levende menschen. De kunst van tempering, plaatsing, indeeling, accentueering, kortom van regie, is hier slechts primitief en weinig wereldkundig, weinig menschelijk. Defresne is in zijn element met sterk uitgesproken sentimenten, met hardomlijnde figuren; er is tusschen zijn figuren een zeker luchtledige, zij leven niet met elkaar, zij houden, zelfs bij de goede spelers, iets van poppen. Het is tooneel van een andere categorie, en een lagere.

Dat wil niet zeggen, dat men er zich niet mee verpoozen kan. Geboren acteurs als de Bree, eindelijk verlost uit de sfeer van de klucht, als Fientje de la Mar, als Theo Frenkel in ‘Op Vrije Voeten’, zullen altijd een avond tooneel ten volle waard zijn, zooals Tilly Lus het is in een vermakelijk amusementsstuk ‘Groot Slem’ (Le valet-maître) dat het gezelschap van Kerckhoven speelt.

En het is hetzelfde geval in ‘Pater Malachius’, een nogal dwaas stuk, waarin een wonder gebeurd dat de moeite niet waard is, te weten de verplaatsing door de kracht van het gebed, van een dancing.... Men speelde het quasi-reëel. Wellicht ware het als satire beter geslaagd. Hetzelfde beeld: tooneelspelers hebben wij in van der Lugt zelf, in Tourniaire, in van Dalsum, te over. Maar wat ware de garde zonder kader en hoogere bevelvoering?

Een slechte massaregie, groote spelfragmenten, een rommelig geheel, een oppervlakkige tooneeltekst....

Ongetwijfeld: de opvoering is niet alles. Maar een stuk is het evenmin. Zelfs een Shakespeare-tekst leeft eerst in het spel, tenzij voor uiterst weinigen die hun eigen Shakespeare kunnen opvoeren in een leunstoel.

Er wachten ons ‘Don Carlos’ en ‘School for Scandal’ en hiermee komen wij dan een volgend maal op het gebied van het groote tooneel, waar men waarlijk met maten meten kan.

J.W.F. Werumeus Buning