De Gids. Jaargang 102

[p. 213]

Aanteekeningen en opmerkingen

De Fryske Akademy

In den loop van Juni is te Leeuwarden besloten, een Fryske Akademy op te richten tot beoefening van alle wetenschap, die met Friesland en het friesche volk in den ruimsten zin verband houdt. De oprichters verklaarden zich gedreven door de gedachte, dat het veld der friesche wetenschap nog voor het grootste deel braak ligt en dat deze misstand alleen door eendrachtige samenwerking, volgens een vast plan, van alle krachten uit den weg kan worden geruimd.

Nadere bizonderheden gaven de bladen reeds. Hier alleen enkele opmerkingen over de hoofdzaak.

Inderdaad ligt veel, hinderlijk veel, wetenschappelijk friesch werk nog ongedaan, althans onafgedaan. Inderdaad is de beste weg, waarlangs deze achterstand kan worden ingehaald, die van eensgezinde samenwerking.

Intusschen bestaat en werkt sinds meer dan honderd jaar het Friesch Genootschap voor Geschied-, Oudheid- en Taalkunde, vooral bekend door zijn goed tijdschrift ‘De Vrije Fries’, door zijn Friesch Museum en voorts door op ongezette tijden verschenen publicaties, die zich mogen laten zien.

Het doet pijnlijk verrassend aan, dit Genootschap door de oprichters der Akademy geheel te zien doodgezwegen. Tijden zal het duren - indien ooit dit oogenblik zal aanbreken - eer de Akademy zal kunnen bogen op een staat van dienst als die van het Genootschap, met hetwelk zij blijkbaar - van overleg over verdeeling van werkterrein of over samenwerking immers wordt niet gerept en beider werkgebieden schuiven over elkander heen - in mededinging denkt te treden.

Er zal dit verschil tusschen de twee instellingen zijn: voertaal

[p. 214]

van het Genootschap is reeds sindslang - in den beginne was dit wel anders - het nederlandsch; voertaal van de Akademy zal het friesch zijn, met ‘toelating’ van andere talen. Hierover zou vallen te praten; wat meer friesch zou het Genootschap niet misstaan, maar het friesch als bevoorrechte voertaal is een ander uiterste; deze taal reikt nu eenmaal niet tot in zoovele studeerkamers als men wel mocht wenschen en op haar eigen terrein, dat der friesch sprekenden, kent zij vele leeken en weinig klerken. Hieraan is, ten gunste van het friesch, wel iets, maar in afzienbaren tijd niet heel veel te veranderen. Deze dingen niet te willen zien, is onberaden en zonder nuchteren werkelijkheidszin bolwerkt het ook een academie niet.

Zoowel over een punt als dit als over het gereedliggend werkprogram, dat er in hoofdzaak historisch-filologisch uitziet, ware zonder twijfel met het Genootschap te overleggen geweest. Instede hiervan zien wij de Akademy, met woorden als eendrachtig samenwerken op de lippen, haar bestaan openen met een daad, die bedriegelijk op tweespalt lijkt.

Het beschavingsgebied, dat men friesch zou kunnen heeten, is een heel stuk grooter dan die eene nederlandsche provincie, welker inwoners voor, stellen we, flink de grootste helft nog friesch spreken. Reden temeer om met het friesch als voertaal wat voorzichtig te zijn. De ruime doelstelling der Akademy moge West-, Oost- en Noordfriesland aanlokken, de voorkeur voor het voor geen dezer gebieden verstaanbare friesch moet ze afschrikken.

Wie treden als stichters op? De argelooze belangstellende zou vermoeden: het provinciaal bestuur, als hoogste in den lande, of samenwerkende wetenschappelijke lichamen uit de verschillende Frieslanden. Hij zou dwalen. Stichter is de bij besluit der Staten van Friesland ‘ter bewaring en sterking van het friesche volks- en taaleigen’ in 1928 ingestelde ‘Provinciale Onderwijsraad’, die adviescollege ten dienste van Gedeputeerden is omtrent alles wat met genoemd doel verband houdt en, onder verantwoordelijkheid aan dit college, met de verdeeling van het telken jare door de Provinciale Staten voor dit doel gevoteerde bedrag en met het toezicht op de besteding ervan is belast.

Van dezen ‘Underwysrie’ (gelijk hij voor het voetlicht pleegt te treden) en van wat hij voor het onderwijs in het friesch, in

[p. 215]

Friesland zelf vooral, heeft verricht en weten te bereiken, wordt niet spoedig teveel goeds gezegd. Maar deed hij, zij het met de beste bedoelingen, nu in Juni niet een bovengreep? Was hij, lichaam van advies en uitvoering ten dienste van het provinciaal bestuur in aangelegenheden van friesch onderwijs en hiertoe uitnemend bekwaam, dit ook tot het eigenmachtig stichten van een ‘academie’, van wie, naar den aard dezer instellingen, zeker leering zal kunnen uitgaan, maar die toch naar haar wezen niet een eigenlijke instelling van ‘onderwijs’ is? Wat zeggen 's Raads lastgevers, die simpel bericht kregen van het oprichtingsbesluit, hiervan?

Academies plegen tamelijk zelfstandige lichamen, met behoorlijk gewaarborgde inkomsten, te zijn. Deze Akademy is dit niet. Mocht eens de Onderwijsraad verdwijnen, waar blijft dan dit zijn onzelfstandig verlengstuk? Als straks, dank zij Slotemaker de Bruïne's wijziging in de lager-onderwijswet, het friesch zich behoorlijk zal hebben ingeburgerd op de friesche scholen en het Rijk zijn plicht om zelf te zorgen voor hooger onderwijs in de friesche taal zal hebben begrepen en naar eisch betracht, is dan de tegenwoordige Provinciale Onderwijsraad in Friesland, die voor dit alles zoo loffelijk baan heeft gebroken, nog wel van noode? Niemand, die dit thans kan zeggen. Maar een academie, gesteld zij had naast het Genootschap redelijk bestaansrecht, wenscht men in vasteren grond dan deze onzekerheden geworteld te zien.

De neteligste vraag evenwel blijft die naar dit redelijk bestaansrecht.

De tegenwoordige Commissaris der Koningin in Friesland, tevens voorzitter van het Friesch Genootschap, heeft op het Groot Friesch Congres te Leeuwarden in 1927 in zijn in meer dan één opzicht merkwaardige openingsrede, waarin geen woord hollandsch was, de opmerking geplaatst, dat het den Friezen - aan die tusschen Sincfal en Wezer zal hij hebben gedacht - van oudsher gehaperd heeft aan staatvormende kracht. Inderdaad, hun kracht verbruikten zij veelal in onderling krakeel. In makkeren vorm dan ten tijde der Schieringers en Vetkoopers kan dit ook. Aan de friesche beweging der laatste decenniën is deze trek mede niet vreemd gebleven. Doch toen de Onderwijsraad werd ingesteld, ‘tot bewaring en sterking van het friesche volks- en taaleigen’, hebben de Friesche Staten toch zeker niet bedoeld,

[p. 216]

aan dit volkseigen gelegenheid te schenken, de het vanouds eigene lust tot scheuring ook op het hierdoor nog onberoerd gebleven gebied der wetenschap te gaan uitleven.

Als bewusten toeleg van den Onderwijsraad dit aan te nemen, ware kwaadaardig en ongeoorloofd. Andere onderstellingen dringen hier zich op: de milde beschikbaarstelling van een waardig gebouw als centrum voor beoefening van friesche wetenschap en het ontwerp van een aantrekkelijk werkprogram zullen zijn leden hebben meegesleept.

Dit neemt niet weg, dat het gevaar duidelijk te onderkennen valt. Het moet intusschen nog te stuiten zijn en dit met behoud van alle goede voornemens tot wetenschappelijke publicatiën en met dankbare aanvaardig van wat materieel der Akademy reeds is toegedacht. Verstandig beleid ter plaatse zal nog tijdig een dreigend onheil kunnen bezweren en ten goede keeren.

v.B.