De Gids. Jaargang 102

[p. 220]

De Middelbare School en de Openbare Leeszaal

Een der merkwaardigste eigenschappen van het Nederlandsche volk is ongetwijfeld zijn verregaand particularisme. Hoeveel deze eigenschap in den loop der tijden de gemeenschap aan geld en energie gekost heeft is helaas niet uit te rekenen. Gelukkig komt zij meer voor op het gebied van ons cultuurleven dan in de zakenwereld. Het omgekeerde ware voor ons volk misschien wel de volkomen ondergang geweest.

Met het bibliotheekwezen is het onder deze omstandigheden zeer eigenaardig gesteld. Eenerzijds is een bibliotheek een gebouw waarin een verzameling boeken is ondergebracht, een bedrijf van koopen en uitleenen, dat zooals alle bedrijven onderworpen dient te zijn aan de wetten der bedrijfshuishoudkunde, wil het nut ervan zoo groot mogelijk zijn. Dit vraagt algemeene samenwerking om te komen tot een besparing van tijd, ruimte en geld en tot alles wat een modern, goed geoutilleerd bedrijf noodig heeft. Anderzijds is een boekerij een verzameling geestesproducten, wat er voor Nederland onmiddellijk toe leidt, dat iedere bibliotheekbezitter in de eerste plaats niemand dan zich zelf het beheer wil toevertrouwen en in de tweede plaats den toegang angstvallig bewaakt en slechts diegene zal binnenlaten, die met hem van meening is dat zijn geloof, zijn politieke overtuiging en de kleur van zijn dassen de eenig bestaande en toelaatbare zijn.

Sinds het begin dezer eeuw heeft zich naast de wetenschappelijke boekerijen het openbare bibliotheekwezen ontwikkeld, als een instituut, dat zich uit onze samenleving moeilijk meer zou laten verdringen. De openbare boekenverzameling die ten dienste staat van den handwerksman, den koopman, den kunstenaar en de huisvrouw is voor al diegenen, die zich de weelde van een eigen bibliotheek niet kunnen veroorloven - en wie kan zich per

[p. 221]

jaar een paar honderd deelen aanschaffen of een verzameling van bijv. tweeduizend deelen, alle tot zijn vakgebied behoorend, onderhouden? - van het grootste belang geworden. De taak die de Openbare Leeszaal zich gesteld zag, heeft zich in den loop der jaren enorm uitgebreid. Onder auspiciën der Leeszalen zijn muziekbibliotheken, kinderbibliotheken, handels-economische afdeelingen, centrale schoolbibliotheken enz. opgericht. En terecht: het terrein van de Openbare Leeszaal is overal, waar het geschreven woord zoo groot mogelijken ingang bij de bevolking dient te vinden. Dat zij zich daarbij technisch enorm heeft ontwikkeld spreekt bijna vanzelf: het catalogiseeren, de uitleening, de inlichtingen-dienst en de personeelsopleiding moesten nog geheel uit den grond worden gestampt. Natuurlijk is daarbij ook, dat de kennis van boeken door het leeszaalpersoneel vergaard veelzijdig is te noemen. Men heeft zich gespecialiseerd in kinderboeken, muziekwerken, kunst, staatswetenschappen, techniek enz., men kan de uitgebreidste literatuur verschaffen betreffende Honolulu, ruwolie-motoren en bijenteelt. Aan dit alles behoeven wij verder geen aandacht te besteden. Leeszalen bestaan, zooals er postkantoren en waterleidingbedrijven bestaan: om het grootste nuttig effect voor het grootste publiek te bereiken.

Er is één terrein dat de Openbare Leeszaal niet bestrijkt en dat is de Middelbare en Voorbereidend Hoogere School. Dit vindt voornamelijk zijn oorzaak in het feit, dat H.B.S. en gymnasia in het bezit zijn van eigen schoolbibliotheken, die een strikt particulier karakter dragen. Opgericht, meestal door leeraren, speciaal ten behoeve van de school, hebben zij weinig of geen contact met de Openbare Leeszalen. Dat is natuurlijk en komt voort uit het hierboven genoemde Nederlandsche gezichtspunt: dat wij allen onzen eigen weg dienen te gaan. Het algemeen belang is één terrein en dat van de school een ander. Vooropgesteld zij, dat zich onder de schoolbibliotheken voortreffelijke boekencollecties bevinden, uitstekend beheerd, die ontegenzeggelijk in een behoefte voorzien. Toch mag betwijfeld worden of het nut door deze bibliotheken afgeworpen wel zoo groot is, als het zou kunnen zijn wanneer zij onder leiding stonden van hen die zich speciaal op het bibliotheekwezen hebben toegelegd.

Den bestaanden toestand kent iedereen en het is dus van meer

[p. 222]

interesse na te gaan welke voordeelen een middelbare schoolbibliotheek beheerd door of vanwege de openbare leeszaal ter plaatse in samenwerking met de leiding der school zou bieden.

Dit nieuwe bibliotheek-type zou in de eerste plaats den leerling dichter brengen bij de practijk van het leven, dat hij na het verlaten der school zal ingaan. De bibliothecaris zal er niet naar streven de schoolkennis der leerlingen uit te breiden. Het is natuurlijk heel goed dat de schoolbibliotheek in het bezit is van Minna von Barnhelm, doch zou het zoo ongewenscht zijn indien zij een goede schaakhandleiding bezat of een werk betreffende de watersport? Het is de plicht van alle middelbare scholieren om iets van Vondel gelezen te hebben, maar zou de belangstelling, die voor het overgroote deel sluimerende is onder de leerlingen om er maar niets ergers van te zeggen, niet kunnen worden opgewekt, wanneer men met een origineel exemplaar van een der eerste drukken van 's meesters drama's voor den dag komt, geleend voor de gelegenheid van de plaatselijke Openbare Leeszaal of door haar bemiddeling desnoods uit een der Universiteitsbibliotheken? De boeken over kampleven, vliegtuigwezen en alles wat de jeugd van 13 tot 18 jaar méér bezighoudt, kunnen door een schoolbibliotheek, die met een leeszaal in verbinding staat al zeer gemakkelijk verkregen worden.

De plaats van den bibliothecaris in het schoolleven zou bijzonder, en naar het mij voorkomt, verre van gemakkelijk zijn. Hij moet het vertrouwen van de leeraren hebben. Maar niet alleen van hen, wel in de eerste plaats van de leerlingen - en kan men zich iets moeilijkers denken voor iemand, die betrekkelijk weinig met hen in aanraking komt. Hij moet voor de leerlingen de paedagoog, maar ook de vriend en de raadsman zijn. Men zal mij tegenwerpen dat een dergelijke positie onoverkomelijke moeilijkheden medebrengt. Ik wil het gelooven, maar meen toch dat de inschakeling van een dergelijke figuur in het schoolleven van een te groot cultureel belang is, dan dat men geen ernstige en.... geestdriftige poging moet wagen. Want vóór alles geldt ook hier, dat dit nieuwe terrein slechts ontgonnen kan worden door hen die met een ‘heilig vuur’ bezield zijn.

Voor deze schoolbibliotheken is het boekenbezit van de Openbare Leeszaal een waardevolle reserve. Zij moeten echter zelf gevormd worden uit het bezit van de oude schoolbibliotheken

[p. 223]

aangevuld met schenkingen van allen die voor dit doel iets te missen hebben. Daarnaast moet jaarlijks een vast bedrag door den bibliothecaris voor aankoop besteed worden. Hierin dient hij vrij te zijn, behoudens de restrictie, die voor alle openbare boekerijen geldt, aangevuld met de bepaling dat wat door hem wordt aangeschaft, uit een opvoedkundig oogpunt verantwoord is. Wie hierop toezicht dient te houden? Desnoods een bibliotheekcommissie, waarin ouders, leeraren, school- en leeszaalbestuur zijn vertegenwoordigd - als men dit noodig acht. Van meer belang echter is het om de leerlingen een werkzaam aandeel in de bibliotheekzaken te laten innemen. Onder leiding van den bibliothecaris kunnen zij zich eenig inzicht in de bibliotheekwetenschap bijbrengen, ten minste in het titelbeschrijven en de bestaande catalogusvormen, niet omdat deze kennis zoo'n bijzonder voorname rol zal spelen in het leven, of alleen maar om te leeren hoe een bibliotheek te gebruiken, maar omdat de kennis van het boek dient vooraf te gaan aan de kennis van den inhoud, wat de tallooze lezers, die geen aandacht schonken aan voorberichten, inhoudsopgaven, aanteekeningen, druk-vermeldingen en data van uitgave, meestal te laat, met verlies van veel tijd en moeite ontdekt hebben. Dat men in een bibliotheek nog iets kan leeren van orde en accuratesse spreekt vanzelf.

De bibliothecaris zal er rekening mee dienen te houden dat hij te doen krijgt met de jeugd, die bezig is zich tot persoonlijkheden te vormen. Ieder individu heeft bijzondere behoeften, eigen liefhebberijen, kunstzin, technische, economische of huishoudelijken aanleg. De bibliothecaris moet veel van zijn lezers te weten zien te komen, zonder dat zij dit als een onbescheidenheid voelen; zij zouden anders waarschijnlijk weigeren in de bibliotheek terug te komen. Daarnaast bestaan de schoolclubs met hun bijzondere belangen. Zeker heeft de bibliothecaris contact met de besturen dezer clubs noodig, die zullen komen aandragen met wenschen van wat zij op hun speciaal terrein in de bibliotheek zouden willen zien aangeschaft.

Tenslotte nog iets betreffende de financiën. Ongetwijfeld een voornaam punt, al zijn met een en ander geen duizenden guldens gemoeid. Men kan zich een combinatie van H.B.S. en gymnasia in een gemeente voorstellen, die gezamenlijk het salaris van één bibliothecaris opbrengen, (die zeker niet den geheelen dag op één

[p. 224]

school aanwezig behoeft te zijn). Van de leerlingen een contributie te heffen gelijk aan dat voor de Openbare Leeszaal is niet onredelijk. Een Openbare Leeszaal, die haar personeel voor bovengenoemd doel ter beschikking stelt maakt zeker aanspraak op verhooging van het plaatselijke subsidie. Oudervereenigingen, schoolclubs en allen die het met de jeugd wel meenen kunnen voor het overige zorgen.

Veel belangrijker echter voor het welslagen van een plan dat én voor de jeugd én voor de middelbare scholen slechts voordeelen inhoudt, is de verandering van een geesteshouding, die tot dusver fataal geweest is voor ons cultuurleven. Want vèr boven de problemen die het Nederlandsche bibliotheekwezen op zijn weg ontmoet, gaat de strijd uit tegen het particularisme en het geliefhebber in cultureele aangelegenheden. ‘Laten wij ons daar liever niet mee bemoeien’ en ‘Dat kunnen wij zelf net zoo goed!’ zijn zoo van die gangbare opinies in ons vaderland, die menigmaal voor een genomen initiatief het einde beteekenen. Laten al diegenen, die de jeugd in de moeilijkste harer levensperioden, een goed hart toedragen, zich hierop ernstig beraden.

J.C.G. Wesseling