De Gids. Jaargang 101

[p. 212]

Aanteekeningen en opmerkingen

Het Journaal van Beeckman

Op 19 Mei 1637 overleed te Dordrecht Isaac Beeckman, rector der Latijnsche School, in zijn tijd een natuurkundige van beteekenis, thans op zijn best bekend bij hen, die in de geschiedenis der natuurwetenschappen belang stellen. Dit kan een aanleiding lijken, om den driehonderdsten terugkeer van dezen sterfdag nu eens onopgemerkt te laten voorbijgaan; de zeventiende eeuw heeft op wetenschappelijk gebied veel groote mannen zien geboren worden of sterven en als men ze in de twintigste allen wilde gaan herdenken, zouden tegenzin en ergernis wel eens het gevolg kunnen zijn.

Met Beeckman is er echter iets bijzonders, iets, dat er onophoudelijk toe prikkelt, de aandacht op hem te vestigen en waarover men ook zonder jubileum van tijd tot tijd wel eens moet spreken. Hij heeft in tegenstelling tot de groote figuren van de natuurwetenschap van zijn tijd, met wie hij in betrekking stond of die dezelfde onderwerpen behandelde als hij - Descartes, Galilei, Mersenne, Gassend - nooit iets gepubliceerd; de resultaten van zijn onderzoekingen zijn gedeeltelijk in brieven te vinden, maar volledig slechts in een dagboek, dat hij voerde en dat als Journaal van Beeckman aan de historici der physica bekend is.

Dit Journaal is in 1906 door C. de Waard in de Provinciale Bibliotheek te Middelburg teruggevonden; aan een zeer nauwgezet onderzoek onderworpen, bleek het een document van groote beteekenis voor de geschiedenis der natuurkunde te vormen en het heeft dan ook reeds meer dan eens - zoo b.v. bij de uitgave van de verzamelde werken van Descartes door Adam en Tannery en bij die van de brieven van Mersenne door de Waard - be-

[p. 213]

langrijke hulp bij historisch werk verleend. Het bevat over vrijwel alle onderwerpen van de physica der vroege zeventiende eeuw - samenstelling van de materie, aard van het licht, val en worp, aero- en hydrostatica, acoustiek, harmonieleer, geometrische optica - beschouwingen, die op de hoogte staan van het beste, wat de tijd voortbracht, voorzoover ze hem niet - wat met name in de meegedeelde opvattingen over luchtdruk en valbeweging geschiedt - vooruit zijn.

Dit belangrijke manuscript nu, dat door den ontdekker reeds lang van een uitvoerigen commentaar is voorzien en voor den druk geheel gereed is gemaakt, wacht reeds sedert dertig jaren op uitgave. Het is mogelijk, waarschijnlijk zelfs, dat er omstandigheden zijn of geweest zijn, die dit uitstel kunnen verklaren. Maar het blijft een misstand, waarbij men zich moeilijk kan neerleggen, dat een zoo belangrijk historisch document niet algemeen toegankelijk wordt gemaakt en dat wie het gebruiken wil, op medewerking en hulp van De Waard - hoe bereidwillig en volledig deze dan ook steeds verleend worden - aangewezen is. Beeckman heeft bij zijn leven nagelaten voor den roem, die hem toekomt, te werken; het zou onjuist zijn, indien het nageslacht hem hierin navolgde. Het geschrevene blijft weliswaar, maar het gedrukte doet het toch in heel andere mate.

En daarom willen we hier toch Beeckman's dood op 19 Mei 1637 gedenken. Het is natuurlijk onbelangrijk, dat het in deze maand driehonderd jaar geleden zal zijn, dat hij overleed, maar het moge ons nog eens de verplichting in herinnering brengen, die we aan zijn nagedachtenis hebben: het Journaal bekend te maken in een vorm, die zijner historische beteekenis waardig is.

E.J. Dijksterhuis