De Gids. Jaargang 101

[p. 362]

Platoon's Timaios in het Nederlandsch

Platoon's Timaios in het Nederlandsch overgebracht en van inleiding en toelichting voorzien door Jan Prins (C.L. Schepp).
Lectura-Uitgaven. Antwerpen, Boucher's Uitgeverij, Den Haag.

De Timaios, de verwonderlijke, in Platoon's philosophisch oeuvre eenigszins afzijdig staande natuurwetenschappelijke dialoog, die de schepping der wereld en de structuur van al het geschapene tot onderwerp heeft en waarin een grootsche kosmogonische phantasie met een minutieuse beschrijving van atomaire processen en physiologische verschijnselen tot een harmonisch kunstwerk is versmolten, heeft steeds slechts in engen kring belangstelling ondervonden, maar het lijkt wel, of de aandacht, die het werk weet te wekken, door haar diepte vergoedt, wat ze in omvang ontbeert. Voor enkele jaren verscheen Taylor's uitvoerige commentaar, waarin philologische akribie en philosophische eruditie zich vereenigden, om den inhoud langs verstandelijken weg nader te brengen tot het begrip van den modernen lezer; thans schenkt ons de dichter Jan Prins een met de uiterste zorg voorbereide Nederlandsche bewerking van den tekst, die in de allereerste plaats beoogt, het besef van de schoonheid van het werk te wekken, maar die, als een natuurlijk gevolg daarvan, ook ontvankelijkheid voor Platoon's leer verwacht.

Weliswaar blijft de lezer hierbij van uitleg niet verstoken; waar verduidelijking bepaald noodig was, vindt hij haar kort en bondig in de Aanteekeningen, die het werk besluiten. Het kon echter niet hoofddoel van den vertaler zijn, de talrijke onopgeloste kwesties, die den Timaios nog steeds begeleiden, volledig te behandelen; op den weg, dien hij ging, was het niet in de eerste

[p. 363]

plaats van belang te weten, of Platoon hier theorieën, die in zijn eigen tijd nieuw waren, aan een ouderen Pythagoraeër in den mond heeft gelegd of dat hij den dialoog beschouwd heeft willen zien als een historische schildering van het wetenschappelijk denken van de generatie, waartoe de hoofdspreker behoorde; en evenmin om uit te maken, of in het geschetste wereldbeeld de aarde rustend, trillend of wentelend wordt gedacht. Hij moest vóór alles zorg dragen, dat de stem van den schrijver tot den lezer van dezen tijd doordrong en hij kon aan de overtuiging, dat hij die stem tot nieuw leven zou vermogen te wekken zonder alle moeilijke plaatsen in den breede te bespreken, het recht ontleenen om duister te laten, wat in het werk zelf duister is.

Dit verlichtte zijn taak slechts schijnbaar. Want om het betoog van Timaios zoo weer te kunnen geven als hij gedaan heeft, in pijnlijk nauwgezette aansluiting aan zinsbouw en woordenkeus van den tekst en toch er in slagend, de schoonheid en de bezieling van het oorspronkelijke, die in minder taalgevoelige handen wellicht aan de nauwkeurigheid der weergave zouden zijn opgeofferd, ongedeerd in onze taal over te brengen, was het noodig zich geheel in deze, voor onze denkgewoonten zoo vreemde, ja menigmaal volstrekt onvatbare gedachtenwereld in te leven.

Zoo iets doet men echter niet met de koele objectiviteit, waarmee men, een moeilijke plaats verklarend, zich beijvert te denken, zooals de schrijver gedacht kan hebben. Het vereischt een dislocatie van den geest, die onuitvoerbaar is, wanneer het hart niet wil medewerken, dus wanneer men zich niet van nature verwant voelt aan de denkspheer, die men wil weergeven.

Jan Prins, zoo lijkt het, bezit zulk een affiniteit tot Platoon's denkwijze. Voor hem is de schepping der wereldziel uit drie soorten van Zijn, het ondeelbare en altijd eendere, het deelbare, dat in lichamen optreedt en nog een derde soort, die zoowel den aard van het Eendere als dien van het Andere bezit, en zijn ook de deeling van het mengsel van deze drie volgens aprioristischmuzikale gezichtspunten en het onverwachte verband, waarin de twee resultaten van de overlangsche splitsing van het verkregen samenstel tot dagelijksche hemeldraaiing en eigenbeweging der dwaalsterren gebracht worden, meer dan de met hoofdschudden beschouwde curiositeit, die de gemiddelde hedendaagsche lezer er slechts in zien kan. Hij beschouwt deze voorstellingen onge-

[p. 364]

twijfeld niet als bruikbare natuurwetenschappelijke theorieën, zoomin als hij gelooven zal, dat de atomen der elementen aarde, water, lucht en vuur de vormen van vier der regelmatige veelvlakken hebben of dat de lever het orgaan is, waardoor het denken op de spijsvertering werkt. Maar het zal niet in hem opkomen zich hier den spot of de geringschatting te veroorloven, waarmee zoo menige onhistorische en door den bloei der natuurwetenschap laatdunkend geworden mensch van onzen tijd op theorieën uit vroegere cultuurperioden meent te mogen reageeren. Voor hem hebben ook Platoon's beschouwingen deel aan de waarheid, al is het dan ook op een wijze, die zich in wetenschappelijk verantwoorde termen niet laat uitdrukken.

Toen de vertaling van den dialoog na herhaalde omwerking eindelijk den vorm gekregen had, waarin hij nu voor ons ligt en de dichter zich dus ontslagen kon achten van de verplichting, den tekst op den voet te volgen, heeft hij zijn vertrouwdheid met het betoog van Timaios op een nog meer directe en persoonlijke wijze tot uiting willen brengen. In veertig sonnetten heeft hij aan de quintessens van het verhaal een poëtischen vorm gegeven en daardoor den meest origineelen en schoonsten syllabus geschapen, die nog ooit een prozawerk vergezelde; de litteraire waarde ervan te bepalen, blijve aan letterkundigen van professie overgelaten; deze aankundiging zou echter niet volledig zijn, wanneer zij niet getuigde van het genot, dat haar schrijver bij de lezing van deze klare en welklinkende samenvattingen ondervindt.

Daarom volgt hier het praeludium:

Een prentenboek hadden wij reeds als kind
met beelden uit het dagelijksche leven,
en onder elk daarvan een tekst geschreven,
die met ‘hier ziet men’, of zoo iets, begint.
Zoo is 't ook met de volgende gedichten.
Zij hooren elk bij een bepaald tafreel
uit dat ter wereld eenige geheel,
dat Platoon ons in zijn Timaios stichtte.
Wellicht, dat zij u dit of dat verklaren,
dat hier of daar iets van zijn wijzen lach,
een regel, hem zij dank, doorschijnen mag.
Maar wilt ge 't beeld in volle grootte ontwaren,
neem dan den Meester zelf terhand, want ach,
Zijn woord valt door geen dichter te evenaren.

[p. 365]

en de epiloog

Wij staan aan 't einde van Timaios boek.
Wat is het? Werd het ook voor ons geschreven,
om het te kennen en ernaar te leven,
of is het niet meer waard dan een bezoek?
Moge ieder voor zichzelf die vraag beslechten.
Mij viel ten deel om, binnen kort bestek
iets van zijn vele kanten plek voor plek
u toonend, voor zijn plaats bij ons te vechten.
Wellicht ben ik bij sommigen geslaagd.
Wellicht, dat hier of daar het inzicht daagt,
hoezeer wat schoon is ook te leven recht heeft.
Veel mag ter wereld zijn veranderd, veel
ten goede, veel ten kwade, nooit geheel
gaat ons teloor, wat de Man Gods gezegd heeft.

E.J. Dijksterhuis