De Gids. Jaargang 101

[p. 243]

Buitenlandsch overzicht

Nog altijd Spanje - Varia
24 Jan. 1937

18 December 1936 liet Mussolini in de internationale pers verluiden, ‘dat de Italiaansche regeering oprecht naar een algemeene ontspanning streefde.’ In het bijzonder wenschte hij de totstandkoming van een Italiaansch-Britsch Middellandsche Zee-verdrag te bevorderen. En 21 December gaf de Britsche ambassadeur te Rome, Sir Eric Drummond, kennis, dat, ‘op grond van practische overwegingen’, de Britsche regeering besloten had hare legatie te Addis Abeba te veranderen in een consulaat-generaal. Tenzelven dage had hij met graaf Ciano ten opzichte van de Middellandsche Zee-vraagstukken eene bespreking, die (volgens de Times) ‘thans in het stadium bleek gekomen van werkelijke onderhandelingen.’

Men moet dus wel tot de gevolgtrekking komen dat de reis van Ciano naar Berlijn en Berchtesgaden niet het uitgangspunt is geworden van verinniging tusschen de beide groote fascistische mogendheden. Toen het Duitsch-Japansche verdrag was aangekondigd, bleek dat de Duce de Russen niet wilde ontstemmen door deel te nemen aan anti-communistische constellaties, en dat hij streefde naar herstel der goede betrekkingen met Engeland.

23 December deed Eden den Duitschen ambassadeur Von Ribbentrop weten, dat de Britsche regeering het zenden van Duitsche vrijwilligers naar Spanje ‘als een ernstige zaak beschouwde.’ Inderdaad hebben, aan Franco's zijde, sommige dorpen in het gevechtsterrein een geheel Duitsche bezetting. Een correspondent van de Times meldde daaromtrent uit Gibraltar: ‘De Duitsche invloed op generaal Franco is groot. Er zijn bijna meer Duitschers dan Spanjaarden aan het front van Madrid,

[p. 244]

Men ziet ze met luchtafweergeschut, kanonnen en vliegtuigen. Te Cadiz zijn vijf divisies Duitsche soldaten aangekomen, in totaal 10.000 man. Zij werden eerst naar Sevilla gebracht, van daar naar Salamanca, en toen naar het front van Madrid. Wie door de ruïnes van Toledo wandelt, hoort meer Duitsch dan Spaansch spreken.... Franco moet buitenlandsche hulp hebben om de omsingeling van Madrid te kunnen doorzetten....’ Ook van Frankrijk heeft Duitschland de waarschuwing gekregen, ‘dat het beginsel van niet-inmenging door allen, of door niemand moest worden aanvaard’, en Engeland zeide, bij monde van de Times: ‘Er is reden te hopen, dat een nieuw Fransch-Engelsch beroep te Berlijn niet lichtvaardig zal worden van de hand gewezen.’

Hoe zou Duitschland op den door Frankrijk en Engeland geoefenden aandrang reageeren? Er scheen wel neiging te bestaan, ter wille van Franco de betrekkingen tot het Westen niet op het spel te zetten, maar zou dit zóó ver gaan, dat de Duitsche vrijwilligers, die reeds in Spanje waren, zouden moeten worden teruggenomen? Voor Duitschland moeilijk te verduwen, immers het had de regeering van Franco reeds lang geleden erkend. Intusschen waren Neurath, de militaire autoriteiten, de leiders van handel en nijverheid, eenstemmig van oordeel dat de nieuwe Italiaansche zwenking moest worden gevolgd, wilde Duitschland de voeling met Frankrijk en Engeland niet geheel en al verliezen.

Intusschen mengde zich ook de Sowjetregeering in de zaak, en gaf bij monde van den volkscommissaris voor buitenlandsche zaken aan de Britsche en Fransche ambassadeurs te kennen, dat Rusland bereid was het door Engeland en Frankrijk genomen initiatief te steunen op voorwaarde dat de deelnemers zich moreel verplichtten door hun officieele ‘of niet-officieele’ vertegenwoordigers toezicht te doen houden op het binnenkomen van voor Spanje bestemde ‘zoogenaamde’ vrijwilligers.

De gezanten van Engeland en Frankrijk, Sir Eric Phipps en François Poncet, gingen nu tot den ongebruikelijken stap over, bij Neurath te gaan informeeren hoe het nu eigenlijk met de zaak stond? Zij kregen te hooren dat het nog wel eenigen tijd zou aanhouden eer Duitschland zijn antwoord gaf. Moest nog, te Berchtesgaden, de beslissing worden voorbereid?

[p. 245]

De onderteekening der Britsch-Italiaansche overeenkomst omtrent de Middellandsche Zee heeft 2 Januari 1937 in het palazzo Chigi te Rome plaats gehad. Zij stelt vast dat de vrije in-, uit- en doorvaart der Middellandsche Zee een levensbelang is voor de verschillende deelen van het Britsche rijk en voor Italië; dat deze belangen in geen enkel opzicht met elkander onvereenigbaar zijn; dat beide regeeringen den territorialen status quo in het Middellandsche Zee-gebied niet wenschen gewijzigd te zien, en iedere actie zullen ontmoedigen, welke tegen deze verklaring mocht worden gericht. Bij nota bevestigt Ciano, dat voor zoover Italië er bij betrokken is, de integriteit van Spanje onder alle omstandigheden ongeschonden zal blijven. - Er gaan (hardnekkige) geruchten dat Londen eene Italiaansche leening aan de markt zal brengen. - Een Engelsche erkenning der Italiaansche verovering van Abessinië is niettemin verdaagd, ‘maar men gelooft dat uiterlijk over een jaar een formule zal zijn gevonden om deze aangelegenheid bevredigend te regelen voor Italië, voor Engeland en voor den Volkenbond.’ M.a.w. wat in het vat is, verzuurt niet.

Intusschen construeert een gedeelte der Italiaansche pers de overeenkomst aldus, dat Engeland zich verbonden heeft te ‘ontmoedigen’ dat een Middellandsche Zee-staat, tot dusver onafhankelijk, onder contrlôe van een vreemde mogendheid zou komen te staan, in casu een autonoom rood Catalonië onder Russische leiding. Laat ons liever aannemen dat Engeland een krachtige poging tot ontmoediging van iedere disintegratie van Spanje bedoeld heeft, van welke zijde ook ondernomen.

Engeland werd nu waarlijk ongeduldig. Het beval Sir Eric Phipps, te Berlijn nogmaals aan te dringen op antwoord aangaande het Fransch-Britsche protest tegen deelneming van vrijwilligers aan den burgeroorlog in Spanje. Dit antwoord kwam dan eindelijk 7 Januari in. Het begint met een sneer. ‘Indien men de procedure der Londensche coördinatie-commissie voor de behandeling der Spaansche vraagstukken niet doelmatig acht, zou het in het belang van de eenheid van behandeling beter zijn van de verdere werkzaamheden dezer commissie geheel af te zien.... De Duitsche regeering moet zich ernstig afvragen, of het voorgestelde verbod op dit oogenblik niet feitelijk een

[p. 246]

eenzijdige bevoordeeling ten gevolge zou hebben van die elementen, welke de nationale Spaansche regeering (Franco!) bestrijden. Maandenlang zijn bolsjewistische elementen ongehinderd toegestroomd.... Daar echter de Duitsche regeering van den beginne af op de bres heeft gestaan voor het stuiten van den vrijwilligersstroom, is zij ook thans nog bereid alle maatregelen te steunen die dat doel kunnen verwezenlijken.... Alle belanghebbende regeeringen moeten toestemmen in een onvoorwaardelijk doelmatig toezicht ter plaatse op de tenuitvoerlegging van het verbod waartoe men zal besluiten. De Duitsche regeering zal haar vertegenwoordiger in de Londensche commissie opdragen op dezen grondslag de onderhandelingen voort te zetten. Indien geen overeenstemming wordt bereikt, zou de Duitsche regeering zich moeten voorbehouden, haar standpunt ten opzichte van het probleem der vrijwilligers opnieuw te bepalen.’

Reeds heeft de Fransche regeering Engeland doen weten, dat zij zich wil verplichten bij het parlement een wet in te dienen, die vrijwillige dienstneming naar Spanje strafbaar stelt. Intusschen wekt het niet den indruk, dat het Duitschland ernst is met de maatregelen waartoe het zegt te willen medewerken. Er is klaarblijkelijk een achterdeurtje opengehouden, waaruit Duitschland, ‘indien geen overeenstemming wordt bereikt’, ten allen tijde kan ontsnappen.

Ook Italië heeft aangaande de zaak der vrijwilligers een antwoord gezonden dat zich in de Duitsche lijn houdt, ten bewijze dat niet alle verstandhouding met Berlijn te Rome is afgebroken.

Te Londen bestaat de indruk: ‘zij hebben de deur niet te eenenmale dicht gesmeten’, maar ingenomenheid met de Duitsche en Italiaansche antwoorden kan daar, wegens haar vaagheid en voorwaardelijk karakter, kwalijk worden verwacht. In ieder geval acht Engeland het door Duitschland geopperde denkbeeld de vrijwilligerskwestie aan de niet-inmengingscommissie over te laten, te eenen male onaanvaardbaar. Zij zou er immers onmiddellijk stranden, zooals zij er reeds vroeger is gestrand. De volgende stap moet door de gebruikelijke diplomatieke kanalen geschieden. De Spaansche regeering (waaronder nog altijd de officieele is te verstaan!) heeft zich inmiddels tot Engeland gewend, met het voorstel het heele contrôle-denkbeeld maar te laten vervallen. ‘In de Londensche commissie hebben

[p. 247]

zekere mogendheden zitting, wier gedrag een voortdurende schending van de accoorden heeft beteekend.’ - De Times spreekt onderwijl de Britsche regeering moed in. ‘Hoe stoutmoediger zij handelt, zoo grooter de kans, dat haar voorstellen ingang zullen vinden.’

Inderdaad liet de nieuwe Engelsche stap niet lang op zich wachten. De regeering instrueerde nl. haar vertegenwoordigers te Parijs, Rome, Berlijn, Lissabon en Moskou eene nota van dezen inhoud te overhandigen: ‘De Britsche regeering erkent, dat een voldoende waarborg slechts dáárin gelegen zal zijn, indien alle regeeringen loyaal en zonder reserve haar verplichtingen willen nakomen. Gezien de ontvangst van haar vorige nota meent zij, dat die wil inderdaad voorhanden is.... In afwachting daarvan is zij van oordeel, dat de algemeene wensch, den stroom van buitenlandsche vrijwilligers naar Spanje te stuiten, de directe afkondiging motiveert van verbodsbepalingen door elke regeering afzonderlijk.’ En dan herinnert zij, dat, ingevolge de ‘Foreign Enlistment Act’, het een strafbaar feit is, zoo eenig Britsch onderdaan in de troepen van een der beide Spaansche partijen dienst neemt, of in het Vereenigd Koninkrijk vrijwilligers voor Spanje aanwerft. Zij hoopt van ieder aangeschreven staat een dienovereenkomstig bericht te ontvangen.

Intusschen was argwaan gewekt, dat Duitschland de Spaansche troebelen ten eigen voordeele zou willen gebruiken: het zou Spaansch-Marokko willen bemachtigen. De aanwezigheid van Duitsche duikbooten in de haven van Melilla was gesignaleerd. Echter deed Hitler bij een diplomatieke ontvangst den Franschen ambassadeur weten, dat Duitschland de bedoeling niet had, en nooit gehad heeft, op welke wijze dan ook aan de Spaansche integriteit of de Spaansche bezittingen te raken. Sir Eric Phipps heeft gewaarschuwd, dat de Britsche regeering niet bereid is de Duitsche infiltratie van Marokko (die inderdaad een feit is: Duitsche tanks, vliegbooten en munitie werden daar geland) te doen voortduren.

Goering is naar Rome vertrokken, blijkbaar om met Mussolini een gemeenschappelijk optreden in de Spaansche aangelegenheid te overleggen. De Fransche Kamer heeft de aan Engeland beloofde vrijwilligerswet reeds aangenomen; ook de communisten

[p. 248]

hebben vóór gestemd. Eden heeft in het Lagerhuis (10 Januari) nog eens een pleidooi gehouden voor Duitschland's inkeer. ‘Een groote natie belijdt op het oogenblik het rasgeloof in dezelfde ontstellende mate waarin het gepredikt wordt. De wereld vraagt zich af, waarheen deze leerstellingen Duitschland en ons allen voeren zullen. Europa kan de rampzalige werking van nationale rivaliteiten en tegengestelde ideologieën niet langer verdragen. Duitschland bezit de macht, de keuze te doen die niet enkel over zijn eigen lot, maar ook over dat van Europa zal beslissen.’

En ondertusschen duurt de gruwel in Spanje maar onafgebroken voort....

In de Times (ingezonden stuk) deed Lord Elibank onlangs een beroep op de koloniale mogendheden om te voldoen aan Duitschland's koloniale aspiratiën. Hij voor zich zou geen bezwaar hebben tegen teruggaaf aan Duitschland van Togo of Kameroen, en gelooft dat, als de vrede op het spel stond, met Nieuw-Zeeland wel te spreken zou zijn over Samoa en met Australië over Duitsch Nieuw-Guinee. Japan zou misschien overreed kunnen worden wat mandaatseilanden in den Stillen Oceaan terug te geven.

Lord Elibank spreekt niet over Duitsch Oost-Afrika of over Duitsch Zuidwest, maar Nederland en Portugal zouden kunnen helpen, ‘indien zij dat wilden’. En hij denkt in het bijzonder aan Nederlandsch Nieuw-Guinee, dat goed zou passen bij Duitsch Nieuw-Guinee ‘en bewoond is door stammen, die nog in het steenen tijdperk leven en alle blanken beschouwen als tot één ras te behooren.’

Lief van Lord Elibank, die.... niet van de kostbaarste gewezen Duitsche bezitting van alle, van Tanganjika spreekt.

Tsjiang Kai-sjek is vrij gelaten. De regeeringstroepen in Sjen-si zijn ontruimd, en Tsjang Sjoe-liang heeft voor zijn persoonlijke veiligheid waarborg ontvangen. Hij heeft uitgelegd, dat de opstand een gevolg was ‘van een thans verdwenen misverstand.’ In China is er altijd alevel wat raars.

In Japan is het geheele kabinet afgetreden. De partijen beweerden dat de weermachtsuitbreiding ondragelijke lasten op het

[p. 249]

Japansche volk legt, en de uitgifte van schuldbrieven, die met zeer hooge ramingen der militaire uitgaven gepaard gaan, de financiën ontwrichten en eindelijk zelfs de buitenlandsche stelling van Japan benadeelen zullen. Het leger heeft zijn onverzettelijke houding gehandhaafd. Het pretendeert een sterke uitvoerende macht te zijn, met scherpe controle op een ten nauwste georganiseerden staat. Maar men ziet nu tenminste dat er in civiele kringen nog andere gedachten leven. Men onderstelt dat de opvolger van Hirota een generaal zal zijn uit de gematigde middenpartij.

C.