De Gids. Jaargang 100

[p. 224]

Aanteekeningen en opmerkingen

Kunstmatige Antithese

De Duitsche Rijkskanselier heeft in zijn Neurenberger rede de staatslieden van Europa gesommeerd kleur te bekennen. Vóór of tegen het bolsjewistisch gevaar, zoo zal, volgens hem, de scheidslijn der staten in de naaste toekomst worden bepaald. Het is mogelijk, zelfs waarschijnlijk, dat op het aldus stellen van het diplomatiek probleem overwegingen van binnenlandschen aard niet zonder invloed zijn gebleven, zoodat wij goed zullen doen Hitler's alternatief niet al te letterlijk te nemen, doch het emotioneel karakter van de Duitsche politiek sedert 1933 geeft niettemin voldoende aanleiding te onderstellen, dat de Neurenberger rhetor den kern van zijn anti-Russische philippica in alle oprechtheid als de juiste politieke maxime beschouwt. En wanneer dat op zichzelf niet alreeds voldoende zoude zijn het diplomatiek recept der nationaal-socialisten aan een nadere, kritische beschouwing te onderwerpen, dan noopt ons daartoe in elk geval de ook buiten Duitschland gebleken geneigdheid tot instemming en applaus. Wij willen de beteekenis van het Verbond voor Nationaal Herstel in Nederland niet overschatten, maar het heeft ons toch getroffen, dat van die zijde het uittreden van Nederland uit den Volkenbond verlangd wordt op den enkelen grond, dat Sowjet-Rusland van dien Bond lid is geworden en lid blijft. En wanneer men dan daarnevens ervaart, dat in Frankrijk en Rusland een niet onbelangrijk deel des volks op soortgelijke gronden steun aan het roode Spanje bepleit, dan vraagt men zich af, of de anonyme schrijver in ‘The Round Table’ van September jl. misschien tóch gelijk heeft wanneer hij zegt, dat ‘the division of the nations along ideological lines is now by way of being accepted as a dogma on the Continent’. Het is waar, dat hij

[p. 225]

daar in één adem aan toe voegt, dat Engeland zelf zich aan die leus van den dag weinig of niets gelegen laat liggen, maar wanneer de overgroote meerderheid der Engelschen ‘reject the formula’, dan doen zij dat volgens hem ‘not so much for itself as because they reject all formulae’. Principieel verzet tegen de nieuwe maxime is dus ook van Groot-Brittannië niet te verwachten.

Toch berust de antithese o.i. op een principieele vergissing. Men voert geen gezonde buitenlandsche politiek zoolang men zich laat leiden door criteria van binnenlandschen aard. Elke poging het buitenlandsch beleid te oriënteeren op gelijkheid van ras, van religie of van inwendige organisatie loopt onvermijdelijk op teleurstelling uit. De religieuze antithese, die in het begin van de zeventiende eeuw een oogenblik de Europeesche politiek scheen te zullen bepalen, werd met beslistheid doorbroken toen de Protestantsche kampioen Gustaaf Adolf zich (bij het verdrag van Baerwalde, Januari 1631) met het katholieke Frankrijk verbond. Toen, bijna twee eeuwen later, na Napoleon's val de Heilige Alliantie, onder leiding van den met weinig staatsmansinzicht begaafden Alexander, beproefde het Europeesch concert op het beginsel der legitimiteit te baseeren, duurde het niet lang of Canning kon met voldoening de mislukking van dat streven vaststellen: ‘Things are getting back to a wholesome state again. Every nation for itself and God for us all! Only bid your Emperor be quiet, for the time for Areopagus and the like of that is gone by.’ En toen tenslotte weer een eeuw later een even confuus idealist als Alexander een soortgelijk experiment op democratischen grondslag beproefde, bewerkte hij geen beter resultaat. Wilson's ‘democratische vrede’ van 1918 heeft ons noch de democratie noch den vrede kunnen verzekeren.

Het ziet er dan ook voorshands niet naar uit, dat Hitler's oproep bij de Europeesche staatslieden willig gehoor zal vinden. Het fascistisch Italië blijkt voorloopig ten aanzien van het evenzeer ‘totalitaire’ Duitschland tot niet meer dan een flirtation bereid, en het democratische Engeland denkt er niet aan zich door de roode lap, die Hitler het voorhoudt, van de wijs te laten brengen. Ja zelfs ten aanzien van de Sowjets is twijfel gerechtvaardigd of zij niet bezig zijn hunne ondergrondsche interventie in de binnenlandsche politiek van andere staten te liquideeren terwille van een zuiverder en daardoor krachtiger buitenlandsche

[p. 226]

actie. De Russische inmenging in Spanje is tot nu toe zeker niet van meer importantie gebleken dan de steun, die van Duitsch-Italiaansche zijde aan de rebellen is verschaft, en de razzia die onlangs onder Trotzki's vrienden plaats heeft gevonden geeft reden te vermoeden, dat het Russisch communisme voor de tweede maal besloten heeft de leer van de wereldrevolutie, die juist in Trotzki zijn vurigste aanhanger had, terwille van nationale reconstructie te laten varen. De ontwikkeling, die na Lenin's dood tot de opkomst van Stalin en den val van Trotzki heeft geleid, zoude daarmede slechts worden voltooid. Het Sowjet-regime is in elk geval sedert Lenin's ‘New Deal’ sterker ‘nationaal’ getint dan menigeen vermoedt en nationaal-socialisten kunnen erkennen. Hoe dit alles echter zij - men behoeft zijn waakzaamheid tegen het communistisch gevaar in eigen land niet te laten verslappen, ook al weigert men in de aangelegenheden der buitenlandsche staatkunde eene kunstmatige antithese van communisme en fascisme als richtsnoer te aanvaarden.

B.M.T.