De Gids. Jaargang 100
(1936)– [tijdschrift] Gids, De– Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 64]
| |||||||||||||||||||||||||||
Het OrangismeGa naar voetnoot1)Wanneer omstreeks October 1830 een Belgisch staatsgezag zich vestigt, krijgen de betrekkingen van Belgen met de Nederlandsche regeering het karakter van heimelijkheid; van Belgische zijde gezien dat van strafbaarheid. Men heeft te doen met betrekkingen van den Koning en van enkele zijner ministers met Belgische ontevredenen; zij noemden zich orangisten. Betrekkingen door het Nederlandsche volk destijds weinig gekend en voor zoover vermoed, doorgaans afgekeurd. Er zijn orangisten die het eerlijk met Willem I meenen, maar bij velen speelt het eigenbelang een groote rol.
Henri Grégoire, in 1794 te Verviers geboren, had te Luik gestudeerd, en was er advocaat geworden der belastingsadministratie voor het Hooggerechtshof aldaar; bevriend met John Cockerill, den industrieel uit Seraing. 8 Sept. 1830 schreef hij aan Gericke (staatsraad, administrateur der registratie) over de wijze waarop met 5 à 6000 man 's Konings gezag te Luik ware te herstellen; ‘il y aura assistance’Ga naar voetnoot2). 11 Oct. vindt men hem in den Haag, audiëntie verzoekend bij van Maanen. Na een vruchtelooze poging om in het Noorden geplaatst te worden kwam hij in betrekking tot van Doorn, die voor den Koning een kern van Belgische trouwgebleven aanhangers trachtte te te vormen; hij begaf zich toen naar Aken (verzamelpunt van Luiksche orangisten). Gedurig kwam hij in den Haag terug. Hij had een broeder Ernest Grégoire, die in September onder de verdedigers van Brussel was geweest maar later van houding | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 65]
| |||||||||||||||||||||||||||
veranderde; wij zullen hem zien deelnemen aan een orangistisch komplot te Gent op 2 Februari 1831Ga naar voetnoot1). - Een van de eerste Belgen die naar Holland kwam (maar eigenlijk was het een Franschman) was Charles Durand, die voor de regeering het Journal de Gand had geschreven en weldra redacteur werd van het nieuwe regeeringsblad, Journal de la Haye (19 Oct.)Ga naar voetnoot2). Van tijd tot tijd komen er berichten door van ongenoegen en werkloosheid in België; ‘plus de 20.000 ouvriers à Gand, Tournai et Verviers se trouvent sans ouvrage’Ga naar voetnoot3). 168 kooplieden en fabrikanten uit de provincie Luik beklagen zich bij het Belgisch Congres, dat zij den kolentoevoer naar Holland verloren hebben, en Frankrijk, dat een hoogen tol heft, hen niet helpen kan (6 Dec.)Ga naar voetnoot4). ‘Bij het toenemen van armoede en gebrek’, zegt een Antwerpenaar, ‘is een verandering van zaken te wachten’ (21 Dec.)Ga naar voetnoot5). ‘Het verlangen naar verandering in Gent en Antwerpen is het gevolg van armoede, niet van gehechtheid aan Oranje’, schrijft van Maanen (28 Dec. 1830)Ga naar voetnoot6). ‘Alle fabrieken staan stil, de gegoede menschen raken uitgeput, de handel is vernield’, klaagt Bergmann (31 Dec.)Ga naar voetnoot7). ‘Nous sommes ici toujours dans la même situation déplorable’, schrijft een Antwerpsch correspondent aan Klinkhamer (14 Jan. 1831)Ga naar voetnoot8). De naar Aken uitgeweken griffier der provincie Luik, Brandes, verzoekt daar gouverneur te mogen worden, ‘zoodra Luik tot het wettig gezag zal zijn teruggebragt’ (16 Jan.)Ga naar voetnoot9). Door een schrijven aan den kabinetsdirecteur Hofmann ontpopt zich thans (21 Jan.) iemand die onder de orangisten een voorname plaats bekleedt: Castillon, secretaris der ‘Maatschappij van Luxemburg’ te Brussel, en tevens van een orangistisch comité aldaar. De Maatschappij was opgericht 10 Jan. 1828 ‘tot | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 66]
| |||||||||||||||||||||||||||
nasporing in het groothertogdom Luxemburg en van een gedeelte der provincie Namen van mijnen, ertsgronden en steengroeven, voor ontginning vatbaar’. Zij was een dochtermaatschappij der Brusselsche ‘Algemeene Maatschappij’ (opgericht 13 Dec. 1822), wier president en secretaris (Repelaer en Beerenbroek) thans Brussel hadden verlaten; de directeur (Charles Morel) en de schatbewaarder (Matthieu) waren gebleven. Castillon vroeg voor zijn comité f 40 à 50.000 aan; werd het over heel België uitgebreid dan zouden het nog f 300.000 meer moeten wezen. Zij wilden voor den Prins van Oranje als luitenant-generaal ageeren ‘mais avec la pensée secrète de rentrer un jour sous la domination de S.M., pensée qu'on ne pouvait hautement avouer en ce moment, à cause de l'irritation qui règne encore dans les esprits’. Maar Z.M. zou eenige concessiën moeten doen ‘qui fissent sentir à l'instant les bienfaits du retour à l'ordre’; en hij somt ze op:
Tweede brief van Castillon aan Hofmann (6 Febr.): ‘J'ai très bien reçu par M. le professeur WinssingerGa naar voetnoot2) les 40.000 florins que S.M. a bien voulu remettre à la disposition des vrais Belges. Le 27 nous recûmes les fonds. Dès le 27 au soir un bureau fut ouvert pour dégager du mont de piété les | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 67]
| |||||||||||||||||||||||||||
objets de faible valeur que les pauvres ouvriers avaient été obligés d'y déposer, ajoutant que la préférence serait donnée aux familles des morts ou blessés en combattant pour l'indépendance. Plusieurs compagnies de la garde urbaine furent entièrement gagnées. Le colonel Borremans, commandant les chasseurs de Bruxelles, et qui devait enlever et conduire toute la populace, se vendit. Malgré ces moyens, il n'eût pas été prudent de tenter un mouvement à Bruxelles avant d'avoir opéré un soulèvement sur un autre point. C'était à Gand qu'il devait éclater. Le colonel GrégoireGa naar voetnoot1) devait partir le soir de BrugesGa naar voetnoot2) avec tout son corps sur des barques, et entrer le matin à Gand avant l'ouverture des fabriques qui seraient restées fermées pour lui prêter l'appui de tous les ouvriersGa naar voetnoot3). Une forte gelée qui survint s'opposa à ce projet; il fallut lui envoyer des voitures, son départ fut retardé d'un jour et il ne lui fut plus possible que de partir avec la moitié de son corps dans la nuit. Une neige épaisse qui tomba dans la nuit retarda son arrivée; il ne put se présenter aux portes de Gand que vers midi, lorsque tous les ouvriers étaient dans leurs ateliers, de sorte qu'il arriva pour ainsi dire seul à l'hôtel du gouvernementGa naar voetnoot4). Cependant à Bruxelles tout était prêt dans la matinée du 3 pour envahir le congrès et proclamer le prince d'Orange comme lieutenant-gouverneur de la Belgique, lorsque le colonel Borremans, effrayé du peu de succès de Grégoire à Gand (où il avait été)Ga naar voetnoot5), déclara qu'il ne se mêlait plus de cette affaire, et divulgua une partie de nos projets au gouvernement provisoireGa naar voetnoot6). Comme son apparition devait être le signal et que nous n'avions pas le temps d'en donner un autre avant la décision du congrès,Ga naar voetnoot7) tous nos projets échouèrent. Les fonds eussent été insuffisans si M. Albéric DuchatelGa naar voetnoot8) n'en avait également reçu de Londres pour le même objet. Je remets tous les détails à l'époque où | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 68]
| |||||||||||||||||||||||||||
j'aurai l'honneur de me présenter chez vous à la Haye’Ga naar voetnoot1).
De zaak was dus verbroddeld. ‘C'est qu'il est en général dans la nature de la classe industrielle et commerçante, qui compose la najeure partie de la population de Gand’, zegt GourieffGa naar voetnoot2), ‘de se borner à énoncer des voeux, plutôt que d'agir’ (8 Febr.Ga naar voetnoot3). - Castillon zegt nog nader (19 Febr.):
‘Afin que toutes les instructions fussent en harmonie entr' elles, il conviendrait que le comte Duchatel fût autorisé à agir en vertu de celles qui lui sont données de Londres. Les conseils sont MM. GrébanGa naar voetnoot4), Dotrenge, de Trazegnies, Morel et Cockerill. Sur les 40.000 florins et sur les sommes que M. Duchatel a reçues de Londres, il a été mis 20.000 florins à la disposition des Gantois, 8000 à celle des Anversois; 16.000 ont été donnés au colonel Borremans, 23 à 26.000 ont été dépensés à Bruxelles’Ga naar voetnoot5).
Van zijne zijde schrijft Morel (19 Febr., altijd aan Hofmann) dat hij, in opdracht van Beerenbroek, heeft getracht de obligatiën die Z.M. nog bij ‘de bank’ (de Algemeene Maatschappij) heeft, in handen te krijgen, hetgeen door vreesachtigheid van Matthieu maar ten deele is geluktGa naar voetnoot6). De rest zal hij te gelde maken. Mag hij het geheel daarvan, of een deel, tot orangistische doeleinde besteden? ‘Vous sentez que même sur l'ordre de son filsGa naar voetnoot7), je ne puis opérer pour votre chefGa naar voetnoot8) sans son autorisation expresse. La hausse est souvent factice, et le fils de votre chef en a eu la preuve dans la dernière affaire qu'on a faite pour lui à Gand’Ga naar voetnoot9). Hoffmann antwoordt (3 Maart): ‘Dans une quinzaine de jours, vers quel tems le fils sera selon toute apparence de retour de Londres, on sera plus à même de prendre une décision à cet égard’. | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 69]
| |||||||||||||||||||||||||||
5 Maart adresseert Duchatel aan Hofmann drie Antwerpenaars, de Cock, Donnet en van Havre, commissarissen der Handelmaatschappij, die voor eene vergadering van dit lichaam naar den Haag komen maar vooral om den Koning te spreken. Zij krijgen gehoor en leggen een project over van administratieve scheiding:
| |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 70]
| |||||||||||||||||||||||||||
Er is dus een luitenant-generaal, maar geen financieele scheiding; dit laatste punt komt geheel met de belangen van Antwerpen overeen. Ongeveer tezelver tijd getuigt Gréban (14 Maart): ‘Après l'éhauffourée de Grégoire, l'opinion orangiste était devenue plus timide et semblait avoir perdu du terain. Depuis lors, elle s'est relevée et jamais, depuis nos troubles, elle ne s'est montrée aussi puissante’Ga naar voetnoot2). Inderdaad was de wankelmoedigheid van Surlet de Chokier zoo in het oog loopend dat de Brusselsche orangisten hoop voedden hem een kabinet van hunne partij te kunnen opdringen, wat evenwel verkeerd uitviel: de regent wendde zich ten slotte niet tot conservatieve maar tot de radicale elementen. Borremans (die zich opnieuw als orangist gedragen had) werd gevat (26 Maart); generaal Daine (die zich door Chassé voor f 10.000 had laten omkoopen) versaagde nu ook; Morel en Castillon moesten naar Parijs vluchten (31 Maart)Ga naar voetnoot3). Aan Chassé, die 10 April gevraagd had of van 's Koningswege eene tegenomwenteling ‘werkdadig’ mocht bevorderd worden, liet de Koning door Prins FrederikGa naar voetnoot4) schrijven dat men aan een gezelschap Gentsche orangisten dezelfde vraag geweigerd had: geen hulp van troepen, wapenen, munitie of geld kon worden verleend; ‘l' esprit qui dirige la population du royaume restée fidèle, s'y oppose impérieusement’ (18 April)Ga naar voetnoot5). De Koning wil zijn eigen troepen dus niet aan het orangisme wagen. - ‘Les opinions émises à la Haye par quelques membres des Etats-Généraux’ zegt Morel in zijn Parijschen brief, ‘sont décidément prononcées pour la séparation absolue; nous nous demandons ici si la continuation de nos efforts serait agréable à S.M.’. | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 71]
| |||||||||||||||||||||||||||
Te Gent (schrijft Castillon)Ga naar voetnoot1) waren van Crombrugghe (de oud-burgemeester), van Toers (oud-staatsraad), en de advocaat Minne orangist; eveneens te Antwerpen de Geelhands en de Cock, te Brussel de fabrikanten Prévinaire, Jones, Wilson; de minister van oorlog Goblet was heimelijk gewonnen; de generaals van der Smissen (Antwerpen), Duvivier (Gent), Maheu (Brugge) verlangden niets liever dan deel te hebben aan een goed overlegd planGa naar voetnoot2). Winssinger, die in overleg met Chassé handelde, had hoop gegeven op Leuven. Aalst, Dendermonde, Oudenaarde zouden afwachten wat Gent deed. Maar daar was alles mislukt; Duvivier had niet anders kunnen doen dan Grégoire arresteeren. De slotsom was, dat tot tweemaal toe (2-3 Februari en 26 Maart) het orangisme in het water was gevallen. - Hofmann (d.w.z. de Koning) wimpelde nu alles af (brief aan Morel van 8 Mei): ‘Aussi longtems que ce défaut d'ensemble et d'unité subsiste et qu'il manque un homme qui pourrait se mettre à la tête du mouvement et le rendre populaire, il n'y a guères un meilleur résultat à espérer. Ces considérations, mais plus encore l'esprit dont la population du royaume restée fidèle est animée, s'opposent impérieusement à toute coopération active’Ga naar voetnoot3).
Het is alsof Hofmann de eigen woorden van den brief aan Chassé uitschrijft.
Te Aken (brief aan van Doorn, begin Juli) blijft Henri Grégoire hoop houden: ‘Si S.M. est résolue d'entrer en campagne, Elle n'a pas de raison de redouter les dispositions hostiles de la plupart des officiers; ils s'expriment franchement sur les bienfaits de la restauration. Je pense que l'on pourrait renouer les ouvertures faites au général Daine de la part de M. James Cockerill. Si, en cas de guerre, un corpd d'armée belge donnait l'exemple de la défection, il n'y aurait pas de lutte sanglante....’Ga naar voetnoot4) | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 72]
| |||||||||||||||||||||||||||
Altijd si. Het wemelt ook van si's in een brief van van Gobbelschroy uit Parijs (waar hij sinds lang vertoefde) aan de Mey (5 Juli): ‘Si à Bruxelles le congrès était renversé, si le Roi des Pays-Bas ou son fils étaient appelés pour former, soit une restauration complète, soit des états fédérés, soit toute autre combinaison analogue, si cela marchait simultanément avec des hostilités de la part des Hollandais, si cela était facilité par la défection du général en chef, alors je crois qu'on resterait au Palais-Royal simple spectateur. MetdepenningenGa naar voetnoot1) est à Bruxelles et y voit aujourd-hui même tous les meneurs d'Anvers, de Bruges, de Liège, de Gand. Les moyens seront peut-être bizarres.... M. Morel est toujours à Lille. Je l'attends ce soir’Ga naar voetnoot2).
Henri Grégoire schrijft aan van Doorn (den Haag ± 18 Juli): ‘M. John Cockerill m'a formellement déclaré que Liège et Verviers ne pouvaient opérer leur mouvement en faveur de la restauration qu'immédiatement après que l'armée de S.M. aurait pris l'offensive. Daine s'est engagé envers M. Ernest de SenzeilleGa naar voetnoot3) sur sa parole d'honneur à faire naître des défections dans son corps d'armée et à lui-même donner des ordres pour faire de faux mouvemens à ses troupes, afin de rendre certaine la victoire des troupes du Roi. M. Cockerill a fait promettre à Daine par M. de Senzeille 100.000 florins en cas de réussite. Il s'est porté garant de cette somme. M. Cockerill désirerait qu'on pût assurer en outre à Daine le traitement de son grade de lieutenant-général. Quelques membres du comité sont des cidevant révolutionnaires qui ne veulent pas par honte et amourpropre demander la restauration; ils ont déclaré se prononcer en faveur du fils du prince d'Orange. Pour ne pas amener des divisions, l'on est convenu de laisser à ces messieurs cette idée, mais la majorité est pour la restauration. DavidGa naar voetnoot4) et Daine sont aussi pour ce parti décisif. Mon arrivée a donc pour motifs de solliciter S.M. de prendre l'offensive sur toute la ligne; de donner l'assurance que David avec 10.000 Verviétois et Cockerill avec au | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 73]
| |||||||||||||||||||||||||||
moins 10.000 Liégeois, gardes civiques y comprises, se soulèveront dès que les hostilités seront commencées; d'engager S.M. à déférer à S.A.R. le prince d'Orange un commandement sur le point de contact avec l'armée de la Meuse; de faire connaître à S.M. la mode dont Daine veut opérer pour faciliter la restauration’Ga naar voetnoot1).
Maar niets liep weer als voorspeld was. De kolonel der artillerie de la Sarraz, vanwege het departement van oorlog te Aken geplaatst, schrijft 7 Aug. aan den Prins van Oranje, dat John Cockerill geheel en al door zijn partij verlaten is, dat de steden en dorpen te wapen loopen; dat men bericht heeft van de aankomst van Gérard en dat hij Dibbetz, te Maastricht, van dit alles verwittigd heeftGa naar voetnoot2). ‘Gij hebt aan mijne verwachting voldaan,’ zegt de Prins van Oranje tot zijne troepenGa naar voetnoot3). Maar niet aan die van de Belgische aanhangers van zijn huis!
‘Eene nieuwe vereeniging met België’, zegt Röell omstreeks dezen tijd, ‘hetzij dan onder dezelfde, hetzij onder eene afzonderlijke huishouding, zoude geene betere gevolgen hebben dan de vorige’Ga naar voetnoot4). De omstandigheid dat de Koning haar hartgrondig verlangen bleef, deed het orangisme telkens opnieuw te voorschijn duiken, zonder dat het wezenlijke kracht won. In September 1831 blijkt Morel in den Haag te zijn geweest; hem werd toen verzocht zijne vrienden strenger in de hand te houden. Uit Brussel schrijft hij aan de Mey (15 Oct.):
‘J'ai exécuté les ordres que le Roi m'a données les 3 et 9 du mois dernier. Un comité central de 20 membres est formé à Bruxelles sous la présidence de MM. van GobbelschroyGa naar voetnoot5) et Dotrenge; il y a des comités provinciaux à Liège, Anvers, Gand, et des sous-comités dans 13 autres localités. Chaque membre se rattache des hommes sûrs et dévoués. En un mot on sera en mesure de manifester une volonté au moment propice....’Ga naar voetnoot6) | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 74]
| |||||||||||||||||||||||||||
En 29 October: ‘Le désir exprimé par vous de voir provoquer la restauration par la Belgique même, peut dès ce moment recevoir un commencement d'exécution. Liège est prêt et n'attend qu'un signal de BruxellesGa naar voetnoot1), mais il est indispensable que l'association de Bruxelles ait avant de donner le signal d'agir, la certitude que le Roi approuve l'opération et la fera appuyer, dès qu'elle sera consommee, par 7000 Hollandais de Maestricht qui devaient être prêts à se rendre à Liège à l'instant même où l'opération aurait eu lieu; c'est là une condition sine qua non, et l'association de Bruxelles se réunira le 5 novembre pour connaître la réponse cathégorique que vous êtes prié de me faire sur ce point. Si l'opération de Liège réussit, il y a espoir de le voir suivre immédiatement à Gand, pourvu qu'un secours de 5000 Hollandais y soit assuré, également après le succès’Ga naar voetnoot2).
De Mey en Morel kaatsen elkander den bal toe (4 Nov.): ‘L'on ne voit pas sur quoi se fonde l'espoir que des opérations isolées à Liège et à Gand ne seraient pas suivies de la rentrée des Français, et que le secours des troupes hollandaises ne serait pas envisagé par la conférence de Londres comme une reprise d'hostilités de la part de la Hollande, tant que le gouvernement actuel en Belgique ne serait pas remplacé par des gens de l'association, qui seraient venus redemander leur Roi et le secours des troupes hollandaises. Pour le moment, la France et l' Angleterre ne souffriraient pas de pareils mouvemens partiels en Belgique....’Ga naar voetnoot3)
En zoo gaat het langen tijd door; de orangisten verzoeken hulp en de Koning wil niet helpen. Een aantal brieven gaan over en weer, van Morel en Henri Grégoire aan van Doorn of de Mey en omgekeerd. De ‘association’ wordt slapper. Een nieuwe figuur is Ernest Grégoire, die in Mei 1832 eenigen tijd in den Haag was en aan van Doorn schrijft (21 Mei): ‘On ne manifeste pas généralement ce qu'on voudrait à la place de ce qui est; mais tout ce que peut apporter un changement quelconque | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 75]
| |||||||||||||||||||||||||||
serait reçu avec enthousiasme’Ga naar voetnoot1). Orangist blijkt nu ook Max DelfosseGa naar voetnoot2), die 12 Juni 1832, uit Bergen, aan Hofmann schrijft: ‘vos nombreux amis agiraient plus énergiquement, je pense, s'ils étaient autorisés à le faire par l'objet de leurs voeux’Ga naar voetnoot3).
Een Haagsche reis van Morel, op verlangen des Konings ondernomen, die tijdelijk agressieve plannen had, werpt op diens verhouding tot zijn Belgischen aanhang eenig nieuw licht. Wij vernemen er uit dat het hoofdbestuur der partij thans was samengesteld uit den prins van Arenberg, den markies de Trazegnies, van Gobbelschroy en Morel zelven. Morel had den 24sten Juli 1832 gedurende drie uren toegang tot den Koning, die hem zeide:
‘Ils n'ont plus qu' à exécuter leurs menacesGa naar voetnoot4); dans ce cas mon désir est de répondre à la notification qu'ils me feraient par des hostilités immédiates; mais à cet égard il y a encore quelque divergence d'opinion qu'il faudra tâcher d'écarter. L'armée entière paraît à cet égard de l'avis de son Roi’.
Morel gaat voort (het is aan van Gobbelschroy dat hij schrijft):
‘Nous pouvons promettre toutes les amnisties tant générales qu'individuelles qui peuvent nous ramener d'utiles auxiliaires; elles sont, a-t-il dit, dans mon coeur. Mais il lui paraît utile de ne les stipuler que si la restauration serait secondée en Belgique à la suite d'un premier succès hollandais; car si la chose se ferait par conquête, il n'y aurait pas lieu à de tels arrangemens. Pour la conservation des emplois civils, c'est là la pierre d'achoppement et le Roi m'a demandé quelques jours de réflexion. On peut entrer en négociation préparatoire avec Gendebien sur le pied que vous m'indiquez; le Roi est disposé à y souscrire quand on pourra dire ce que Gendebien peut faire; bien entendu, après | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 76]
| |||||||||||||||||||||||||||
livraison. Tâchez de me procurer au plus tôt des renseignemens sur le véritable état de l'armée du Nord’Ga naar voetnoot1).
Zeer vele brieven van Morel aan van Gobbelschroy zijn bewaard die dezelfde strekking hebben: men heeft verwachting van een aanslag op Antwerpen door Metdepenningen (26 Juli); men moet Leopold zoeken te overreden dat hij eenigerlei vijandelijkheid onderneemt (8 Aug.); Falck die in hetzelfde hôtel als hij logeerde heeft hem tot afscheid spottend gezegd: ‘tot weerziens na de restauratie’ (8 Aug.); de Hollanders zeggen altijd ‘morgen zal het wezen’ (15 Aug.); ‘le point important est que les orangistes partent au premier coup d'archet’ (11 Sept.); ‘si j'échoue près du prince d'Orange et du prince FrédéricGa naar voetnoot2), il ne me restera plus qu'à quitter cette terre de désolation, de petitesse et d'égoïsme’ (14 Sept.); ‘Verstolk, van Maanen, van Doorn e tutti quanti l'ont emporté comme il fallait s'y attendre, et les hostilités sont provisoirement ajournées’ (16 Sept.); Metdepenningen is te Gent in hechtenis genomen (19 Dec). Daartusschenin een contract met de Mey: de associatie zal uit den Haag f 4000 's maands ontvangen (eind Dec.); daarna weder brieven aan van Gobbelschroy: zij worden hoe langer zoo onbelangrijker, behalve misschien voor de orangisten zelf, die in hun kringetje blijven ronddolen. Naar het schijnt is na 15 Jan. 1833 (datum van zijn laatsten brief aan van Gobbelschroy) Morel uit den Haag vertrokken. Ook de brieven van Grégoire aan van Doorn verheffen zich niet langer dan tot ijdelheden. De zaak was dat de Koning opnieuw had willen aanvallen, en zich, bij nadere overweging, op advies zijner ministers, tot verdediging had beperkt; het kritieke oogenblik daarvoor was de 15de September geweest: de dagorder om opnieuw te velde te rukken was, ongedateerd, reeds geschrevenGa naar voetnoot3).
Na de conventie van 21 Mei 1833Ga naar voetnoot4) komt België op adem. De | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 77]
| |||||||||||||||||||||||||||
zwartgallige voorspellingen der orangisten verwezenlijkten zich niet. De welvaart nam zienderoogen toe. Waren in 1827 831 schepen te Antwerpen binnengevallen, in 1828 955, in 1829 1028, deze getallen waren spoedig weder ingehaald: zij bedroegen 1245 in 1836, 1426 in 1837, en de gemiddelde tonnenmaat, die in 1829 156 bedragen had, was in 1837 159 geweest. Op industrieel gebied dezelfde levendigheid. Eene spoorlijn Antwerpen-Luik-Keulen was nu geopend. De reëele bezwaren der orangisten gingen meer en meer over tot sentimenteele. Van Gobbelschroy (die thans weer te Parijs verbleef) antwoordt op een vraag van Verstolk, hoe het orangisme er nu bij staat: ‘je n'hésite pas à le dire quelque peine que j'en éprouve: je crois qu'on échouerait dans tout ce qui pourrait être tenté’ (22 Dec. 1834)Ga naar voetnoot1). Aan Hofmann schrijft hij (7 Dec. 1835): ‘M. Dotrenge est dans un état voisin de la misère’, en de Koning stelt ten behoeve van Dotrenge f 1500 ter beschikking (8 Jan. 1836)Ga naar voetnoot2). Later schrijft hij aan van Doorn (23 Juli 1837): ‘Les instrumens font défaut en plusieurs endroits; il est vrai que, hors Gand et Anvers, nous manquons de gens énergiques’Ga naar voetnoot3).
In 1838 besloot, met weerzin, de Koning eindelijk van België af te zien. Het tractaat van 19 April 1839 was het gevolg, waarbij Leopold erkend werd. Juist nu evenwel werden plannen gesmeed, Willem I gewelddadig in België te doen herstellen; die plannen gingen uit van iemand van wien men het niet verwachten zou: van de Potter. Sedert het Belgische Congres voor zijn republikeinsche gevoelens was teruggedeinsd, had de Potter het land verlaten. In 1832 was hij te Parijs in aanraking gekomen met orangisten aldaar, en had van tijd tot tijd vage betrekkingen met hen | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 78]
| |||||||||||||||||||||||||||
onderhouden. Een ander ontevredene was van der Meere, die in den Brusselschen opstand gemengd was geweest en het gebracht had tot generaal bij het Belgische leger, maar zoo weinig achting genoot, dat hij, na den dood van zijn vader diens fortuin beërfd hebbend, den dienst verliet en naar Parijs trok. Hij kwam daar in de Potter's vaarwater. Zij wisten dat Leopold (dien zij beiden haatten) impopulair geworden was door de Belgen te noodzaken gedeelten van Limburg en van Luxemburg op te geven, en vatten nu het denkbeeld op, hem ten val te brengen en Willem I te herstellen. Daar zij vreesden in den Haag niet gaarne gezien te zijn, namen zij van Gobbelschroy bij de hand die als emissaris aanbeval Max Delfosse. Deze nam uit handen van de Potter een ‘projet de pacte fédéral’ mede (‘il n'y a qu'un chef du pourvoir exécutif pour les deux états fédérés’; Limburg en Luxemburg bij België). Op verlangen van van Gobbelschroy echter voorzag de Potter dit stuk van een toegevoegde noot: ‘L'union pourrait aussi être intime; mais alors elle devrait être fondée sur la représentation nationale déterminée d'après la population’ (7 Mei 1839). Van Gobbelschroy gaf Delfosse een brief aan van Doorn mede (8 Mei). Ongeveer 15 Juni was Delfosse terug. Hij moet den indruk hebben gekregen dat men nu van Nederlandsche zijde tot geen machinatiën meer kon medewerken: de samenzweerders moesten nu zelf handelenGa naar voetnoot1). De Potter was niet tevreden:
‘Je vous avais remis une note bien claire et bien précise. On était le maître d'y répondre ou de déclarer qu'on ne répondrait point. Vous ne me rapportez ni une réponse, nu un refus positif. Je tiens à vous faire sentir que j'avais lieu de m'attendre à l'un ou à l'autre.... Je n'ai confiance que dans des engagemens formels et garantis. Ce sont, pour le cas où l'on repousse la fédérationGa naar voetnoot2): la convocation d'une convention nationale, élue directement, d'après un mode d'élection au moins aussi large que celui qui est en vigueur en Belgique, et proportionnellement à la population | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 79]
| |||||||||||||||||||||||||||
de chacune des dix-huit provinces; convention chargée de discuter article par article la constitution belge de 1831, et de voter, sur ce pacte, modifié d'après les besoins de l'état à organiser, une constitution nouvelle pour le royaume des Pays-Bas..... Il faut que la nation soit franchement consultée.... Il faut que l'obligation en soit contractée d'avance....’Ga naar voetnoot1)
Van Gobbelschroy hield zich aanvankelijk mede zeer gereserveerd, om niet den schijn op zich te laden als had de Koning goedgekeurd. Hij liet zich echter medesleepen door van der Meere en van der Smissen (die, 29 Nov. 1831, bij vonnis van het Belgische hoog militair gerechtshof uit het leger was verwijderd en uit België gebannen). Dit drietal trachtte nu in België de zaak op gang te brengen; aan eenige generaals (ook Daine) werd geld beloofd en zelfs verstrekt, maar de zaak mousserde niet; na eenigen tijd keerde van Gobbelschroy (die er voor naar Brussel was gekomen), naar Parijs terug. Toen 7 October 1840 Willem II zijn vader was opgevolgd, flikkerde het orangisme voor de laatste maal op. De nieuwe koning was minder omzichtig dan de oude het was geweest. Te Maastricht liet hij zich (na tafel) in het bijzijn van een kamerheer van Leopold de woorden ontvallen: ‘Cette Belgique nous reviendra plus tôt qu'on ne pense’Ga naar voetnoot2). Falck, nu Nederlandsch gezant te Brussel, bericht (29 Oct. 1841) dat van der Smissen in hechtenis is genomen en van der Meere aanstonds dit lot zal deelen. Henri Grégoire (nu sinds jaren in den Haag) en de Nederlandsche referendaris Box hadden met de samenzweerders verdachte besprekingen gehoudenGa naar voetnoot3). ‘Les masses’, schrijft Falck, ‘y restent passablement indifférentes.... elles n'ont rien de réel à demander pour améliorer leur position. Le bien-être est partout visible’ (9 Nov. 1841)Ga naar voetnoot4). En zoo is, met de veroordeeling van van der Smissen en van der Meere, het orangisme als partij eindelijk ten grave gedaald. Als sentiment heeft het nog lang bestaan. Leopold I en II zijn, niettegenstaande | |||||||||||||||||||||||||||
[pagina 80]
| |||||||||||||||||||||||||||
zeer wezenlijke verdiensten, in België nooit eigenlijk populair geweest. Pas Albert is het geworden.
Tot en met 1841 is Koning Willem Frederik aan de ‘associatie’ van Morel uit zijn particuliere middelen nog onderstand blijven verstrekken, laatstelijk ten bedrage van f 34.485 's jaars, welk bedrag toen tot f 16.360 verminderd is, uitsluitend bestemd tot ondersteuning van orangisten die in behoeftige omstandigheden verkeerden. Toen 12 Dec. 1843 zijn vader overleden was, continueerde Koning Willem II deze subsidiën. Bovendien heeft hij nog zijn leven lang Le Messager de Gand et des Pays-Bas ondersteund, en 2 Maart 1848 aan van Gobbelschroy, wiens financiën in de war waren, f 25.000 geleend in vijf termijnen van f 5000Ga naar voetnoot1). Koning Willem III heeft dergelijke largesses niet meer bedreven.
H.T. Colenbrander |
|