De Gids. Jaargang 100

[p. 240]

Buitenlandsch overzicht

Montreux. - Dantzig. - Duitschland en Oostenrijk
17 Juli 1936.

Den 22sten Juni werd te Montreux, door Motta, de openbare zitting der conferentie betreffende de zeeëngten geopend. Motta maakte daarbij een compliment aan Turkije dat, in den voorgeschreven vorm, een verzoek had ingediend tot wijziging van een verdrag. De Turksche minister van buitenlandsche zaken, Rüsdü Aras, diende daarop van toelichting. De bij art. 18 van het verdrag van Lausanne van 1923 bedongen en door een collectieven waarborg versterkte demilitarisatie der zeeëngten druischt tegen het recht van elken staat tot verdediging van zijn grondgebied in. Turkije heeft in de zeeëngten zijn kwetsbare plek, en het is zijn plicht deze te beschermen.

Titulescu, de minister van buitenlandsche zaken van Roemenië, zeide daarop dat inderdaad de zeeëngten het hart zijn van Turkije, maar ook de longen van Roemenië. Derhalve is het voor beide mogendheden gewenscht een eenheid te vormen. Hij herinnerde daarbij aan de Balkan-entente en achtte het denkbeeld de overweging waard. Eveneens Lord Stanhope; Paul Boncour zeide dat de veiligheid van Turkije in overeenstemming moet worden gebracht met het belang van andere mogendheden en van den vrede, en Litwinof zeide iets in dezelfden geest. Politis, de Grieksche vertegenwoordiger, sloot zich bij Titulescu aan. De Italiaansche regeering echter had den Turkschen minister van buitenlandsche zaken eene nota gezonden waarin verzocht werd de conferentie niet vóór de Volkenbondsvergadering (30 Juni) te doen bijeenkomen. Zoodra de sancties zijn opgeheven zal Italië aan het werk der conferentie kunnen deelnemen.

Het Turksche voorstel tot remilitarisatie behelst een verlof dat

[p. 241]

staten aan de Zwarte Zee ten hoogste 14.000 tons aan oorlogsbodems tegelijk door de Dardanellen naar de Middellandsche Zee mogen doen varen. Een tijdslimiet is aan de Zwarte Zeemogendheden daartoe niet gesteld, zoolang zij maar in gedeelten van 14.000 tons de Dardanellen passeeren. Wel een tijdslimiet aan vreemde oorlogsschepen die, ten bedrage van 28.000 tons, maar 15 dagen in de Zwarte Zee mogen verblijven.

Met toestemming van de Turksche autoriteiten evenwel mag ook een Zwarte Zee-oorlogsschip van 25.000 tons de Dardanellen passeeren. Deze bepaling is blijkbaar gemaakt voor het Russische slagschip ‘De Parijsche Commune’, dat 23.000 tons groot is. Engeland staat dus critisch tegenover het Turksche voorstel in zooverre dit de mogelijkheid zou openen eener vereenigde vlootmacht van Rusland, de Kleine Entente en Frankrijk. Men besloot dan ook, het werk zoo langzaam voort te zetten dat Italië er nog aan zou kunnen deelnemen.

De negus deed (30 Juni) een beroep op den Volkenbond, zijn ongelukkig land niet in den steek te laten. Hij vroeg wat de Volkenbond in feite gedaan heeft (behalve het veroordeelen van den aanvaller) om hem hulp te bieden. Het is de internationale moraliteit die op het spel staat. - Eden verheelde niet, dat om het gezag van den Volkenbond weer te herstellen, een herziening van het Pact noodzakelijk zal wezen. Hij gaf blijk in de richting van de Zuid-Amerikanen te willen gaan, die er zich tegen verzetten dat het Pact aan de staten verplichtingen oplegt, die de volken niet geheel willen nakomen indien zij geen rechtstreeksche belangen bij het geschil hebben. Het Pact zal voortaan niet meer offers mogen verlangen dan waartoe de volken in het belang der collectieve veiligheid zelf geneigd zijn. Wat de sancties betreft, de Assemblée zal vermoedelijk verklaren kennis te hebben genomen van het feit, dat verscheiden gedelegeerden zich voor de opheffing er van hebben uitgesproken, ‘en zal op grond hiervan de coördinatie-commissie verzoeken in het licht der gevoerde beraadslagingen de kwestie opnieuw onder de oogen te willen zien’. Begrafenis eerste klasse!

De Duitsche pers blijft critisch gestemd tegenover het weinige, dat Genève vermag te uiten betreffende de reorganisatie van den Volkenbond. Deze blijft, zegt men, een instelling

[p. 242]

tot handhaving van den status quo door middel van dwang en oorlog, inplaats van een instituut tot wegruiming van misverstanden die verhinderen moeten dat een werkelijke vrede zal gaan heerschen.

Te Montreux dacht men tot Zondagavond (5 Juli) vrij algemeen, dat reeds deze week Italië aan de zeeëngten-conferentie zou gaan deelnemen. De regeering te Rome heeft echter doen mededeelen, dat zij geene delegatie zal zenden zoolang het vraagstuk van den wederzijdschen bijstand in de Middellandsche Zee niet geregeld zal zijn. (Intusschen heeft Frankrijk, 10 Juli, aan de Britsche en Italiaansche regeeringen medegedeeld, dat het de verplichting tot wederzijdschen bijstand in de Middellandsche Zee, jegens Groot-Brittannië aangegaan, als niet meer van kracht beschouwt, wegens de Geneefsche beslissing om de sancties op te heffen).

Meer en meer blijkt van een Britsch-Russische tegenstelling. Indien (naar Britsche opvatting) Turkije zich bedreigd voelt door het passeeren van een vloot van een belligerent, moet Turkije het recht hebben de Dardanellen te sluiten, op voorwaarde dat de toepassing van dit recht geen discriminatie inhoudt. Het Russische voorstel beoogt automatische sluiting der Dardanellen wanneer er (onverschillig waar) een oorlog uitbreekt, behalve wanneer de Volkenbondsraad de sluiting opheft voor vloten die uitvoering geven aan regionale verdragen, gesloten binnen het kader van den Volkenbond.

Het Russische voorstel werd verdedigd door Paul Boncour en Politis. De Russische delegatie vreest dat men in Engeland de mogelijkheid van Russisch-Engelsche vijandelijkheden onder het oog ziet, en is daar zeer over ontsticht.

In de zitting van den Volkenbondsraad, die 2 Juli na afloop der Assemblée werd gehouden, is besloten den voorzitter van den senaat van Dantzig, Greiser, naar Genève te noodigen. Men vreesde namelijk dat de nazi's een coup op touw zouden zetten.

Den 3den had Greiser, te Weimar, een onderhoud met Hitler, die hem adviseerde in de moeilijkheden tusschen den gouwleider Albert Forster en den hoogen commissaris Sir Dean Lester gerezen, Forster's partij te kiezen. Deze Forster had o.a. gezegd:

[p. 243]

‘wij kunnen in vol vertrouwen verklaren, dat onze tegenstanders zich binnen een paar weken in hunne holen zullen terugtrekken.’

Een week later (20 Juni) verscheen een afkondiging die alle politieke betoogingen verbood. Daarna deed de Duitsche kruiser Leipzig Dantzig aan; een bezoek aan Lester stond op het programma (dat de senaat had opgemaakt), maar Greiser berichtte dat op bevel van den commandant het bezoek niet zou doorgaan. Lester's rapport gaf den Volkenbondsraad aanleiding, Greiser te ontbieden. Deze hield in den Raad een aanmatigende rede en adviseerde hem, 't zij een anderen hoogen commissaris te kiezen ‘die zich geheel zou onthouden van inmenging in de binnenlandsche politiek van Dantzig, 't zij het geheele hooge commissariaat af te schaffen. Hij verzekerde niet alleen namens Dantzig te spreken, maar namens het geheele Duitsche volk, 't welk er op rekende dat in de komende maanden de betrekkingen tusschen den Volkenbond en Dantzig gewijzigd zullen worden.’ - De liquidatie van het incident is aan Polen opgedragen, maar tevens een commissie van drie raadsleden (Engeland, Frankrijk, Portugal) aangewezen op den gang van zaken in Dantzig het oog te houden.

Lipski, de Poolsche gezant te Berlijn, heeft een onderhoud met Goering gehad en wacht thans op een Duitsche verklaring. Mogelijk zal Duitschland de herziening der Dantzigsche conventie verlangen en de vervanging van Lester door een hoogen commissaris tegen wien de nazi's minder bezwaar hebben. Von Neurath heeft intusschen den Britschen gezant te verstaan gegeven, dat Duitschland in geen geval troepen naar Dantzig zal zenden, maar heeft het vermoeden niet kunnen wegnemen, dat Greiser zal voortgaan te handelen in overleg met Berlijn.

11 Juli hebben Schuschnigg en von Papen een Duitsch-Oostenrijksche overeenkomst tot normaliseering der wederzijdsche betrekkingen gepubliceerd.

Duitschland waarborgt de onbeperkte souvereiniteit van Oostenrijk. Elk van beide landen beschouwen haar binnenlandsche staatkunde als haar eigen intern terrein. Niets wordt gewijzigd in Oostenrijks betrekkingen met Italië en Hongarije. De Oostenrijksche grondwet, die in Mei 1934 tot basis van den Stendenstaat werd aanvaard, blijft ongeschonden (dientengevolge

[p. 244]

zullen er, ook in Oostenrijk, geen politieke partijen meer bestaan). Propaganda voor de aansluiting bij Duitschland zal niet worden geduld. De Volkenbondspolitiek van Oostenrijk wordt niet gewijzigd.

Begenadiging van veroordeelde nazi's in Oostenrijk kan worden tegemoet gezien. Zij zal niet gelden voor degenen die veroordeeld zijn wegens moord en andere gemeenrechtelijke delicten. Herstel der Habsburgers wordt niet aangeroerd. Ook wordt niet getracht een militaire overeenkomst te verbergen, die tegen derden gericht zou zijn. Twee nieuwe ministers worden in Oostenrijk benoemd: Glaise-Horstenau geldt voor een overtuigd nationaal; Guido Schmidt is een bekend christen-sociaal.

Te Londen neemt men aan, dat de overeenkomst, in ieder geval voor het oogenblik, een groot gevaar voor den vrede heeft uit den weg geruimd. Men verwacht dat op den duur zeer nauwe betrekkingen tusschen Duitschland en Oostenrijk zullen ontstaan. Men beschouwt de overeenkomst als een overwinning van Goering, die er reeds geruimen tijd op heeft aangedrongen, dat het Oostenrijksche vraagstuk geregeld zou worden, opdat Duitschland zijn handen vrij zou hebben voor de problemen in het Noordwesten en met name van Dantzig.

Intusschen heeft de Rijksuitzending order gekregen alles wat op Oostenrijk betrekking heeft uit haar programma te lichten. Tot dusver zijn slechts twee Oostenrijksche bladen in Duitschland toegelaten: de Neue Freie Presse, die als ‘gleichgeschaltet’ wordt beschouwd, en de alduitsche Wiener Neueste Nachrichten. Zal nu in eens Duitschland alle Oostenrijksche bladen binnenlaten op voorwaarde dat dit desgelijks met Duitsche bladen in Oostenrijk geschiedt?

Er wordt thans te Berlijn wat drukker dan onlangs gesproken over de beantwoording der Engelsche vragenlijst, dat geen eigenlijk antwoord zou zijn, maar een uiteenzetting van het Duitsche standpunt. Het is mogelijk dat het stuk eerlang zal overhandigd worden.

23 Juli 1936.

De Italiaansche regeering heeft geen delegatie gezonden en zal de Dardanellenconventie (want die is eindelijk tot stand

[p. 245]

gekomen) niet teekenen. Bevestiging van het standpunt, dat Mussolini zoo hardnekkig sedert de oplegging van de sancties inneemt. Het is dus bij Bulgarije, Frankrijk, Grootbrittanje, Griekenland, Japan, Roemenië, Turkije, Sowjet-Rusland, Zuid-Slavië en Australië gebleven. De wereld, zeide Litwinof, had het vertrouwen in de collectieve oplossing van moeilijkheden verloren. Deze conventie echter heeft aan de macht van den sterkste een zwaren slag toegebracht.

De Manchester Guardian komt op de kwestie van Dantzig terug. Als de Duitschers daar eenmaal hun dictatuur gevestigd hebben, zullen zij er Polen en den Volkenbond wegwerken en van Dantzig een groote marine- en luchtvaartbasis maken om zich een onbetwistbaar militair overwicht te verschaffen in Noordoost-Europa.

Arm Spanje, moet men weder zeggen. Sevilla in handen van opstandelingen; ook Valladolid, Saragossa, Toledo. Te Madrid is de regeering den toestand nog meester. - Weenen meldt, dat de uitvoeringsmaatregelen van het Duitsch-Oostenrijksch accoord vóór het einde der maand haar beslag zullen hebben, zoowel wat betreft toerisme, pers, film en radio.

C.