De Gids. Jaargang 100

[p. 106]

Buitenlandsch overzicht

Mussolini, Eden en Hitler Frankrijk en België
20 Juni 1936

De Italiaansche Bank is 22 Mei te Addis Abeba geopend. De bezetting van het land wordt methodisch voortgezet. Tigré wordt bij Eritrea getrokken. In een interview, dat Mussolini den correspondent der Daily Telegraph toestond, verklaarde de Duce, ‘dat het einde der sancties het oogenblik zal aangeven, waarop Italië in de gelederen der bevredigde mogendheden treedt. De Middellandsche Zee-staten hebben niets te vreezen. De troepen in Libye zullen naar Italië teruggetrokken worden, zoodra de Britsche oorlogsschepen weggenomen zullen zijn. De Volkenbond kan niet blijven voortbestaan, tenzij hij hervormd wordt. Het einde der sancties zal gunstige vooruitzichten openen voor de stabilisatie en samenwerking in Europa’ (27 Mei). De Italiaansche gezant te Londen, Grandi, bepreekt met gelijk doel Eden. Drie Britsche parlementsleden, anti-sanctionisten, zijn op verzoek van Mussolini naar Rome gekomen, om diens levendig verlangen te vernemen de Italiaansch-Britsche vriendschap hersteld te zien.

Intusschen heeft Argentinië aangedrongen op een vervroegde Volkenbondsvergadering. Het Giornale d'Italia schrijft dat Italië daar weg zal blijven, zoolang niet ten aanzien van Abessinië een volkomen duidelijke verklaring zal zijn afgelegd. De Parijsche Temps komt Italië te hulp met de opmerking, dat de coördinatie-commissie volkomen bevoegd is de sancties te herroepen, en dat het groote moeilijkheid zou geven, haar het werk uit de handen te nemen. ‘Een voor de rust van Europa bevredigende regeling valt slechts te bereiken door een delicate diplomatieke actie, welke onmogelijk zou zijn te midden van een groot openbaar

[p. 107]

debat’. Evenwel heeft het Volkenbondssecretariaat besloten de op 11 October geschorste 16e Volkenbondsvergadering 30 Juni weder bijeen te roepen. De ‘delicate diplomatieke actie’ waarvan de Temps gewaagde zal dan effect hebben gesorteerd? Daarop komt het nu vooral op Engeland en op de publieke opinie van Engeland aan.

Engeland heeft in dezen tijd niet op rozen geslapen. Het heeft den negus ontvangen, zonder te weten wat met hem te doen. Het had ook zijn binnenlandsche moeilijkheden: het ontslag van Thomas, den minister van koloniën, dien Baldwin verwijderen moest daar hij zich had gecompromitteerd door complaisance tegenover City-speculanten, die zich door ontijdige kennisneming van financieele geheimen der regeering hadden trachten te verrijken. Zou Thomas ook zijn zetel voor Derby, dien hij sinds 1910 bezet had, moeten neerleggen? Het vernietigend oordeel van een bijzonder gerechtshof heeft hem daartoe genoodzaakt. Geen andere leden van het kabinet dan Thomas, geen fiscale ambtenaren ook der regeering, kunnen aan de indiscretie schuldig zijn.

Den 10den Juni gaf Grandi nu eindelijk te verstaan dat Italië den Volkenbond zal verlaten, tenzij men bij de aanstaande besprekingen te Genève besluite, de sancties op te heffen. En de Britsche regeering gaf toe (19 Juni). Eden zeide in het Lagerhuis:

‘De regeering is op advies van mij zelven tot het besluit gekomen, dat een voortzetting der sancties geen nut heeft. De veldtocht in Oost-Afrika is geslaagd en er schijnt nergens in het gebied van den negus meer een Abessijnsche regeering te bestaan. Indien de Volkenbond Italië uit Abessinië zou willen verdrijven, zou een actie moeten worden ondernomen die onvermijdelijk een oorlog in de Middellandsche Zee ten gevolge heeft. Geen enkele regeering, en zeker de Britsche niet, is bereid dien in te zetten. Een besluit tot voortzetting van de sancties zou verdeeldheid zaaien tusschen de Volkenbondsstaten. De ervaring der afgeloopen maanden maakt het echter voor de Britsche regeering noodzakelijk, in de Middellandsche Zee voortdurend een verdedigende stelling te blijven innemen, sterker dan die vóór het conflict bestond. Het is noodzakelijk den Volkenbond zoodanig te reorganiseeren dat de kansen op succes in de toekomst grooter

[p. 108]

worden. Duitschland zal spoedig verzekeringen moeten geven omtrent de mogelijkheid van een Europeesch accoord op den grondslag van opheffing der gedemilitariseerde zone. Europa heeft recht nu te weten wat Duitschland wil.’

Engeland neemt dus zijn verlies ten opzichte van Italië. Het laat de sancties varen. Het wil evenwel in de Middellandsche Zee sterker zijn dan het te voren placht. Het herinnert Duitschland met aanzienlijken nadruk aan de verplichting die het heeft aangegaan, ja het construeert zoodanige verplichting, waarvan Duitschland zelf nog altijd niet gerept wil hebben.

De oppositie was buitengemeen fel; ‘deze rede’, zeide Arthur Greenwood, ‘zal door millioenen Engelschen met schaamte, verontwaardiging en zelfs met walging gelezen worden’. En Lloyd George: ‘ik heb nog nooit bijgewoond dat een minister van buitenlandsche zaken het Lagerhuis moest komen vertellen dat de Britsche regeering verslagen was en een oneervollen terugtocht moest aanvaarden.’ Maar wat wilde de oppositie dan wèl? Ter wille van een Abessinië dat niet meer bestaat, Italië uit het land jagen? Niemand zou er aan willen, en de Britsche oppositie zelf niet. Zij heeft aan een gevoel van hevige schaamte en ontgoocheling lucht gegeven, maar dat is al geweest; Engelands nederlaag was niet te verbloemen. In een zeer nuchtere en korte rede gaf Baldwin te kennen, dat geen enkel land in staat was een troepenmacht ter beschikking van den Volkenbond te stellen en geen enkele regeering wenschte te vechten behalve voor de verdediging van haar eigen grenzen. ‘Het is niet laf te erkennen, dat men den juisten weg heeft ingeslagen; en dat men nu den verstandigsten van twee maatregelen kiest.’

‘Engeland,’ schrijft Pertinax in de Echo de Parts, ‘heeft tegelijk willen dwingen en vreedzaam zijn, en zoo hebben de zaken wel moeten loopen gelijk zij zijn uitgevallen.’ Van Wilson's Volkenbond zegt hij, dat er niets van is overgebleven dan een gietvorm voor coalities. Hij hoopt nu maar, dat men in Engeland zich ernstig met het Duitsche vraagstuk zal gaan bezig houden.

‘Men neemt in buitenlandsche kringen aan,’ telefoneerde de Berlijnsche correspondent der Nieuwe Rotterdamsche Courant 's avonds 16 Juni, ‘dat het antwoord op de Engelsche vragenlijst eenigen tijd op zich zal laten wachten, omdat, bij de in de Engel-

[p. 109]

sche regeeringskringen heerschende verwarring en onzekerheid, het belang van de Duitsche regeering bij de beantwoording der vragenlijst is verzwakt, zoodat er nu geen bijzondere haast meer bij is.’

De Duitsche regeering heeft de oude Duitsche ‘Kolonialgesellschaft’ ontbonden en vervangen door een ‘Reischskolonialbund’, onder generaal Epp, die zich ‘aanvankelijk’ met Togo, Kameroen en Duitsch Oost-Afrika zou willen tevreden stellen, zoodat bij deze teruggaaf allereerst Engeland en Frankrijk gemoeid zouden zijn. Nadat de sancties zouden verdwenen zijn, zou Duitschland wederom een Rijksdagzitting willen gebruiken om zijn koloniale eischen plechtig en nadrukkelijk bekend te maken. Mussolini zou zich mogelijkheden geopend kunnen zien, met Duitschland samen te werken.

De Belgische kiezers hebben in verrassend sterke mate gestemd voor tot de dictatuur overhellende partijen. De Rexisten (de katholieke fascisten onder Léon Degrelle) hebben 21 zetels behaald, die zij aan de katholieke partij ontnomen hebben. De Vlaamsch-nationalisten en de communisten hebben ook meer zetels gekregen dan zij plachten. Door het aanzienlijk verlies der katholieken zijn nu de socialisten de sterkste partij geworden. De zetelverdeeling luidt:

Socialisten	70
Katholieken	63
Liberalen	23
Rexisten	21
Vlaamsch-nationalisten	16
Communisten	9

Vandervelde legde aanstonds de verklaring af, dat de sociaal-democratie gereed zou staan tegen de fascistische demagogie de democratie te verdedigen. Hij was niet ongeneigd op de successie van van Zeeland aanspraak te maken, en de opdracht is hem ook niet ontgaan, maar katholieken en liberalen hebben hem beduid van Zeeland te blijven verkiezen, en hij heeft zich daarin geschikt. Zes socialisten (waaronder Vandervelde), vijf katholieken en drie liberalen hebben zitting genomen in het kabinet; van Zeeland weder als minister-president.

Intusschen brak te Antwerpen eene staking van dokwerkers

[p. 110]

uit, waarbij scheepsschilders en metaalbewerkers zich aansloten. De havenkant lag doodsch en verlaten. Men vreesde dat ook in de mijnindustrie eene staking zou uitbarsten. Het Handelsblad van Antwerpen geeft de communisten de schuld, die het op een krachtproef zouden hebben aangelegd, maar de socialistische bladen wezen deze beschuldiging van de hand. De Antwerpsche diamantslijperijen legden het werk neer. Drieduizend mijnwerkers uit het Luiksche kolenbekken gingen inderdaad tot een solidariteitsstaking over, weldra door anderen gevolgd; men telde den 13den Juni in het Luiksche bekken reeds 37.000 stakers in de mijnen en metaalbedrijven en 8000 in de Borinage. Daarentegen kwam de beweging bij de diamantslijpers spoedig tot staan, doch niet bij de mijnwerkers en metallurgisten: daar meldde men den 15den Juni 100.000 stakers te Luik en omstreken en 20.000 in de Borinage. Ook Brussel en Gent zijn aangetast. Le Peuple, het blad der Belgische arbeiderspartij, steunt de eischen omtrent de veertigurenweek en het minimumloon van 32 franken.

De regeering ging den 17den Juni tot maatregelen over die zij niet langer weigeren kon: zij bepaalde inderdaad het minimumloon voor een meerderjarigen industriearbeider op 32 franken; de arbeidsduur zal geleidelijk worden verminderd tot 40 uren per week voor alle bedrijven die ongezond zijn voor de arbeiders of gevaar kunnen opleveren. Deze beginselen zullen bij de wet worden vastgelegd. Thans onderhandelt men, maar van den uitslag is nog weinig te zeggen. Le Peuple schat op het oogenblik de stakingsbeweging in geheel België op 350 à 400.000 man. Heden luiden de berichten iets gunstiger: er zijn eenige gedeeltelijke accoorden afgesloten.

Ook in Frankrijk hebben zich ernstige sociale woelingen voorgedaan. Hier begon het bij de wapenfabrieken, weldra bij de chemische fabrieken. Onderwijl had Frankrijk een socialistisch minister-president gekregen, Léon Blum, die aan de voornaamste eischen der vakbonden voldoening beloofde: 40-urige arbeidsweek, collectieve arbeidsovereenkomsten en betaalde vacanties; maar ook zal hij waken voor de openbare veiligheid en voor beteugeling van allen aanslag op de orde. De staking werd evenwel niet spoedig bedwongen: te Parijs schatte men op 5 Juni het aantal stakers op 210.000, en in de provincie breidde zich de be-

[p. 111]

weging uit. De Kamer gaf 7 Juni het kabinet-Blum met 384 tegen 210 stemmen eene meerderheid, en den 8sten kwam, onder zijn leiding, de Confédération Générale de la Production, de grootste Fransche werkgeversvereeniging, met de Confédération Générale du Travail, het Fransche vakvereenigingsverbond, bijeen. Te middernacht teekende men de volgende punten:

1.	Recht der arbeiders, zich bij een vakvereeniging aan te sluiten.
2.	Erkenning van bedrijfsraden door de werkgevers.
3.	Na hervatting van het werk, loonsverhooging van 7 à 15%.
4.	Onderhandelingen omtrent collectieve overeenkomst betreffende minimumloonen zullen onmiddellijk worden geopend.
5.	Geen represailles tegen stakers.
6.	Zoodra de werkgevers deze overeenkomst hebben aanvaard, zullen de arbeidersorganisaties de stakers oproepen het werk te hervatten.

Ten aanzien der 40-urenweek en vacantie met behoud van loon behielden zich de werkgevers hunne vrijheid voor.

Maar op vele plaatsen bleven de moeilijkheden voortduren. Den 9den Juni diende de regeering de 40-urige werkweek met handhaving der geldende weekloonen, en de instelling van een jaarlijksche vacantie van 14 werkdagen in industrie en handel met behoud van loon in. De Kamer nam ze aan ondanks hevig verzet van Reynaud: men zal een verhooging zien van détailprijzen, die ten slotte van de koopkracht van den arbeidersstand niet veel zal doen overblijven. De Senaat heeft echter het wetsontwerp omtrent de vacanties reeds goedgekeurd en het ontwerp op de 40-urige werkweek eveneens.

Hitler moet geweigerd hebben aan Mussolini eenige belofte af te leggen omtrent het met rust laten van Oostenrijk, en Mussolini zou in geen geval bereid zijn dien eisch te laten vallen. De binnenlandsche toestand van Oostenrijk wordt steeds moeilijker. De eerste nieuwe slag van Hitler zou tegen Oostenrijk kunnen vallen; gebeurtenissen in Oostenrijk zelf zouden dit allicht kunnen bespoedigen. Maar verwacht dan Hitler hulp voor zijn koloniale plannen, als hij tegelijk Mussolini bruskeert? Hij wenscht beide, Oostenrijk en koloniën. Maar hoe deze doeleinden allebei te bereiken? Hij zou, meen ik, in dit geval Mussolini niet te slim af wezen.

C.