De Gids. Jaargang 99

[p. 251]

Bij den dood van Vallette

Waardig in verscholenheid is dit leven geweest, een dienen van wat, als een roeping ontvangen en ervaren, slechts door belangeloosheid een vervulling van elken dag, elke minuut mocht blijken.

Als een genade was de litteratuur over den jongen Alfred gekomen. Nooit werd van hem de notitie genomen, die bij zijn onverwachte sterven tot uiting kwam. Er is toen herinnerd aan zijn anders gerichte opleiding. Vallette moest electricien worden en voor de eerste benzine-motoren had zijn jeugd zich ontvlamd. Hij moet er belangstelling voor gehouden hebben. De preciesheid bij de fantazie, de toewijding in ambachtelijke zuiverheid bij het geduldige streven naar ontwikkeling van wat een ongerept gebleven blik, die het zich verwonderen niet verleerde, als een wonder bleef zien, droeg hij in den nieuwen eeredienst over.

Het kan geen toeval zijn, dat lectuur van Flaubert hem oogen en geest opende. Bij onvergelijkelijk zwakkere begaafheid had hij diens onkreukbare zintuig voor de pure taal, diens robuuste opvatting van de hoogheid der chose littéraire. Zijn eenige roman, Le Vierge, deed, werk van een nagenoeg onbekende, aan Flaubert denken. Na het verschijnen liet hij het scheppende schrijven aan Rachilde, zijn vrouw, over. Haar tintelende geest en vrijpostige wezen moesten in de uiterlijk muffe atmospheer van den Mercure een tocht maken, waarvan bladen konden omwaaien zonder aan den geest iets te veranderen.

Die van Flaubert heeft zijn leven gericht. Door hem heen werd hij verzamelpunt van de schrijvende jongeren tegen 1890. Van een school kon niet gesproken worden, al zetelde Moréas er als oostersche prins. Ook prosateurs behoorden tot de groep en anderen, die elkander plachten te verscheuren, maar zich door Vallette lieten temmen en tot een ‘elftal’ scharen, uit wier beurs het luttel aantal penningen te voorschijn sprong, voor het op-

[p. 252]

zetten van de onderneming benoodigd. En wat dit strijdbare idealisme van den beginne af kenmerkte, een onderneming is het niet geworden. Maar dank zij de gedesinteresseerdheid van stichting en beheer is ze tot welvaart gekomen. De daaruit geboren uitgeverij geldt voor een der bloeiendste van Frankrijk en het tijdschrift zelf is niet dood, al werd het dommelend. Want Vallette, ‘monsieur Vallette’ gelijk hij voor den kring behalve de naaste ingewijden bleef, verkoos geen adaptatie bij den geest van den tijd, welke hij als concessie zou verafschuwd hebben.

Uit zijn oogpunt gezien, is de twee keer per maand verschijnende Mercure op peil gebleven. Zijn niet aflatende belangstelling gold de actueele rubrieken, meer dan de helft van de aflevering. Naar deze beknopte encyclopedie van de geestesgebeurtenissen gedurende de afgeloopen weken over de wereld ging zijn zorg. De poezie stond bovenaan, maar alle takken van wetenschap en kunst bloeiden om beurt, vaak tegelijkertijd. Af en toe hebben zich Nederlandsche stemmen in dat koor gemengd, maar van een duurzame medewerking was geen sprake.

Met het symbolisme opgekomen, had de Mercure met het symbolisme kunnen ondergaan. Het zou dwaasheid zijn te ontkennen, dat ze deerlijk achter was gekomen. Te veel dor hout kwam meer en meer den bloei van de andere takken belemmeren. Vallette schreef er zelf nauwelijks in, al wilde het toeval, dat het laatste nummer, waarvan de samenstelling nog door zijn handen kon gaan, ter inleiding eenige woorden van den directeur bevat, gewijd aan de nagedachtenis van Rémy de Gourmont, aan wien het gewijd werd.

Het is niet alleen voor het Fransche geestesleven van beteekenis, dat Georges Duhamel in den directorialen stoel komt te zitten. Deze stoel, waarin generaties Vallette, rustig, helder en werkzaam, hebben aangetroffen, behoeft niet alleen vernieuwing. Van het intellectueele meubilair moge ook een en ander aan kant worden gezet en opgefrischt. Duhamel vertegenwoordigt in het geslacht, dat thans de middaghoogte van kunnen en willen bereikt heeft, het humanisme in zijn zuiversten, want evenwichtigsten vorm. Deze zoon van Ile de France heeft van dit klimaat den zin van de mesure, iets anders dan gematigdheid, meegekregen. Met de leiding van den Mercure komt hij op een nieuwen waarneempost. Zijn voorganger had er al een venster op de

[p. 253]

wereldlitteratuur geopend, Nietzsche bijvoorbeeld. Reizende door de wereld heeft Duhamel zijn ‘Franschdom’ geschraagd. Deze reislust ontsproot aan den geesteshonger van een fijn verhemelte. Zich over de grenzen verplaatsen was hem een zich vernieuwen door zelfverdieping, een confrontatie aan zich zelf door de toetsing van in jaren van bevruchtende bezinning verworven waarden. Zich voor andere talen, andere gezindheden openstellend, verrijkte hij de eigen bagage, welke aan de wereld weg te schenken daarmee een des te hoogere waarde kreeg.

Zoo is het voor de verdediging van elementaire goederen een voorrecht, dat met deze benoeming een nieuw blokhuis in die linie verrees, al zal niemand de uitstralingskracht van benoeming noch blokhuis overschatten. Want wat een verdere toekomst ook berge, voorshands, voor hoe langen tijd? is de in Duhamel vleesch geworden geest door de gebeurtenissen voorbijgestreefd. Maar juist daarom is het verblijdend, dat hij het offer van de aanneming der benoeming aan eigen arbeid bracht en deze vlam blijft branden in wat als het conservatorium-element van een tijdschrift gelijk het zijne kan worden aangemerkt. Te ordenen heeft Duhamel zich van het begin zijner loopbaan af ten doel gesteld, het klaren van een geest, waarvan hij de boodschap tot over den oceaan bracht. Wat alles niet belet, dat sommige teekenen van den tijd, hoe zeer verwerpelijk op zich zelf, hem voorbijgaan en hij hierop reageert met een geprikkeldheid, die, de beperktheid van een onloochenbaar talent ter zij gelaten, een andere beperktheid, die van den rusteloos bedrijvigen geest, des te beslissender teekent, daar zijn talent aan dien geest zijn waarde dankt.

H. van Loon