De Gids. Jaargang 99

[p. 372]

Bouwkunst en foto's van bouwkunst op de Brusselsche tentoonstelling

Men kan over de Brusselsche tentoonstelling opmerkingen van zeer verschillende geaardheid hooren. Druk, verwarrend, vermoeiend, oorverdoovend, door de overal verspreidde loud-speakermuziek en de strijkjes, die Paljas, Tannhäuser en Hongaarsche dansen tegen elkaar opjagen. Dat is het oordeel van sommigen. Anderen zeggen: grootsch van opzet, imponeerend bewijs van initiatief, gedurfd, vooral voor de kleinere landen, die zich toch in het concert der grooteren doen hooren.

Er steekt in al die opmerkingen wat waars.

Ook de waarheid omtrent het uiterlijk aspect, waarover wij het hier in 't kort willen hebben, ligt in 't midden tusschen de uitersten van veroordeeling en bewondering. Voor den bouwkundige, voor den binnenhuisarchitect, voor den ontwerper en samensteller van stands en etalages is er in ieder geval zeer veel op te merken en te leeren.

Allereerst dit: met de z.g. landelijke imitaties, de ‘Zwitsersche boerderij’ en het ‘Volendammer huis’ heeft men gelukkig gebroken. We tellen hier ‘Oud-Brussel’ niet mee, dat kan men overslaan, of het beschouwen als een toegiftje voor wie meent bij een potteken geuzenlambiek wat te moeten pallieteren.

Doch bij de eigenlijke gebouwen is er vrijwel één streven: het groote ongebroken vlak, een duidelijke cubische uitdrukking en een dankbaar aanvaarden van wat men met nieuwe materialen vermag. Daar is natuurlijk verschil van financiën, waarover men beschikte, en daarmede houdt allicht ook het gekozen materiaal verband, waarvan zich het ééne veel beter hield dan het andere.

Naast dat eenvormige streven zijn er natuurlijk toch uiteenloopende opvattingen waar te nemen en nu is het interessant om

[p. 373]

een vergelijking te maken tusschen de representatieve gebouwen der verschillende landen en dat vergelijken te herhalen bij de fotografieën van bouwkundige werken van den laatsten tijd, door diezelfde landen ingezonden.

Wat men dan constateeren kan is dit: het zijn België zelf, Frankrijk en Engeland, die zich, behoudens in enkele loffelijke gevallen, nog maar niet los kunnen maken van het oude en als zij een groote constructie opzetten, die nog met ‘architectuur’ meenen te moeten ‘bekleeden’.

Zoo werd het hoofdgebouw van de tentoonstelling, machtige overspanning op drie-scharnier-spanten, een onding door den ‘gevel met moderne profielen’ en de ‘symbolieke figuren’ in Namensche steen. Dito de twee permanente gebouwen links en rechts daarvan, die men hoofdzakelijk van terzijde ziet, maar die niettemin een ‘pijlerfaçade’ voorgeplakt kregen.

En toch kàn België het. Dat ziet men aan het voortreffelijke ‘textiel-gebouw’.

Doch het zijn Tsjecho-Slowakije, Denemarken, Zweden, Nederland, Finland en het nu kleine Oostenrijk, die o.i. de beste paviljoens ontworpen hebben.

In vele opzichten is ook het Palazzo del Littorio interessant, wonderlijk en wat bruut staat het daar. De stad Rome zette er een imitatie ‘barok-villa’ naast.

Wat men zeggen kan van de paviljoens laat zich herhalen over de bouwkundige foto's der verschillende landen. Ons land schittert hierbij helaas door afwezigheid: het exposeeren van de foto's min of meer in de open lucht, in cabinetten, die zonder glasafsluiting op een binnenplaats uitkomen, moet de Nederlanders hebben doen besluiten van inzenden af te zien.

Zooals bij de tentoonstellingsgebouwtjes, neemt ook hier Tsjecho-Slowakije één der eerste plaatsen in. Zoo prachtig als oud Praag is, zoo prachtig is ook nieuw Praag en zijn ook vele der eerst onlangs ontstane gebouwen en staddeelen elders in dat jonge land.

Van de Scandinavische staten zijn de expositie-paviljoens zeker belangrijker dan de bouwwerken, waarvan foto's waren ingezonden. We zien opnieuw de nu wel gekende onderdeelen van het stadhuis van Stockholm, de bekende technische hoogeschool van Lallerstedt, de anachronistische reuzenkerk van Klint te

[p. 374]

Grundtvig en het classicistische hoofdbureau van politie in Denemarken's hoofdstad, waarin het, volgens de Kopenhagers, onverschillig is, of men al dan niet veroordeeld wordt, omdat men toch eerst na een paar jaar den weg eruit terug vindt.

Heerlijk frisch, eenvoudig en sterk is veel van het werk van Zwitserland, niet het minst de nieuwere houtbouwvormen.

Er is inderdaad wel een ‘Umwertung aller architektonischen Werten’ gaande; wie voor het nieuwe openstaat, de jeugd der bouwkunst met haar fouten maar ook met haar beloften voor de toekomst kan meebeleven, die zal bij honderden van deze foto's intens genieten en met een blijden glimlach zien, hoe zelfs in Engeland nu ook een geslacht aan het groeien is, dat eindelijk zonder ‘antiek’ vermag te werken.

Zelfs een paleis zonder ‘antiek’ is in een serie prachtige foto's vertegenwoordigd, doch dat is natuurlijk nog niet uit Engeland. Het is van den Ataturk. Kent men hier Clemens Holzmeisters nieuwe paleis voor hem in Ankara en de vele voortreffelijke administratiebureaux van het jonge Turkije?

Doch komen we op de tentoonstelling terug en wel lieft.... 's avonds. Want het element dat op de expositie het meeste effect oplevert is: het licht. De verlichting, direct, indirect, half-direct, scherp, gedempt, gecombineerd, dóórstralend, dwars of haaks-gericht, is hier tot een geheel nieuw beeldende, vormgevende factor geworden. Daarmee wordt weer een mogelijkheid gesuggereerd, een nieuw element voor de toekomst. Buys en Lürsen gaven al één vorm in het ‘Volhardings’ -gebouw te 's Gravenhage; Brussel toont een menigte van mogelijkheden in een ‘tijdelijke stad’. Wat kan daarvan worden overgenomen en verwerkt tot permanente oplossingen?

Zoo suggereert de Brusselsche expositie meer, dan zij direct op bouwkundig gebied geeft, doch wat zij doet voelen en aan beloften inhoudt is verblijdend: nieuwe mogelijkheden en een in zéér vele landen gelijk gericht streven, dat opnieuw het volslagen gebrek aan inzicht doet gevoelen bij één onzer grootste dagbladen, dat onlangs schreef: ‘internationale wetenschap is iets geheel anders dan internationale kunst: aan de eerste komt het internationale ten goede, de laatste verliest erbij....’ Arme gothiek, hebben wij toen al gedacht, arme barok....!

Nog enkele opmerkingen tenslotte over een andere ‘interna-

[p. 375]

tionale uiting’, die geen ‘kunst’ heet te zijn: de fotografie. In een ongeloofelijk gering aantal jaren heeft deze nieuwe vlakbeeldende uitdrukkingsvorm zijn bestaansrecht bewezen, al doen vele foto's zeer wel gevoelen, dat men met het procédé van ontwikkelen, afdrukken enz. heel wat verder is, dan met het begrip, omtrent wat de camera eigenlijk vermag.

Intusschen: in meer dan één paviljoen wordt met foto en fotomontage visueel duidelijk gemaakt, wat met het woord bij geen benadering zoo suggestief zou werken.

De beeld-spraak, oudste vorm misschien van communicatie, herneemt voor een deel weer haar rechten. Wij zullen er geen analphabeten door worden en evenmin zal het tot oppervlakkigheid behoeven te leiden (wat wel beweerd wordt).

Nu zich alle tempi versnellen, nu de wereld zoo klein is geworden door de nieuwe verkeers- en berichtgevingsmethoden, moet men door een snellere wijze dan door lezen kunnen overzien, waarvan men langer en dieper nota wil nemen. Voortreffelijk is daartoe de beeldcommunicatie.

Nieuwe vormmogelijkheden, nieuwe verlichtingsmogelijkheden, nieuwe vlakbeeldende mogelijkheden, ziedaar de factoren die zich voor de toekomstige twee- en drie-dimensionale uitdrukkingswijzen niet meer laten wegcijferen. Door de Brusselsche tentoonstelling wordt dat opnieuw en met stelligheid bewezen.

J.H. Plantenga