De Gids. Jaargang 99

[p. 1]

[Tweede deel]

Stemmen uit de redactie

Zelfmoord.

- De lezing, die Oswald Spengler te Leiden in een stampvol Groot-auditorium heeft gehouden, was stellig leerzaam maar op andere wijze dan de spreker het heeft bedoeld.

De eerste les, die zijn hoorders - voor zooveel noodig - ontvingen, was, dat men van een ‘beroemden’ auteur als spreker zelden iets goeds heeft te wachten. Als de celebriteit al niet de fout begaat mondeling te herhalen wat hij tevoren schriftelijk, uitvoeriger en beter, reeds uiteengezet heeft, als hij anders gezegd, zijn gehoor al niet uitsluitend op oudbakken kost trakteert, dan gevoelt de luisteraar zich tien tegen één tóch teleurgesteld, omdat men van ‘hem’ toch ‘iets anders’ verwacht had. Zoo ook hier. Er was alle reden Spengler dankbaar te zijn, dat hij het Leidsche uur niet benut heeft om het avondland opnieuw voor onze ooren te laten vergaan, maar dat de keus van zijn onderwerp - de scheepvaart in voorhistorische tijden - door de meerderheid zijner hoorders als een gelukkige werd beschouwd, zal wel niemand durven beweren.

Er viel echter nog een tweede, ernstiger, les uit Spengler's voordracht te putten. Het boek waarmede hij zijn reputatie van diepzinnig geleerde heeft gevestigd, is gebouwd op gegevens van zóó veelzijdigen aard, dat den overbluften lezer met kennis van bescheidener omvang welhaast niet anders overblijft dan in vertrouwen op de zaakkundigheid van zijn polyhistorischen mentor den feitelijken grondslag van diens betoog als juist te aanvaarden. Trouwens, wie zou het wagen tegenover de stelligheid waarmede Spengler zijn stellingen van den meest uiteenloopenden aard pleegt te poneeren, ook maar van eenigen kritischen twijfel te doen blijken? Is niet juist de suggestie, die van Spengler's autoritaire stelligheid uitgaat, de voornaamste reden van zijn succes?

[p. 2]

Den hoorders van den zesden Maart zijn in dit opzicht de schellen van de oogen gevallen. Spengler's apodictie overschreed hier de grenzen van wat zelfs een bewonderaar bereid is zonder kritiek te slikken en vernietigde op één slag alle vertrouwen, ook in het feitelijk fundament zijner vroegere kultuur-historische thesen. Wie meent het geboorteuur van de menschelijke taal met niet den gerinsgten twijfel overlatende zekerheid op het jaar 5000 v. Chr. te kunnen stellen, wie over het karakter van de scheepvaart in tijden, waaruit ons van geen enkel schip rechtstreeks of middellijk is gebleken, nauwkeurige, zij het dan ook tegenstrijdige mededeelingen kan doen, wie den oorsprong van de Sahara niet slechts in den tijd maar ook naar de plaats - mede in Spanje en Zuid-Frankrijk - kan bepalen, zonder voor dit alles ook maar één argument bij te brengen, die vindt bij een normaal ontwikkeld Nederlandsch publiek geen geloof meer. De reactie op zoo'n uitsprakenreeks is het plaatsen van vraagteekens eerst, het onderdrukken van lachlust of ergernis ten slotte. En die reactie werkt door, óók ten aanzien van het ondergangsboek. De ban der suggestie die van Spengler bij de lectuur van zijn hoofdwerk uitging is door zijn persoonlijk optreden verbroken en juist datgene, wat vroeger reden tot bewondering scheen, de veelzijdigheid van zijn weten, is thans aanleiding tot het stellen van de pijnlijke waag, wáár de wetenschappelijkheid ophoudt en de humbug begint.

Over 't Rokin en de ‘ronde Luthersche’.

- In Amsterdam, zoo goed als in andere steden van ons land, staat men telkens voor moeilijke problemen: het wezen van de stad wijzigt zich onder de invloed van een menigte factoren, die zich steeds gebiedender doen gelden. Overal ziet men de binnenstad tot werkcentrum, de buitenwijken tot woonkwartieren worden. Welke koopman woont nog boven zijn kantoor of onder zijn pakhuis? Dat brengt het probleem van de verbindingen van kern en ring en het daaruit zich ontwikkelende verkeer mede, waarbij wij van de snelheid der vehikels nog niet spreken.

Zoo staat men telkens voor opgaven: saneering, reguleering, afbraak van oude, opbouw van nieuwe panden, verbreeding van wegen, demping van grachten, enz. enz.

[p. 3]

Moet voor die eischen van 't nieuwe al het oude wijken; moet het karakteristieke van een schoone oude stad verloren gaan, om derwille van autosnelheid of vluggere verbinding tusschen een trein en een vliegveld? Of moet men al het oude sparen omdat het oud is en men zich ‘de stad zonder dit of dat niet denken kan?’ ‘Natuurlijk dat laatste niet’ zeggen vele jongeren en zij smalen op ‘Hendrick de Keyserlingen’ en ‘Heemschutters’. ‘Natuurlijk 't eerste niet’ zeggen anderen en zij sputteren op nivelleering en sigarenkistenarchitectuur, op ‘fietsmeubels’ en snelheidsmaniakken.

En wat is de houding van de vroede vaderen der stad? Wie vroed is, is wijs, en wie wijs is, is niet extreem. Wie niet extreem is, laat niet iedere gracht gracht, omdat zij eens als gracht misschien schoon was, doch hij zal de oude ringgrachten van Amsterdam niet aantasten. En wie niet extreem is, zal rekening hebben te houden met de zorg van een Kerkbestuur als dat der Lutherschen in de hoofdstad, dat te kort zou schieten in zijn taak, wanneer het meer waarde zou hechten aan het aantal van hen, die buiten de kerk blijven, doch haar roemen om bouwkundige schoonheid, dan aan het aantal, dat de dienst kan bijwonen.

Zoo voelt men dan een monumentenlijst, die het gebouw der Luthersche gemeente vastlegt, hoezeer ook te verdedigen, als een luxe; en luxe kan onze tijd zich immers niet permitteeren! Van het Kerkbestuur kan men toch niet verwachten, dat het de lidmaten onder schulden gebukt zal doen gaan terwille van de redding van een stuk stadsschoon. Die redding behoort o.i. tot de taak van de gemeenschap, in casu van Amsterdam. Doch kan die zich veroorloven een gebouw te koopen, dat waarschijnlijk voor geen enkel doel geschikt te maken is?

Toch zou het zeker voor Amsterdam te betreuren zijn, wanneer de ‘ronde Luthersche’ met haar zuivere verhoudingen en haar wat nuchtere maar toch niet ongevoelige koepel uit het stadsbeeld verdween. Intusschen kan men het betoog van den advocaat van het Kerkbestuur, dat de kerk niet thuis hoort op de monumentenlijst, omdat zij slechts een copy is van ‘de ronde kerk van Rome’ (??) moeilijk onderschrijven. Waarmede niet gezegd wil of kan zijn, dat Amsterdam niet op andere gronden de Luthersche gemeente terwille moet zijn, in welken vorm dan ook.

[p. 4]

In gevallen als het hier besprokene, zal niet een principe den doorslag moeten geven; het tegen elkaar afwegen van alle aanwezige factoren alleen zal tot een rechtvaardige beslissing kunnen leiden.

Kitsch in nood.

- Krantenlezen is in 't algemeen geen zeer opbeurende bezigheid en 's werelds loop heeft daarin de laatste jaren wel allerminst verbetering gebracht. Het voorstel door een onzer vrienden onlangs gedaan, dat beoogde een antidotum te verschaffen tot gemengde berichten, rechtzaken enz. enz. door het uitgeven van een blad, waarin alleen zonnige dagen, gelukkige huwelijken, zorgelooze en geslaagde wandeltochten en wat dies meer zij, zouden worden beschreven, mag men billijken; directie en kapitaal voor de uitgave zal men nauwelijks vinden!

Zoo moet men dan het goede, dat toch ook deze tijd brengt puren uit de berichten, die veelal tot bekendmaking daarvan niet bedoeld zijn. Ziehier een voorbeeld: Een Alma Tadema, die in 1900 voor 250 guinjes verkocht werd, wat toen voor een koopje werd gehouden, is bij Christie opnieuw geveild en heeft nu 25 pond van 7 gulden opgebracht. Boven zulk een mededeeling past eerder ‘Kitsch in nood’ dan ‘De crisis in de kunst’. Zoo verdwijnt dan tenminste ook het karakterlooze, dat, zoolang het voor waardevol werd aangezien, mede den weg naar een eerlijker en zuiverder toekomst versperde.

Urkerpolder 1936.

- De sindsdien den Lande ontvallen minister van Waterstaat teekende nog de memorie van toelichting op de ontwerp-begrooting Zuiderzeefonds 1935, waarbij twee millioen voor den noord-oost-polder waren uitgetrokken. De besteding van die som zou evenwel moeten wachten op een aannemelijk financieel werkplan, op te maken door een in te stellen ‘Dienst voor de Staatsinpolderingen in het IJsselmeer’. Over dezen Dienst echter dokterden al maar door - zoo deelde de memorie van toelichting in eenigszins andere bewoordingen mee - Financiën en Waterstaat al langer dan een jaar en konden het maar niet eens worden.

[p. 5]

In deze rubriek werd toen (November 1934) herinnerd aan een vroegeren interim-minister van Waterstaat, die het verstond, vaart te zetten achter Waterstaats-wetsontwerpen.

De memorie van antwoord is geteekend door den premier als interim-minister van Waterstaat. Zelf verdedigen zou hij het wetsontwerp niet; de nieuwe echte minister heeft bereids zijn ambt aanvaard.

Aan Colijn's interimaat zal inmiddels vermoedelijk te danken blijven, dat er weer stuur komt in de Zuiderzee-affaire.

Al lijkt dit anders bij eerste en oppervlakkige kennismaking met de memorie van antwoord, die dan ook wel eenig misverstand heeft gewekt. Uit het wetsontwerp immers lichtte deze memorie de twee millioen. Dus geen noord-oost-polder?

Men wachte even met deze slotsom. Het is niet een stopzetting van de inpolderingen, het is een reculer pour mieux sauter. De twee millioen zijn vervangen door een memorie-post; reeds dit - ook de memorie zelve trouwens - wijst erop, dat het plan niet is opgegeven en dat elk oogenblik een suppletoire begrooting de twee millioen weer kan binnenloodsen.

Wanneer zal dit oogenblik aanbreken?

Met de discretie, die een staatsstuk kan sieren, vertelt de memorie, dat de Regeering niet verder wil leenen aleer de begrooting althans in hoofdzaak zal sluiten, maar zwijgt zij over de wat pijnlijke geschiedenis, in de memorie van toelichting van verleden najaar aangeroerd, van het hokkend overleg tusschen Waterstaat en Financiën.

Wèl deelt zij mede, dat men thans, blijkbaar dit wachten moede, alvast aan de reeds bestaande directies van de Zuiderzeewerken en van de Wieringermeer opdracht tot uitwerken van dit plan heeft verstrekt.

Men mag dus de slotsom trekken, dat dr. Colijn als interimminister heeft gedaan wat juist van hem te verwachten viel, heeft gedaan wat hij kon om de kar uit de modder te halen. In 1935 had van de aanvankelijk uitgetrokken twee millioen gebruik toch niet kunnen worden gemaakt, naardien het ‘plan’ (dat wachtte op den Dienst, die wachtte op het resultaat van interdepartementaal overleg) ontbrak.

Men zou nog de vraag kunnen stellen, of het strikt noodig was, de indiening van het plan te koppelen aan voorafgaande tot-

[p. 6]

standkoming van het algemeene versoberings- of aanpassingsplan. Dit motief toch was toen de memorie van toelichting werd gesteld precies even valabel of niet-valabel als thans en is toen niet genoemd.

Maar practisch behoeft dit geenerlei verschil te maken. De Zuiderzee- en Wieringermeerdirecties kunnen van stonde af aan, naar te wachten is in een aangename samenwerking waaraan Financiën en Waterstaat zich mogen spiegelen, het plan gaan uitwerken; deze karwei kan klaar binnen bekwamen tijd en evenzoo wenscht de Regeering ‘nog in dit zittingjaar’ haar versoberingsplan te zien afgehandeld.

Een en ander beteekent, dat de voortzetting der inpolderingen en wel tusschen Urk en De Lemmer, voorzoover zich thans laat voorzien, zal plaats vinden in 1936.