De Gids. Jaargang 98

[p. 181]

Het menschenoffer

Mr. C. van Vollenhoven's Verspreide Geschriften. Eerste Deel. Omtrek en Methode der Rechtswetenschap. - Leiden. - ‘Historische Schetsen’. - Grotius. - Thorbecke. - Tjeenk Willink, Nijhoff.

Brandende verbeelding, kracht, onbaatzuchtigheid van gevoel en denken zijn de trekken waardoor zich van Vollenhoven's werk onderscheidt. Nergens olympische rust; soms de nadeelen van het febriele, geforceerde. Hyperconscientieuse natuur, heeft hij zijn gaven geweld aangedaan te onzen bate; hij heeft zoo willen doen. Hij heeft onze taak in de wereld groot gezien en in toewijding aan die taak alvast zichzelven opgebrand. Die hem na hebben gestaan, openen dezen bundel niet dan met diepe ontroering.

Soberder en van vaster gang dan de tachtigers, heeft deze rijkbegaafde der generatie van negentig op zijne wijs Holland hoog op willen stooten in de vaart der volken. Op zijne wijs, die diep in traditie verankerd lag. Hoe diep, elk lezer dezer verzamelde opstellen gaat het beseffen. Van Willem op Grotius, van dezen op Gijsbert Karel en Thorbecke springt de vonk eener heldenvereering over die, met welke critiek men haar bejegenen moge, nooit belachelijk wordt. Vurig vóór alles, is zij tegelijk betoomd, verantwoord, eerlijk. Van Vollenhoven heeft het nationaal verleden als de wapenkamer gezien waaruit Holland, ook nu nog, tot hooge taak kon worden toegerust.

Tot welke? Hij heeft Holland, in Thorbecke immers tot harmonischen herbouw van eigen instellingen niet onbekwaam gebleken, bovenal willen prikkelen tot zelfstandige medewerking aan den opbouw van een supranationaal publiek recht; voorts heeft hij het ten plicht gepreekt, zijn gezag - gelijk het dit vermocht van Sluis tot Delfzijl - ook in Indië slechts te handhaven in begrij-

[p. 182]

pend ontzien der landssfeer. Van aan hoogmoed ontsprongen knutselende geweldenarij is hij de even felle vijand geweest als van zelfstrevenden rechtsgroei de profeet en geleider. Het tweede deel zijner verspreide geschriften zal hem in die hoedanigheid ten aanzien van het wereldrecht geheel doen kennen, gelijk het derde ten opzichte van Indië; - in het eerste, dat thans voor ons ligt, groeit van Vollenhoven zelf.

De ordening der sparsa waarin dit geschiedt was geen makkelijk werk. Met het - op één uitzondering na - geheel ter zijde laten van uitingen uit den studententijd (hoe sprankelend zij waren) kan men vrede hebben: de aanleidingen waren te voorbijgaand en particulier. Maar was het goed gezien wat onder omslag met het (wanneer gestelde?) opschrift ‘historische schetsen’ werd aangetroffen, van andere geschriften waarop die naam eveneens toepasselijk is, geheel afgescheiden te houden, zoodat nu Grotius van Grotius op tien-, Torbecke van Thorbecke op honderdtallen bladzijden afstand staat, en welberaden keur van den lezer alleen het genot der harmonische opvolging van lectuurindrukken verzekert? Den historicus van Vollenhoven vindt hier, die eerst zijn verbrokkeling ongedaan weet te maken.

Op deze verzuchting na, voor de samenstellers niets dan lof. Gezevenen hebben zij het werk met de soberheid die pas gaf ingeleid, en vervolgens de kiesche taak der annotatie aan één hunner overgelaten die zich meesterlijk van haar gekweten heeft: van Vollenhoven's leerling F.M. baron van Asbeck. Zijn hand is aangezet overal waar het onvermijdelijk, en nergens waar het overbodig was. Men raadt de zich nooit noemende piëteit waarmede dit werk verricht is, en spreekt te hartelijker zijn dankbaarheid uit naarmate deze spontaner ontstond.

Van Vollenhoven zal behouden wat hij geofferd heeft. Een lang voortleven is dezen groote en goede gewis beschoren.

H.T. Colenbrander