De Gids. Jaargang 98

[p. 110]

Bibliographie

Agnes Miegel, Gang in die Dämmerung. Neue Erzählungen. - Eugen Diederichs Verlag, Jena.

Agnes Miegel is in Duitschland vermaard door haar historische en romantische balladen. In het nieuwe Duitschland staat deze dichteres, sinds 1933 lid der Duitsche Dichtersacademie, in hoog aanzien. Een aanzien, waarop zij door haar gaven recht heeft, dat echter door andere omstandigheden verhoogd wordt. Dat zij Oost-Pruisische is, geboortig uit een der lang bedreigde randgebieden van het Duitsche Rijk in Koningsberg (1879), moet de belangstelling voor deze dichteres stellig vergroot hebben. Haar werk is bovendien van liefde voor vaderland en Heimat doordrongen. Het laatste woord ook van dezen bundel luidt Heimat.

Al zijn de tijden het kunstenaarschap van Agnes Miegel gunstig, dit doet aan de wezenlijke waarde van haar werk niet af. Haar vertellingen zijn romantisch en verwant aan haar balladen. Zij zijn in uiterst verzorgde taal geschreven, in wat men noemt edel proza, van een dichterlijkheid dus, die zich voortdurend bewust is de dingen mooi te zeggen en die daarmee den lezer uit een generatie van na den oorlog eenigszins vreemd en als uit een andere wereld dan de zijne voortgekomen toeschijnt. De vertellingen zijn in een zorgvuldig overwogen harmonie gehouden, volgens een beproefde werkwijze, met natuurbeschrijving vooral aan het begin en het einde doorvlochten, en uiteraard terwille eener kostbare plastiek rijk aan adjectieve. Zulk proza is daarmee allerminst verworpen, ten onzent trachtte Couperus het meestal te schrijven, Van Schendel vooral in vroegere jaren en Aart van der Leeuw (toch komt het mij voor, dat ook dezen alle drie op hun best zijn, telkens wanneer ze tot een grootere eenvoud geraken en zich om de schoonheid van hun proza nauwelijks te bekommeren schijnen). Aan alle drie deze schrijvers doen Agnes Miegels vertellingen op sommige oogenblikken denken, een verhaal als het Helleensche uit Phidias' jeugd zou van Couperus kunnen zijn, dat van den ouden monnik met het stervende kind, een geschiedenis die aan Franciscus en den melaatsche herinnert, kon van Van der Leeuw zijn. De geschiedenis uit de jeugd van Melchior, die eens uit het Oosten tot Christus zal komen, is als een der Christuslegenden van Selma Lagerlöf. Met deze verwantschappen, die tegelijk een waardeering inhouden, is de aard van dit werk aangeduid. De veelzijdigheid, in tijd en plaats, van haar onderwerpen is mede een bewijs der dichterlijke verbeeldingskracht dezer schrijfster, die geen conjunctuur noch propaganda van noode heeft om te zijn wie zij is:

[p. 111]

een met alle kenmerken van een rustiger, romantischer en tegelijk voornamer tijd toegeruste kunstenares, die daardoor niet als in actueelen zin verwant - maar waartoe zou men dat van een Van der Leeuw, een Van Schendel, een Couperus bijv. eischen? - doch zeker in een van stijl en tijd onafhankelijken zin als dichteres herkend en begrepen wordt. Het voorlaatste verhaal is een meesterlijke kleine vertelling: Liselottes letzte Stunde. Het zal wellicht bijzonder gewaardeerd worden, omdat het handelt over een Duitsche vorstin, die zich in Frankrijk niet thuis heeft gevoeld, maar het heeft een betere waarde in zichzelf. Elisabeth Charlotte van Orleans, dochter van den keurvorst van de Palts, werd in Heidelberg geboren en stierf in St. Cloud. In die twee namen ligt de kloof van haar leven, de bron van haar verlangen en heimwee. In de hofkringen van Lodewijk XIV, waar zij door het huwelijk met diens broeder Philippe verkeerde, bleef zij zich een vreemde voelen. Het besef daarvan speelt met een lichten en gracieusen weemoed door de geschiedenis harer laatste uren heen. In een stijl, het Rococotijdperk waardig, licht inzettend: ‘Sie lag in ihrem Bett, in dem grossen vergoldeten Himmelbett mit dem kleinen, gemalten Bildchen zu Fussende. Selbst jetzt in dem nebligen Dunst des Dezembertages erkannten ihre müden Augen den dicken kleinen Amor, der einen riesigen silbernen Pfeil an sein Herz drückte und mit gefühlvollem Blick dabei nach oben starrte. Die Greisin in den hochgestapelten Kissen besah den Amor nicht ohne Wohlwollen; irgendwie schien er ihr plötzlich bemerkenswert.’ Stervensgeschiedenissen gewagen meestal van droefheid en somberheid, in vele gevallen van een laatste stervende zonnestraal. Waarom zoo zelden van eerste zonnestralen en van andere kleine goede dingen, zoo ‘bemerkenswert’ als een Amor met zilveren pijl? Is dat niet een betere toon voor een afscheid, het leven waardig?

Anthonie Donker

Graf Alexander Stenbock-Fermor, Das Haus des Hauptmanns von Messer. - Werner Plaut Verlag, Wuppertal-Barmen.

Het kleine amusante verhaal behelst een zorgeloos intermezzo in een avontuurlijk leven. Graaf Stenbock-Fermor is een Balt, in Livland geboren (1902). Tusschen zijn zestiende en achttiende jaar vocht hij met de witte garde tegen de bolsjewiki in het Baltikum. Daarna ging hij naar Duitschland. Ook daar bleef zijn leven avontuurlijk. De levensgeschiedenis van jonge Duitsche of jonge Russische schrijvers is nu eenmaal aanmerkelijk anders dan die hunner tijdgenooten uit de neutrale landen. Hij wordt er in 1922 werkstudent (een begrip, destijds ten onzent nog niet bekend of misschien alleen als paradox begrepen). Als zoodanig werkte hij in de mijnen van het Roergebied. Later werd hij journalist, landarbeider, gouverneur, vertoonde marionetten enz. Hij schreef autobiografische boeken over zijn leven als vrijwilliger en als mijnwerker, over zijn moeilijkheden zich als kameraad temidden van het proletariaat te begeven. In den zomer van 1931 ging hij met 12 gewezen officieren tot het communisme over. Waarschijnlijk heeft hij intijds naar de andere radicale vleugel kunnen zwenken, evenals de twee jaar jongere, begaafde Beiersche schrijver Walter Bauer, die eveneen

[p. 112]

tegen de communisten gevochten heeft. Zijn werk zou anders niet meer bij een Duitschen uitgever kunnen verschijnen. De onbezorgde novelle maakt den indruk, van een ‘Atempause’. Het is de geschiedenis van een zomer op een Mecklenburgsch buitenverblijf. Het speelt onder oude adellijke families, waarbij ook Russische emigranten voorkomen. Soms krijgt men den indruk, of de schrijver in de gechargeerde beschrijving dier adellijke figuren een parodie op zijn vroegere klassegenooten heeft willen geven. Maar zoo scherp is het boekje niet eens bedoeld. Het is enkel een luchthartig en wat lichtzinnig verhaal. Een verrassing is, na de ernst van Stenbocks vroeger werk, de humor ervan. Het is geen uitermate fijne of kieskeurige humor, maar niet onvermakelijk. Het Baltikum schijnt een goede voedingsbodem voor humor te zijn. Bergengruen, Von Vegesack, Stenbock-Fermor zijn alle drie Baltische schrijvers en allen hebben zij iets frisch, onbevangens in hun stijl. De zin voor 's levens ontelbare dwaze situaties is de charme van dit boekje van Stenbock-Fermor. Het is bovendien een zoo ongedachte wending in zijn werk, dat men benieuwd raakt naar wat hij nu verder schrijven zal. Zooals die Mecklenburgsche episode een ontspanning voor hem was na luizen en levensgevaar, geschut en alarm, zoo moet de beschrijving ervan voor den schrijver een ontspanning zijn geweest in de tijden van onrust in het Duitschland van 1933. De humor ervan is een waarborg voor het ernstiger werk, dat de schrijver in tijden van zoo ingrijpende verandering waarschijnlijk weer maken zal.

Anthonie Donker