De Gids. Jaargang 98

[p. 223]

Buitenlandsch overzicht

En wat verder?
22 Juli 1934

Hitler heeft zijn kans gehad, en ze misbruikt.

Veelal is het nutteloos, nieuw optredende regeeringen scherpe rekenschap af te vragen van de middelen waardoor zij de macht veroverd hebben. Zij worden echter terecht beoordeeld naar het gebruik dat zij van de eenmaal veroverde macht weten te maken. Aan deze proef nu voldoet Hitler niet. Hij vermag niet te bouwen en hij vermag niet te pacificeeren. Hij kan slechts agiteeren, en op eene wijze die gelijkelijk den smaak, het verstand en het zedelijk oordeel beleedigt. Hij is er niet van af, met te zeggen dat S.A.-mannen wel eens uit den band kunnen springen. De vraag is er eene geworden naar de kwaliteit van den band. Tegen gevaren als hij te kennen geeft dat onlangs zijn regiem bedreigd hebben is eene gevestigde regeering door justitioneele en politioneele organen beschermd die handelen kunnen en handelen moeten in het openbaar. Executeeren zij, dan aanvaarden zij daarvoor verantwoordelijkheid; verschuilen zich niet achter een ‘auf der Flucht erschossen’. Nu Hitler het bij de farce van een ‘Rijksdagzitting’ laat die niets heeft opgehelderd, en hij zelfs geen lijst van slachtoffers durft publiceeren, moet hij dulden dat de wereld van elders haar wetenschap tracht op te doen. Als een tiende, een twintigste waar is van wat van de zijde der slachtoffersverwanten aan het licht wordt gebracht, zijn Hitler, en de natie die zijn bewind duldt, veroordeeld. Duitschland zal hebben te ondervinden dat het onmogelijk met de gemeene maat, waarom het zoo dringend gevraagd heeft, kan worden gemeten. Men zal, tot het zich rehabiliteert, dit land en volk hebben te mijden. Men zou het hartelijk anders hebben gewenscht, en het anders

[p. 224]

mogelijk hebben geacht zelfs nog na voorjaar 1933, maar Hitler weet zich van het crediet, dat de wereld geneigd was hem te verleenen, niet te bedienen. Het blijft onzeker, of rechts dan wel links hem zal doen vallen, maar overeind blijven kan een man die verwachtingen opwekt zonder maat of schroom, maar er geen enkele van weet te vervullen, nimmer.

Intusschen is het uurwerk van Europa's hoop nog veel verder achteruitgezet dan de mislukking der ontwapeningsconferentie ook optimisten moest doen vreezen. Zij die voorspeld hebben dat er geen keus was dan tusschen eensgezinde vermindering en nieuwe opdrijving der bewapening, krijgen gelijk. Engeland kondigt de formatie van 41 vliegeskaders aan boven de 42 welke het reeds bezit. Twaalf nieuwe militaire vliegvelden, in de buurt van Londen, het Zuiden en Zuidoosten van Engeland, zullen worden aangelegd. Na de voltooiing van dit plan zal Engeland op het gebied der luchtmacht met Sowjet-Rusland gelijk staan, maar bij Frankrijk nog 100 vliegtuigen achterblijven. Motief: ‘staatslieden noch volkeren hebben uit de vier jaren oorlogsramp iets geleerd en van vóór dien tijd hebben zij niets vergeten’ (Sir Herbert Samuel); - ‘indien Engeland verklaarde, onder geen omstandigheid aan een Europeeschen oorlog te zullen deelnemen, zou het stellig zulk een oorlog dichterbij brengen’ (Lord Hailsham). Wijsheid van lageren rang, maar onmiskenbare wijsheid, die Europa niet vermocht heeft door dieper inzicht te doen aflossen. Eigenlijk hadden de heeren nog iets anders kunnen zeggen. Nu het niet gelukt is te Genève de disqualificatie van het vliegtuig als aanvalsmiddel te verkrijgen, is hegemonie in de lucht noodzakelijke aanvulling geworden van hegemonie ter zee.

Labour verklaart zijn verzet niet te zullen opgeven, maar niemand die daarvan eenige verwachting meer heeft, en dit is misschien het droevigste verschijnsel van al.

De schoonmaak waartoe Doumergue zich roepen liet, is weinig gevorderd, en de onsympathieke Tardieu acht het oogenblik aangebroken om luidruchtige reclame te maken voor zichzelf. Het hoofd der regeering zal de uiterste kracht zijner verzoeningsmiddelen beproeven, misschien niet te vergeefs - maar op den

[p. 225]

duur zal hij tusschen Tardieu en Herriot moeten kiezen. Als hij er ten minste niet zelf uit mocht loopen; - waarna een onverkwikkelijke strijd om de nalatenschap te wachten zou zijn.

Meer dan van Doumergue, Herriot en (behalve de laatste week) Tardieu, heeft de wereld van verrichtingen van den minister van buitenlandsche zaken, Barthou, vernomen, die Europa rondreisde om de Fransche cliënteel in stand te houden en contact met Engeland te hernieuwen. Zijn politiek ziet er niet uit als de voortzetting van die van Briand, die dan ook het Duitschland van Stresemann naast zich had, niet dat van Hitler. In de phraseologie van Barthou is de ontwapening afgedaald tot den rang van mogelijk gevolg der regionale pacten welke hij nastreeft; zij is geenszins hare voorwaarde. De gewezen minister van luchtvaart Pierre Cot heeft geen ongelijk, als hij in L'Oeuvre betoogt dat het niet te bevroeden is, waarin de pactenpolitiek van Barthou zich van de vóór-oorlogsche alliantiepolitiek eigenlijk onderscheidt. ‘Die van mijne generatie’, voegt hij er aan toe, ‘waren in 1914 achttien jaren oud. Wij hebben den oorlog niet gevoerd om terug te keeren tot een politiek van bondgenootschappen en wapeningswedloop’. Pierre Cot zal dus nu acht-endertig jaren oud zijn. De droevige ervaring van deze generatie is, dat zij geen gezag behoudt bij degenen die in 1914 nog geen achttien jaren oud waren. Dit geldt niet slechts voor Frankrijk, maar voor de geheele wereld. Die zeiden den oorlog gewonnen te hebben, hebben al te duidelijk den vrede verspeeld. Het nieuwe, supra-nationale ideaal heeft niet den glans verkregen van het oude nationalistische; niemand heeft vermocht er het waarlijk groote offer aan te brengen dat alleen, in zijn uitwerking, glans verleent. Het is, men mag wellicht niet zeggen van den beginne af dof geweest, maar zeker is het dof geworden, en het geslacht dat dit niet wist te voorkomen staart nu hulpeloos een wereld aan, die borrelt van wrok, teleurstelling en reactie. Nog zou zij uit de gemeenschappelijke ellende willen, maar heeft geen vertrouwen meer in de middelen tot dusver daartoe beproefd, en zet nu maar wat te vuur naar overoude recepten, ieder voor zichzelf.... Een kwaad dat, wellicht, weer zijn remedie koopen kan; maar men huivert bij de gedachte: tot welken prijs? En wat zal, in het bijzonder, de toekomst van Europa wezen? Uit een nieuwen chaos duikt het, als te onderkennen kern met eigen

[p. 226]

zedelijk doel en aanspraak, allicht niet weder op. De menschenwereld zal ook dan niet ten onder gaan, maar van de conditiën waaronder zij leven zal, waagt zelfs eene generatie wier herinnering in lengte die van Pierre Cot overtreft, zich geene voorstelling te maken. Na ons.... de zondvloed? Welk schrijnend leed voor ons ouderen, die elken dag kunnen worden afgeroepen, wellicht met zulk een vraag het leven te zullen moeten besluiten.

Naschrift (25 Juli).

- Doumergue moet er inderdaad aan toe zijn geweest, zijn ontslagbrief op te stellen, toen te elfder uur, na stormachtige discussie, de socialistisch-radicale leden van het kabinet eene verklaring aandroegen die zijn aanblijven mogelijk maakte. Tot den datum althans van een in October te houden socialistisch-radicalen partijdag blijft de ‘Godsvrede’ gehandhaafd, en Doumergue kan voor het oogenblik, na Tardieu en Herriot den een na den ander te hebben omhelsd, in vrede naar Tournefeuille terugkeeren. De vacantiemaand is voor politiek stuivertjeswisselen nu eenmaal ongeschikt.

C.