De Gids. Jaargang 98

[p. 118]

Dramatische kroniek

Else Mauhs

Er is deze maand een tooneelvoorstelling in den Amsterdamschen Stadsschouwburg geweest, die vijf dagen van te voren was uitverkocht. Het was geen Reinhardt-regie, geen Jessner, geen fantastische première en zelfs geen operette, maar de avond dat mevrouw Theo Mann-Bouwmeester den ring, haar geschonken als eerste Nederlandsche actrice, overdroeg aan Else Mauhs.

Er is in zulk een avond een stadion- en een radio-element. Laten wij de zaken van het tooneel vooral niet te fraai zien: er is op een avond de sensatie van het oogenblik dat de grootste actrice van het vorig geslacht staat tegenover de grootste actrice van het onze en haar zegt dat zij in haar het heden en de toekomst ziet. Dat is een oogenblik tooneelhistorie, dat een ieder wien het tooneel ter harte gaat wil hebben meegemaakt, gelijk anderen de intocht van het Chineesche elftal, wereldkampioen voetbal, of van den heer Xzanepopulos, wereld-kampioen pingpong, of zelfs maar die van Tom Mix.

Het wonder is niet zoozeer dat heel Amsterdam belang stelt in dergelijke wereldkampioenen of in een premiere van Greta Garbo of Marlene, maar dat de telefoon in het bespreekbureau van 's lands eersten schouwburg vier dagen niet stil staat, en dat de bureaulist, die wijzeman van ons tooneel, zich overigens reeds een extra blauw potlood had klaargelegd, omdat hij het voorspeld had.

Het wonder is dat men dit alles door de radio hooren kon, en het zien wilde.

‘Mijnheer,’ zei de oprechte Amsterdamsche trambestuurder des ochtends nadien op het voorbalcon ‘ik had er wel bij willen wezen, want dat is toch iets anders. Hoe zal ik zeggen: versche

[p. 119]

doppertjes in de boter is iets anders dan doppertjes uit blik.’

Men vergeve ons de vulgaire vergelijking, maar in dat verschil ligt de onverwoestbare meerderheid van het tooneel uitgesproken: het is geen stervende kunst, evenmin als de doppertjes een stervende groente zijn. Het is tijdelijk minder in trek.

Men kent het geval van Sarcey, die in de Bibliothèque Nationale ontdekte dat het verval van het tooneel om de twee op drie jaar per pamflet, foliant of verhandeling was vastgesteld en men weet dat, wanneer men in Nederlandsche boekerijen gaat snuffelen de woorden over ‘allertreurigste toestanden,’ noodzakelijke samensmelting van ‘gezelschappen’ e.d. met ontstellende regelmatigheid terugkeeren.

Maar zoolang een schouwburg vijf dagen te voren is uitverkocht staat daartegenover de werkelijkheid dat er een publiek is, bereid naar den schouwburg te gaan.

En wanneer morgen naast iedere radio een televisie-aparaat staat zal dat aan die behoefte niets veranderen: het zal haar nog weer iets gemakkelijker met surrogaten voeden, maar niet afdoende bevredigen. Is de zaak niet deze dat een Marlenepremière nog nimmer vijf dagen te voren uitverkocht was, en dat, als zij in levende lijve optrad, iedere zaal het zijn zou?

Het onmiddellijk contact van mensch tot mensch zal de zinnen steeds dieper bevredigen dan een contact via celluloid en mechanische wegen, en wanneer wij nog eens een planeet van hoogere beschaving dan de onze ontdekken, is er geloof ik meer kans dat daar een hoog ontwikkelde tooneelspeelkunst bestaat en een tot het doelmatige teruggekeerde film, dan omgekeerd.

Het geval van Else Mauhs stelt ons echter voor minder speculatieve gedachten over het tooneel. Deze ring past geen vinger beter, zij is onze eerste actrice. Hoeveel eerste rollen, rollen van het groote repertoire, speelde zij echter? Een ideale travestispeelster, maar hoeveel maal zag men haar in Shakespeare? Een in aanleg en wezen tragische actrice die slechts een enkele groote tragische rol te spelen had. Wie haar jaren geleden in ‘Makropoulos’ zag, zag een visioen van ‘Phèdre.’ Het is er nooit van gekomen, het zal er waarschijnlijk nooit van komen.

Er is hier wellicht een tegenstelling tusschen lichamelijke mogelijkheden en eigenlijke aanleg; hoe het zij wij danken aan dat conflict de prachtige tragische accenten in menig lichter

[p. 120]

stuk van haar repetoire en vooral de gratie die haar spel in zoo hooge mate eigen is.

Het ware blijspel en zelfs de klucht is nooit zonder een korrel tragisch zout, die het de ware smaak der werkelijkheid geeft. Men roepe zich deze voorstelling van ‘Vorstelijke Emigranten’ in de herinnering. Wat maakt deze Russische princes zoo waarachtig? Niet alleen dat lichte prachtige spel, maar een donkerder achtergrond waartegen het uitkomt; het verleden van deze vrouw, het tragische van het geval. En let eens op hoe Else Mauhs dat in enkele accenten aanzet, en zoo een diepte aan de rol geeft, die men bij anderen gemist zou hebben.

Ook de lichtheid van haar spel, de feillooze zekerheid en de gratie worden zoo verklaarbaarder. Het is een der oude wetten van het ballet dat de danseres van wat zij technisch beheerscht in het oefenlokaal, niet meer dan vijf en zeventig procent laat zien op het tooneel, opdat deze vijf en zeventig procent er honderd zullen zijn. Zulk een belegging van het talent levert vijf en twintig procent gratie op.

Op soortgelijke wijze ontstaat de lichtheid en gratie van de groote tragische actrice Else Mauhs in minder tragisch repertoire, terwijl er zoo tevens iets van die ondefinieerbare kwaliteit verklaard wordt die haar geheim is: iets van wat de een in haar spel koud, de ander klassiek noemt, iets van het, met welk vuur, dan ook brandende en verteerende in haar spel, iets van de onsterfelijke vlam die Phèdre zou kunnen bezielen, en in kleinere gedaanten leven moet.

J.W.F. Werumeus Buning