De Gids. Jaargang 98

[p. 398]

Buitenlandsch overzicht

Oostenrijk - Doumergue - Koning Albert
19 Februari 1934

Op het oogenblik zelf waarop hij zich opmaakte de klacht over bedreiging der onafhankelijkheid van Oostenrijk door de nationaal-socialistische partij in Duitschland (hetgeen in de bestaande omstandigheden zeggen wil, door de Duitsche regeering zelf) voor den Volkenbond te brengen, heeft Dollfuss de teugels van zijn staat aan Starhemberg moeten overlaten, die onder de Oostenrijksche sociaal-democratie een ernstiger bloedbad heeft aangericht dan Hitler het ooit deed onder Duitsche communisten. Dollfuss' eigen ideaal was, de nazi's te blijven weerstaan, aan het hoofd van een front waarvan ook de sociaal-democratie niet zou zijn uitgesloten, doch Starhemberg heeft hem, terwijl hij op politiek bezoek naar Boedapest was, de leiding ontnomen.

Omdat de sociaal-democratie naar de wapenen greep? Zij zelf beweert dat zij die enkel opvatte tegen een overrompeling waartoe bij de ‘Heimwehren’ reeds zou zijn besloten.

Wat daarvan is, valt op een afstand moeilijk uit te maken. Zeker schijnt, dat de nazi's tertius gaudens hopen te worden. Men heeft nu de sociaal-democratische partij ontbonden maar eene verbittering gezaaid die mogelijk doet achten dat vele gewezen sociaal-democraten naar de nazi's zullen overloopen als naar de eenige partij die zich tegen de dictatuur der ‘Heimwehren’ nog handhaaft. Moet men onder een juk buigen, dan liever onder dat eener organisatie die nog zeker socialistische leuzen aanheft, dan onder het juk der onverbloemde katholiekagrarische reactie.

Zal deze sterk genoeg blijken, nu ook de nazi's neer te slaan? En kan dit geschieden, zonder dat Hitler ingrijpt?

[p. 399]

Hitler zal moeten overwegen, welke gevolgen Engeland, Frankrijk en Italië, die aanstonds (zonder eene Volkenbondsdeliberatie af te wachten) de handhaving der onafhankelijkheid van Oostenrijk noodzakelijk hebben verklaard, bij verscherping der nazi-bedreiging aan hunne verklaring zouden kunnen of willen verbinden. Engeland is er volstrekt niet begeerig naar, het land mede militair te gaan bezetten en heeft zorg gedragen dat in de verklaring der drie mogenheden uitdrukkelijk de verzekering is opgenomen dat zij zich in de binnenlandsche aangelegenheden van Oostenrijk niet wenschen te mengen. De Anschluss is verboden, maar een overwinning der Oostenrijksche nazi's op Starhemberg, mits de overwinnaars den Anschluss niet uitspreken, zou zeker niet tot onmiddellijk ingrijpen van Engeland, Frankrijk en Italië leiden.

Op den duur echter wel. Immers de nazi's in Oostenrijk kunnen onmogelijk particularistisch regeeren. Het heele bestaan van deze partij is alleen uit het feit te verklaren dat er in Oostenrijk ook vele anti-particularisten zijn, die veel liever in een grootduitsche volksgemeenschap opgaan dan een afzonderlijken staat Oostenrijk handhaven. Dit karakter zal de partij, als het haar past, wel zoeken te bedekken, maar vernietigen kan zij het nimmer.

Het is nu de vraag, of in de bondslanden over het geheel Oostenrijksch particularisme sterker is dan Duitsch rasfanatisme. Dollfuss hield dit staande en richtte naar die overtuiging zijn geheele staatkunde in. Zij wordt zeker niet opgegeven, maar lijkt mij na Starhemberg's excessen moeilijker uit te voeren dan te voren.

Het gedachtenverkeer tusschen Hitler en de Fransche regeering is met de laatste Fransche nota op een dood punt geraakt. De Lord Privy Seal, Eden, reist thans Europa rond om te onderzoeken in hoeverre het jongste Engelsche bemiddelingsvoorstel ingang kan vinden. De ontvangst te Parijs is koel geweest. Eden heeft geen machtiging gehad buiten het Engelsche memorandum om te gaan en het Fransche verlangen naar versterkte veiligheid door andere middelen dan in dat memorandum zijn aangegeven, te bevredigen. Zal hij, na Rome en Berlijn te hebben bezocht, zich beter in staat vinden Parijs van Hitler's vredelievende ge-

[p. 400]

zindheid te overtuigen? Wanneer daartoe noodig is dat Hitler er in toestemt (gelijk de jongste Fransche nota eischt) S.S. en S.A. bij de bestaande weermacht van Duitschland mede te laten tellen, ziet het er niet naar uit dat Eden's toekomstig bericht Parijs voldoening zal kunnen schenken. Moeten S.S. en S.A. voor legerafdeelingen tellen, zal Hitler opmerken, dan moet ik ze ook volledig als zoodanig mogen bewapenen.

De kanonschoten, te Weenen gevallen, trillen nog zoo in onze ooren na, dat men de pistoolschoten van Parijs erbij vergeet. In Frankrijk is nu een burgerlijk front van Marin tot de neosocialisten aan de regeering, dat zich tot taak stelt het door schandaalaffaires opgewekte wantrouwen in de Fransche justitie en administratie te bezweren en de financiën te redden. Tot het eerste gedeelte dezer taak schijnt Doumergue de rechte man; tot welke financieele maatregelen het opgeschrikte parlement hem ruimte zal laten, moet nog blijken. Zij zullen ongetwijfeld van drastischen aard wezen; - de tijd begint te dringen. Dat in het nieuwe ministerie de invloed van Tardieu dien van Herriot opweegt, vergemakkelijkt eventueel te hervatten ontwapeningsonderhandelingen stellig niet.

In koning Albert verliest België een terecht geëerd staatshoofd, Europa een der persoonlijkheden die aan de monarchie als voor de twintigste eeuw nog bruikbare instelling deden gelooven. In omstandigheden van verpletterende moeilijkheid heeft deze voor schuchter gehouden man geen oogenblik versaagd. Op den duintop in België's uithoek waartoe het geweld van een overmachtigen vijand hun materieel gezag beperkte hielden Albert en Elisabeth stand voor een groote zaak, die niet slechts het onschuldige België, maar de geheele wereld aanging, en de geheele wereld is er hun eerbied voor blijven toedragen. Na den oorlog heeft Albert van het zedelijk gezag dat hij verworven had in de politiek van zijn land meermalen een gelukkig gebruik gemaakt. Dat er goede Vlamingen zijn die geen behoefte gevoelen den Belgischen staat af te breken is mede aan den vorst te danken, die bij de nationale feesten van 1930 voor de mogelijkheid van een redelijk vergelijk tusschen Waal en Vlaming instond, en wiens daad aan deze verzekering steeds wilde beantwoorden. De wil om te zien

[p. 401]

voltooien wat er noodig blijkt om de door zijn vader opgewekte verwachting ten volle te bevredigen, mag aan Leopold III zeker worden toegeschreven. De Nederlander die den nieuwen koning als kroonprins ontmoeten mocht, kan niet anders dan, ook in het hier in het bijzonder genoemde opzicht, gunstige verwachting van hem koesteren. Nederland deelt in België's rouw en wenscht den derden Leopold gezegende regeering.

C.