De Gids. Jaargang 97

[p. 119]

IJselmeer-vraagstukken

Onder de vele goede dingen, die het land van het kabinet-Colijn verwacht, behoort de beraden en vastberaden voortzetting van het IJselmeer-werk.

Hierbij staat het aanpakken van den Urkerpolder - aangewezen naam voor de indijking in den noord-oost-hoek van het IJselmeer, naar een der kundigste en warmste vrienden van het werk heeft opgemerkt - vooraan, maar niet zonder samenhang met wat verder te doen valt.

Hoe eerder deze samenhang wordt onderkend en organisch vastgelegd, deste beter voor het werk in zijn geheel. Want al is waar, dat de leidende mannen, in waterstaats-, landbouwen bestuursfuncties, zwaarder wegen dan de wetten en reglementen, die men hun te hanteeren geeft, en al is even waar, dat men tot nu met de aanwijzing van deze leiders een uiterst gelukkige hand heeft gehad, het is voor het vlot en wel slagen van hun werk toch geenszins onverschillig, welke werktuigen hun handen worden toevertrouwd. Technisch moeten onze indijkers en ontginners beschikken over het beste materieel en het vaardigste personeel en hieraan hapert het niet. Maar evenzeer organisatorisch over den besten bestuursvorm en hieraan hapert het wèl.

In de Wieringermeer wordt, met succes, gevochten tegen overwoekering door wilde flora. In en buiten de meer zal te vechten zijn tegen overwoekering door elkaar half kruisende, half dekkende bestuurs- en advies-organen.

De afgetreden minister van Waterstaat heeft dit gevaar gezien en gepeild en men mag hopen, dat de opvolger van mr. Reymer diens in nog niet meer dan vage omtrekken geteekende plannen om heel den IJselmeerdienst, met belofte van economischer werkwijze, in centraliseerenden zin te herscheppen,

[p. 120]

heeft aangetroffen in staat van rijpheid. Zoo niet, deze zomer brenge nog vóór September het zoover.

Centralisatie met groote vrijheid van bestuursmacht voor het leidend orgaan, deze gedachte van den vertrokken bewindsman was stellig juist. Het denkbeeld kan op allerlei manier worden uitgewerkt. Hoever deze uitwerking is gevorderd, noch hoe zij plaats vond, is bekend en hetzelfde geldt van een ander plan, welks samenhang met het centralisatiedenkbeeld alleen kan worden miskend op straffe van in de centralisatie van meet af een barst te laten: de organisatie, publiek- en privaatrechtelijk, van den Wieringermeerpolder, welks directie zelve in haar naam ‘voorloopige directie’ een der gebreken van den bestaanden toestand ongewild blijft demonstreeren.

Over deze juridische bewerktuiging van de Wieringermeer, die waterstaatswerk, voorloopige gemeente, voorloopig waterschap en groot grondontginningslichaam tegelijk is, is achtereenvolgens gedokterd door Gedeputeerde Staten van Noordholland, de Commissie-Vissering, den Zuiderzeeraad, een commissie uit het Instituut voor volkshuisvesting en stedebouw en de Vereeniging van Nederlandsche Gemeenten, de Unie van Waterschapsbonden en ten slotte nog door een interdepartementale commissie. Van het resultaat der werkzaamheden dezer laatste betuigde op 13 December 1932 de memorie van antwoord aan de Tweede Kamer over de Zuiderzeefondsbegrooting 1933, dat het ‘spoedig’ kon worden verwacht. Men blijft welwillend met dus te verwachten, dat in September het wetsontwerp gereed zal zijn en de Tweede Kamer het zal kunnen toetsen ook aan de overtuigingen, die haar bezielden, toen zij den 11den Februari 1932 de motie-Van der Waerden aannam, waarbij ‘met bekwamen spoed’ wetsvoorstellen werden gevraagd betreffende zoowel de uitgifte der gronden als het beheer van den polder en uitdrukkelijk der Regeering werd verzocht, middelerwijl in geen opzicht vooruit te loopen op wat de wetgevende macht te harer tijd zou blijken te begeeren.

De samenhang van het complex Wieringermeer-vraagstukken met het vraagstuk der algemeene centralisatie ligt in hoofdzaak aldus: de Wieringermeer is (behalve, op den duur,

[p. 121]

waardevolle landwinst) een soort proefpolder voor de volgende indijkingen; de organisatie van het geheel moet derhalve erop berekend zijn, dat géén ervaring, in de meer verkregen, voor het latere werk om oost en zuid verloren ga; dit resultaat is bereikbaar door vruchtbaar persoonlijk contact, maar de mogelijkheid en de vruchtbaarheid van dit contact zijn van den te kiezen organisatie-vorm sterk afhankelijk.

Het ware onbillijk, het te doen voorkomen of er tot nu geenerlei centralisatie heeft bestaan. De lijnen liepen samen in het Departement van Waterstaat. Deze lijnen echter waren noodeloos vele en bovendien liep vandaar weer een lijn naar den Kneuterdijk en deze bemoeienis van het domeinbeheer (van weer een tweede departement) verdraagt zich slecht met het denkbeeld om in den toekomstigen beheersvorm van al het IJselmeerwerk tezamen centralisatie aan vrijheid van het beheersorgaan te paren.

Er is nog een stuk IJselmeer-politiek, dat niet te apart mag worden gehouden; men pleegt het aan te duiden als het vraagstuk van de visscherij. Het is tot nu afzonderlijk behandeld; begrijpelijk, want de hier zich voordoende vraagstukken (tegemoetkoming aan visschers en andere door de afsluiting benadeelden) stonden inderdaad apart. Toch is ook hier samenhang. De beraamde inpolderingen zijn bedoeld als over-ruime compensatie voor wat aan werkgelegenheid in de visscherij en verwante bedrijven zal verloren gaan; het is niet goed, de inpolderaars geheel buiten de nooden der visschers te laten, al staat wel vast, dat men - en zeker niet op korten termijn - van visschers geen boeren maakt. Bovendien wordt met de voortgaande ontzilting van het IJselmeer en van de nieuwe polderwateren de vraag urgent, of en hoe hier zoetwatervisch is te poten. Hier kan voor de visscherij, na een pijnlijk tusschenperk van niet meer zout en nog niet zoet water, zich een nieuwe toekomst openen. Belangrijke voorstudie is voor jaren hier reeds verricht; deze studie moet opnieuw worden ter hand genomen, uit een centraal punt; en waarom niet uit hetzelfde centrale punt, waar al de andere belangen van indijken en in-cultuurbrengen behartiging zullen vinden?

Aan deze centrale instantie is vrijheid van bewegen toegedacht. Men mag hier niet krenterig zijn. Een landbouw-

[p. 122]

kundige bijvoorbeeld, die hier een leidende positie zal bekleeden, moet tijd en fondsen ter beschikking hebben om zich van landbouwtoestanden elders ter wereld door persoonlijke aanschouwing op de hoogte te stellen. Het is een misstand, dat de leiders van het agrarisch grootbedrijf in de Wieringermeer niet eens ver om west en ver om oost hebben rondgekeken.

De sterke indruk, dien het gereedkomen van den afsluitdijk heeft gemaakt - het heroïsche tijdperk van het Zuiderzeewerk was hiermee afgesloten; voortaan werkt men, letterlijk en figuurlijk, in kalmer water - doet wel eens vergeten, dat wij eigenlijk nog maar aan het begin zijn. Nog ongeveer tienmaal zooveel land als thans gewonnen is moet nog boven water en in ontginning.

Die werkt, maakt fouten. Het is ook hier bewaarheid. Een dezer fouten, gebrek aan sterk centraal gezag, is onderkend. Onderschat worde zij niet. Voorgoed en onbekrompen worde zij thans goedgemaakt.

D. van Blom