De Gids. Jaargang 97

[p. 483]

Binnenlandsch overzicht

Hoe te stemmen?
24 Februari 1933.

Twee gevallen zijn ons op komen schrikken, die schijnbaar ver uit elkander liggen, maar in werkelijkheid toch wel als symptomen begrepen kunnen worden van één en dezelfde gezagscrisis: van de zwakte eener regeering, die eensdeels den steun der volksvertegenwoordiging heeft verbeurd, anderdeels een gedeelte harer eigen machtsmiddelen slecht in de hand heeft.

Met vlootsterkte, vlootorganisatie, vlootbestemming en dergelijke zaken waarover sedert 1918 strijd is gevoerd, staat het gebeurde op de Zeven Provinciën slechts in verwijderd verband. Op een politievloot ware muiterij even weinig te dulden als nu op de gevechtsvloot. Het is een ernstig teeken van verwording, dat de S.D.A.P. met de elementen in haar midden die zeggen aan het voorgevallene genoegen te hebben beleefd, niet weet af te rekenen. Zij heeft het zichzelf te wijten zoo zij beoordeeld wordt naar wat zij niet weerspreken durft. En deze partij vormt nu een zeer aanzienlijk deel der meerderheid die de motie-Boon aannam. Eene meerderheid, tot overneming der regeering te eenen male onbekwaam. De gewone formules van het parlementair stelsel bezwijken.

Hoe moet er in de bestaande omstandigheden worden geregeerd, en door wie? Het kabinet-Ruys, dat extra-parlementair heette, heeft niet vermocht dien steun bij de natie te winnen, waarover, in even moeilijke omstandigheden, het extra-parlementaire kabinet-Cort van der Linden gedurende

[p. 484]

den langsten tijd van zijn bestaan beschikte. Het verzuim dat zich nu aan het kabinet wreekt, is gepleegd toen duidelijk werd dat Nederland in allerbedenkelijkste mate in de wereldcrisis werd betrokken. Verbreeding der uiterst smalle basis waarop het kabinet zich in 1929 geplaatst had ware toen plicht geweest: de verantwoordelijkheid voor de buitengewone reddingsactie waarom het oogenblik vroeg moest door zoovelen mogelijk worden gedragen, de schijn alsof men de zaken slechts waarnam tot de oude eenheid der rechterzijde zich zou hebben hersteld, opgegeven. Een tot nationaal crisisministerie gereconstrueerd kabinet had omtrent een algemeen bezuinigingsplan waarmede het stond of viel, tot overeenstemming moeten komen. Ware het over de groote lijnen van zulk een plan met de Kamer in conflict geraakt, ontbinding ware aan hare plaats geweest en had een zuiverend effect kunnen hebben. Werkelijke vereenvoudiging der staatshuishouding, werkelijke besnoeiïng op het overtollige, een werkelijk terugkomen op dwalingen waarin men sedert 1918 vervallen was had de elementen die in onze staatsverwording voordeel voor hunne particuliere of groepsbelangen meenen te zien zoodanig in het harnas gejaagd dat een strijd met duidelijken, voor ieder begrijpelijken inzet mogelijk ware geworden: zedelijk ontbindingsvereischte dat thans geheel ontbreekt. De regeering heeft nimmer den indruk gemaakt precies te weten wáárvoor zij in ieder geval tot het uiterste zou staan. Het einde naderde dat zij in geen geval zou kunnen en ook niet scheen te willen overleven. Waartoe dan kort vóór het stervensuur de onverzettelijkheid inzake Tiel na de toegefelijkheid inzake Roermond? Om door vervroegde verkiezing de mogelijkheid van het optreden van een parlementair kabinet te bespoedigen? Het kabinet rept er van in zijn rapport aan de Koningin, maar als de Kamer om uitleg vraagt, noemt de premier dit een bijkomstige overweging. Hoofdzaak zou zijn, dat de zittende Kamer niet zoo van harte tot de bezuiniging medewerkte, als in de gegeven omstandigheden het Nederlandsche volk geacht moet worden dit te willen doen. Een beroep dus op het volk opdat dit bevestige dat het kabinet-Ruys inderdaad het bezuinigingsministerie zijner wenschen is? Welneen, het ministerie blijft niet aan, hoe ook de verkiezing loope. Een

[p. 485]

demissionair kabinet zal met een demissionaire Kamer nog even zoo'n essentieel deel van het regeeringsprogram als de weeldeverteringsbelasting behandelen. Eene Kamer die niet vrijuit mocht beslissen over vijf ton zal het vrijuit mogen doen over tien millioen. Welken breidel zal zij zich voelen aangelegd? Weggestuurd is zij toch al.

Zal dus alles wat tot het eind van den ‘termijn’ nog in de Kamer geschiedt het karakter dragen eener lugubere komedie, die aller lach zou opwekken zoo de ernst der tijden dien niet verstijven deed, onder welke leus zullen wij ons aanstonds naar de stembus moeten laten drijven? Vóór Ruys? Maar hij blijft toch niet. Nederland tegen Zutfen? Probeer maar eens het aan te treffen. Vóór de meerderheid achter Boon? Boon zelf zou er niet mee kunnen, laat staan willen regeeren. En zoo zullen wij, naar de theorie het wil om een uitspraak gevraagd of de meerderheid die met Boon stemde onzen wil al of niet heeft misverstaan, al wederom niets ten antwoord geven dan: ‘ik ben van het roomsche, dordtsche, vrijzinnige, marxistische (etc. etc.) geloof.’ De uitslag zal zijn dat er in de getalsverhouding der aanhangers van verschillende belijdenissen in vergelijking tot 1929 weinig verandering te bespeuren valt. En dan weer een binnenskamersche formatiemisère als die van 1929 die het buiten de deur gelaten publiek in het eind dermate verveelt, dat het optreden van elk eenigermate toonbaar gezelschap met zekere verademing wordt ondergaan, zonder dat iemand vraagt, of vermoeden kan, voor welke groote denkbeelden dit nieuwe negental nu eigenlijk geroepen is zijn politieke eer op het spel te zetten? De zaken moeten gaande gehouden worden; licht dat A daartoe ongeveer dan goeden wil en bekwaamheid bezit, waaraan wij ook zouden willen gelooven in B....

Tot dit peil is het medeleven van den Nederlandschen burger met het spel dat zijne politici voor hem plegen op te voeren zoo ongeveer gezonken. Van tijd tot tijd roept er iemand om ‘een man’. Zullen wij dit nu allen gaan roepen, en is de man er?

De omstandigheden hebben er toe geleid, dat degeen die onder de staatslieden der rechterzijde de meeste durf, de meeste originaliteit schijnt te bezitten, de meeste kans wellicht,

[p. 486]

zijne leiding door een grooter kring dan dien der eigenlijke partijgenooten te doen aanvaarden, in de jongste jaren buiten bewind bleef. Een vorig ministerie-Colijn is spoedig gestrand; het moest van ‘de coalitie’ leven, die voos bleek. Zal men nogmaals trachten aaneen te lijmen wat geen innerlijke eenheid meer vertoont, en daarmede een nieuw ongeluk tegemoet gaan? Of zal aanstonds de Kroon Colijn opdracht geven tot vorming van een kabinet van nationaal herstel, en deze die opdracht aanvaarden?

Om die gewenschte toekomst te bevorderen is dienstig dat wie van rood en zijn ondergrondschen invloed af wil, onmiskenbaar geluid geve. De S.D.A.P. noodzaakt ons in ir. Cramer een tolk te zien dien zij niet openlijk desavoureeren durft, dien zij dus de maat aangeven laat van haar eigen bruikbaarheid en betrouwbaarheid. Mocht de stembusuitslag aanwijzen dat die maat te krap wordt geacht, het zal velen ‘verduiveld’ genoegen doen, en voor de S.D.A.P. de nuttige leering opleveren, dat het haar niet dient, de verachting van Moskou te willen afbidden. Zij verliest daardoor èn naar links èn naar rechts.

Dus op eene min of meer fascistische of nationalistische lijst te stemmen? Het komt er niet op aan zich vaderlander te noemen, maar zelf als vaderlander te handelen en anderen te bemoedigen hetzelfde te doen. Tot dit doel is de handhaving der bestaande vrijzinnige partijen dienstiger dan het weggooien van stemmen op lijsten waarvan het uiterst problematiek blijft of zij den kiesdeeler halen.

Zonder medewerking van rechts komt geen Nederlandsche regeering die iets vermag, tot stand. Iets wat op de coalitie van Weimar gelijkt is in Nederland, hoezeer er ook naar gehengeld moge zijn, niet in het net te brengen; vroeger bleek dat steeds weer ondoenlijk, en na de Zeven Provinciën is er geen denken aan. De anti-schoolwetcoalitie heeft alle reden van bestaan verloren; de schoolwet waartegen men in coalitie ging is er niet meer, en van wat er voor in de plaats kwam krijgen goede financiers en oprechte onderwijsvrienden ook ter rechterzijde meer en meer hun bekomst. De ohristelijke defensie? Vrijzinnigen buiten de christelijkheid te sluiten, heeft zich aan de bedrijvers altijd gewroken. Ook zonder de

[p. 487]

hartelijke medewerking van vrijzinnige volkselementen komt geen regeering die tegen de neerdrukkende tijdsomstandigheden nog iets vermag, meer tot stand. Durft men dit niet inzien en er aanstonds naar handelen, dan is het komende ministerie een vreugdelooze ambtstijd, en het vaderland nieuwe teleurstelling beschoren.

C.