De Gids. Jaargang 96

[p. 374]

In memoriam W.F.A. Roëll

De geschiedenis der kunst zou wel incompleet zijn en de fout der ondankbaarheid vertoonen, als daarin alleen vermeld werden zij, die door het nalaten van kunstwerken verdienen aan de vergetelheid ontrukt te worden.

Het heeft niet in den aard van Roëll gelegen zijn belangrijke begaafdheden op elk gebied der kunst productief te maken - wanneer tenminste zijn bekoorlijke journalistieke arbeid daar niet toe gerekend wordt. In het park der kunst heeft hij den geur der bloemen genoten en zich voortdurend verbaasd over den wonderlijken groei der planten zonder de behoefte gevoeld te hebben die zelf te kweeken. Vóór dat hij handelend zou zijn opgetreden had hij alweer een vogel hooren zingen of een visch in het water zien spartelen. Hij was de superieure jager, die minder uitgaat om den buit dan om het wild op te sporen en te bespieden. De tentoonstelling van Fransche schilderijen te Amsterdam was daar een tastbare uiting van.

De kunst, die hij beoefend heeft, was die van onder de toeschouwers artiest te zijn geweest. Steeds vervuld van de technische volmaaktheid onzer dagen, en daar zelfs een nieuwe poëzie in ontdekkende, zou hij niet geprotesteerd hebben zich hier vergeleken te zien bij het gevoelige ontvangtoestel, dat de uitzender behoeft. En hij is om zich heen meer geweest dan enkel dat. Zelfs lang zoekende is het mij moeilijk, een figuur te vinden, die een rol als den zijnen heeft vervuld. Die van kunstkenner was het misschien niet, ook al waren maar weinigen in die mate op de hoogte van het hedendaagsche artistieke leven. De chemie der kunst was bij hem slechts vluchtige scherts, terwijl hij zelf eerder fungeerde als de onmisbare vitaminen. Het woord criticus bevat een neiging tot heerschen, of verbeteren, die hem vreemd was. Met voor-

[p. 375]

name nederigheid aanvaardde hij de pogingen van anderen, vooral der jongeren; en hij bezat het geheim van den tooverstaf, die den waren amateur tot animateur maakt. Van al wat door zijn geest was gegaan begon de ziel te leven en de eeretitel, die hem toekomt is die van kunst-enthousiast.

Groote schijnbare tegenstrijdigheden overspande zijn gevoel; in die mate dat men zou denken aan een figuur van vóór de genieën der Renaissance, bij wie de scheiding van gevoel en intellect noodlottig is geweest. Of men zou hoopvol in hem een voorlooper zien van een opkomende generatie, bij wie ons aan scherven liggend leven tot een nieuw organisch geheel zou kunnen groeien. Het was een vreugde door hem een modern bouwwerk te hooren verklaren, waar een ingenieur de leiding had gehad. Want het was dan niet de ingenieur Roëll, die sprak en zei: ‘wij, ingenieurs, hebben gelijk en zijn de baas geworden.’ Het was de artiest, die de schoonheid voelde van de natuurkundige wetten en het menschelijk vernuft. Auto's, vliegmachines behoorden niet tot een gebied, waar esthetica of gevoel vreemd waren. Ik heb hem, die niet de gewoonte had te rooken, weken zien rondloopen met een stalen sigarettenkoker, verheugd door dit massa-product. Daarnaast was hij een genieter van schilderijen of muziek, waarin velen een gemis aan rede of constructie zou afgeschrikt hebben; er steeds op uit zijnde in dit broze leven slechts het positieve te ontdekken en met vroomheid den schoonen schijn ook als een werkelijkheid ontvangende. Hij kon kunst verdedigen van een absoluut formalisme en waarbij alle romantiek als verouderd uit den booze werd beschouwd. En nog kort geleden daarentegen speelde hij mij Schumann, Schubert en Brahms voor als gold het nieuw ontdekte componisten. Op de tentoonstelling van 1925 werd hij geboeid door een tuin, waaruit alle planten gebannen waren en vervangen door boomen van beton. Terwijl zijn lievelingsplekjes waren onbedorven plaatsen aan de Normandische kust of de Côte des Maures.

Toen jaren geleden Diepenbrock de sport den vijand der kunst verklaarde, was de tijd wellicht nog niet rijp om in dat woord zijn oerbeteekenis van spel weer te zien, dat de samenleving zou doordringen. Voor Roëll was kunst sport en is spel

[p. 376]

de bindende gedachte geweest voor de kunst met het leven. En zoo was hij een levenskunstenaar en was voor hem vitaliteit de eerste vereischte voor de kunst.

Het leven, daarvan was voor hem Parijs het brandpunt; soms ook het groote vuurwerk, dat hij met benijdenswaardig onbedorven kinderoogen aanschouwde. Van theaters, bars, exotische restaurants en alle nieuwigheden kon hij het sprookje schrijven, waarvan de werkelijkheid misschien minder vergeestelijkte blikken teleurstelde, maar waarvan hijzelf nooit geblaseerd werd, geloovende in de bestendige en steeds verrassende wisseling van groote en kleine episoden van het levensfeest.

Dat feest is nu uit. Ik hoop dat het nog lang op ons zal nawerken. Welk een zonnige natuur Roëll was kunnen zijn lezers vermoeden. En wij, zijn vrienden, weten het.

J.A. Pollones